Η μελέτη της γύρης έδειξε ποιες περιοχές της μεσαιωνικής Ευρώπης “χτυπήθηκαν” περισσότερο από την πανώλη. Τι συνέβη στον ελληνικό χώρο

Η πανώλη χαρακτηρίστηκε ως ο “Μαύρος Θάνατος”. Και δικαίως, αφού έχει καταγραφεί ως η πιο θανατηφόρα επιδημία που άλλαξε τα δημογραφικά, κοινωνικά και πολιτισμικά δεδομένα του Μεσαίωνα και των δεκαετιών που ακολούθησαν. 

Στο επταετές πέρασμά της από την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική μείωσε τον παγκόσμιο πληθυσμό κατά 100 εκατομμύρια περίπου. Ορισμένοι μελετητές ερμηνεύουν την εμφάνιση της περιόδου της Αναγέννησης ως απάντηση του ανθρώπου στο φονικό πέρασμα της επιδημίας που μεταδιδόταν ακαριαία, κυρίως στα αστικά κέντρα και τα λιμάνια.

Στην Ευρώπη εκτιμάται ότι περίπου το 1/3 του πληθυσμού έπεσε θύμα πανώλης.

Η επιδημία, όμως, δεν είχε την ίδια θνητότητα σε όλες τις χώρες.

Αυτό δείχνει μία νέα μελέτη της διεπιστημονικής ομάδας Παλαιοεπιστήμης και Ιστορίας του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ, που δημοσιεύτηκε χτες στο περιοδικό Nature Ecology and Evolution και χρησιμοποιεί δεδομένα γύρης, για να αξιολογήσει τη θνησιμότητα της δεύτερης πανδημίας πανώλης στην Ευρώπη.

Η αναπληρώτρια καθηγήτρια του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της ομάδας, δρ Κατερίνα Κούλη, δήλωσε στην “Κ“:

“Δεν φαίνεται να υπάρχει καθολικότητα στη θνητότητα από την πανώλη. Η νοσηρότητα της ασθένειας δεν αλλάζει, αλλά δεν είχαμε παντού θανάτους και δεν υπήρξε ένα ενιαία “σενάριο” που να ισχύει για όλες τις χώρες”

Αναλύοντας τα δείγματα της γύρης, οι επιστήμονες μπορούν να εντοπίσουν σε ποιο βαθμό μεταβάλλονται οι ανθρώπινες δραστηριότητες σε μια περιοχή, όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία. Αν η δραστηριότητα μειώνεται και η φύση επανακάμπτει, τότε μάλλον κάτι συμβαίνει.

Σύμφωνα με τη μελέτη, επιβεβαιώνεται ότι η Ελλάδα του 14ου αιώνα επλήγη βαρύτατα από την πανώλη, καθώς οι ερευνητές παρατήρησαν μείωσης της καλλιέργειας των δημητριακών.

Ωστόσο, ακόμη και εδώ υπάρχουν διαφοροποιήσεις.

“Στη βόρεια Ελλάδα η καλλιέργεια των δημητριακών υποχωρεί και τα εγκαταλειμμένα χωράφια μετατρέπονται σε βοσκοτόπια. Παρατηρείται μια στροφή στην κτηνοτροφία, κάτι που έχουμε δει να συμβαίνει και σε άλλες παρόμοιες περιόδους στην περιοχή της Μεσογείου, ίσως επειδή η κτηνοτροφία χρειάζεται λιγότερους ανθρώπινους πόρους”, σημείωσε η κ. Κούλη.

“Στη νότια Ελλάδα υποχωρούν όλοι οι δείκτες χρήσης γης από τον άνθρωπο”, κάτι που δείχνει ότι οι επιπτώσεις από τη μετάδοση της νόσου ήταν ισχυρότερες. Όμως οι δείκτες στην ελληνική χερσόνησο δεν ανακάμπτουν ούτε αργότερα και αυτό μάλλον εξηγείται από τη γενικότερη αναταραχή, που προκάλεσε η πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Αγροτική δραστηριότητα

Στην υπόλοιπη Ευρώπη, η Σκανδιναβία, η Γαλλία, η νοτιοδυτική Γερμανία και η κεντρική Ιταλία εμφανίζουν απότομες μειώσεις της αγροτικής τους δραστηριότητας, κάτι που επιβεβαιώνει και τα υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, που καταγράφονται στις μεσαιωνικές πηγές.

Αντίθετα, οι καλλιέργειες και η κτηνοτροφία δεν εμφανίζουν μεταβολές σε μεγάλες περιοχές της Ιρλανδίας και της Ιβηρικής Χερσονήσου, κάτι που υποδηλώνει ότι η πανώλη δεν έγινε τόσο αισθητή.

Ειδικά, η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής υπέφεραν λιγότερο από τον Μαύρο θάνατο σε σχέση με τους βόρειους γείτονές τους.

Δείγματα γύρης

Στη μελέτη αναλύθηκαν 1.634 δείγματα γύρης από 261 θέσεις σε 19 ευρωπαϊκές χώρες, για να διαπιστωθούν οι αλλαγές που συντελέστηκαν στο φυσικό και ανθρωπογενές τοπίο και στη γεωργική δραστηριότητα από το 1250 έως το 1450, δηλαδή περίπου εκατό χρόνια πριν και μετά την πανδημία.

Οι επιστήμονες ανέλυσαν τα δεδομένα της γύρης ανά 50 και ανά 100 χρόνια, για να έχουν μια καλύτερη εικόνα των επιπτώσεων της πανώλης. Σε κάθε περιοχή είδαν, επίσης, εάν η μείωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων προκάλεσε την ανάκαμψη της φυσικής βλάστησης.

Για τη μελέτη χρησιμοποιήθηκαν δείγματα από τρεις θέσεις της νότιας και από έξι θέσεις της βόρειας Ελλάδας σε συνεργασία με επιστήμονες του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ).

Σε σχέση με άλλες ιστορικές μελέτης της πανώλης, οι οποίες χρησιμοποιούν δεδομένα από αστικές κυρίως περιοχές, που κατέγραφαν και διατηρούσαν αρχεία, η μελέτη της γύρης δίνει τη δυνατότητα να ανοιχτούν οι αναλύσεις και τα συμπεράσματα και στις αγροτικές περιοχές της Ευρώπης, όπου άλλωστε η αγροτική δραστηριότητα αποτελούσε την κύρια ασχολία του πληθυσμού.

“Δεν υπάρχει ένα ενιαίο μοντέλο πανδημίας ή επιδημίας πανώλης” που να μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιοδήποτε μέρος και οποιαδήποτε στιγμή, ανεξάρτητα από το περιβαλλοντικό και κοινωνικό πλαίσιο”, επεσήμανε ο επικεφαλής της ομάδας, δρ Άνταμ Ιζντέμπσκι.

“Οι πανδημίες είναι σύνθετα φαινόμενα που έχουν περιφερειακή, τοπική ιστορία. Το βιώσαμε αυτό με την COVID-19, τώρα το αποτυπώνουμε και για τη Μαύρη Πανώλη”, συμπλήρωσε.

Πηγή: Καθημερινή