Η μεγαλύτερη νίκη των εργαζόμενων γυναικών απέναντι σε κολοσσό. Άνοιξαν τον δρόμο για την Ασφάλεια στην εργασία

Όταν οι Αμερικανοί συνειδητοποιήσαν ότι το ράδιο (Ra) μπορεί να προσφέρει μία μόνιμη λάμψη στο σκοτάδι, αποφάσισαν να το αξιοποιήσουν και στρατιωτικά. Το 1917, με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η εταιρεία United States Radium Corporation, άρχισε να λανσάρει “ρολόγια με φωτεινά καντράν” και άλλα μηχανήματα, βαμμένα με ράδιο.

Αμέσως έγιναν ανάρπαστα. Οι στρατιώτες μπορούσαν εύκολα πλέον να εντοπίσουν οτιδήποτε, χωρίς να χρειάζεται να κουβαλούν επιπλέον εξοπλισμό για τον φωτισμό τους ή να βασίζονται στις λάμπες της ομάδας. Όσο περνούσαν οι μήνες και ο πόλεμος συνεχιζόταν, η εταιρεία επέκτεινε τις εγκαταστάσεις της, προκειμένου να ανταποκριθεί στην ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση από το μέτωπο.

Για τη στελέχωση των εργοστασίων προσελήφθησαν εκατοντάδες νεαρές γυναίκες, επειδή τα χέρια τους ήταν πιο λεπτά, σε σύγκριση με των ανδρών, και κατά συνέπεια καταλληλότερα για την απαιτητική και λεπτομερή εργασία επικάλυψης των καντράν. Με τριπλάσιο μισθό από το μέσο μεροκάματο της εποχής, οι γυναίκες που διεκδικούσαν μία θέση στην εταιρεία αυξάνονταν συνεχώς.

“Γυναίκες-φαντάσματα”

Οι εργάτριες της United States Radium Corporation έγιναν γνωστές ως “γυναίκες-φαντάσματα”, επειδή η σκόνη ραδίου, στην οποία εκτίθεντο καθημερινά, έκανε τα ρούχα, τα μαλλιά και το δέρμα τους να λάμπουν, στην κυριολεξία. Πολλές ήταν εκείνες που φορούσαν το αγαπημένο τους φόρεμα στη δουλειά, προκειμένου να “λάμψουν” στον βραδινό χορό ενώ μερικές έβαζαν ράδιο ακόμη και στα δόντια τους, για να αποκτήσουν αστραφτερό χαμόγελο.

Για την εποχή δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο. Άλλωστε, ο Τύπος της εποχής έβριθε από διαφημίσεις προϊόντων που περιείχαν ράδιο. Σοκολάτες, καλλυντικά, οδοντόκρεμες, ακόμα και νερό με ράδιο κυκλοφορούσαν στην αμερικανική αγορά και πλασάρονταν στο κοινό, χωρίς να υπάρξει κάποια αντίδραση από την επιστημονική κοινότητα.

Το ράδιο είχε ανακαλυφθεί μόλις 20 χρόνια νωρίτερα από την Μαρί Κιουρί και τον σύζυγό της, Πιερ, και οι βλαβερές ιδιότητές του δεν ήταν ακόμα γνωστές. Αντιθέτως, επειδή είχε χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στη θεραπεία του καρκίνου, πολλοί το έβλεπαν ως το “θαυματουργό” και άκρως υγιεινό χημικό στοιχείο.

Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν ίσχυε. Το ράδιο ήταν και είναι ένα εξαιρετικά επικίνδυνο στοιχείο. Η Μαρί Κιουρί υπέστη φοβερά εγκαύματα από την επανειλημμένη έκθεσή της σε αυτό, πριν πεθάνει από την ραδιενεργή ακτινοβολία, όπως και δεκάδες ακόμη ερευνητές που πειραματίστηκαν με ράδιο.

Οι εργάτριες της αμερικανικής εταιρείας ραδίου θα το ανακάλυπταν σύντομα. Και με τον χειρότερο τρόπο.

Όταν ο διευθυντής της εταιρείας ζήτησε από τις “γυναίκες-φαντάσματα” να βρέχουν το πινέλο με τα χείλη τους, πριν περάσουν την επικάλυψη ραδίου στα καντράν, προκειμένου να τα κάνουν πιο “λεπτά”, εκείνες εύλογα ρώτησαν αν κάτι τέτοιο είναι επικίνδυνο. Εκείνος τις διαβεβαίωσε πως δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας.

Λίγο καιρό αργότερα, η Amelia Maggia, εργαζόμενη στο εργοστάσιο ραδίου, άρχισε να εμφανίζει τα πρώτα συμπτώματα. Αρχικά ήταν ένας πονόδοντος, ο οποίος κατέληξε στην αφαίρεση του “σάπιου” δοντιού της. Λίγες μέρες αργότερα έπρεπε να αφαιρεθεί και το διπλανό δόντι, που επίσης είχε σαπίσει. Σύντομα, όλο το στόμα της γέμισε με, γεμάτες πύον, πληγές, που αιμορραγούσαν.

Η μυστηριώδης ασθένεια εξαπλώθηκε σταδιακά στην κάτω γνάθο της Maggia, η οποία έπρεπε και αυτή να αφαιρεθεί. Μόλις ο γιατρός την ακούμπησε, θρυμματίστηκε. Την αφαίρεσε, τραβώντας την απλώς με τα δάχτυλά του. Η Maggia διαλυόταν. Μέσα σε λίγες μέρες, εμφανίστηκαν αντίστοιχες πληγές σε όλο της σώμα, μέχρι που τελικά πέθανε από αιμορραγία. Οι γιατροί προβληματίστηκαν για την ασθένειά της, αλλά στο τέλος κατέληξαν ότι πέθανε από σύφιλη.

Τη Maggia ακολούθησαν και άλλες γυναίκες που εργάζονταν στο εργοστάσιο.

“Οι γυναίκες του ραδίου”

Για δύο χρόνια, ο διευθυντής αρνιόταν πεισματικά κάθε σύνδεση των “ανεξήγητων” θανάτων με τον χώρο εργασίας των γυναικών. Ωστόσο, η κατακραυγή ήταν τεράστια και τον ανάγκασε να αναθέσει σε εξιδεικευμένη εταιρεία τη διεξαγωγή ανεξάρτητης μελέτης για το θέμα. Οι ερευνητές αποφάνθηκαν ότι οι γυναίκες πέθαναν εξαιτίας της έκθεσής τους στο ράδιο.

Αρνούμενη να αποδεχτεί τα ευρήματα της μελέτης, η εταιρεία πραγματοποίησε πρόσθετες μελέτες που κατέληγαν στο αντίθετο συμπέρασμα και κατήγγειλε τις ασθενείς.

Το 1925, ο παθολόγος Χάρισον Μάρτλαντ δημοσίευσε μία έρευνα, με την οποία αποδείκνυε περίτρανα ότι οι “γυναίκες του ραδίου” δηλητηριάστηκαν. Σύμφωνα με όσα έγραψε, όταν το ράδιο έμπαινε στο σώμα, ακόμα και σε μικρές ποσότητες, έτρωγε τα σωθικά τους και άνοιγε, κυριολεκτικά, τρύπες μέσα τους όσο ήταν ζωντανές.

Η βιομηχανία ραδίου προσπάθησε να απαξιώσει τα ευρήματα του Μάρτλαντ, αλλά οι μέλλουσες ασθενείς και εργαζόμενες στην εταιρεία δεν το έβαλαν κάτω. Οι περισσότερες γνώριζαν ότι οι μέρες τους ήταν μετρημένες, αλλά ήθελαν να κάνουν κάτι για τις επόμενες.

Το 1927 ο δικηγόρος Ρέιμοντ Μπέρι συμφώνησε να αναλάβει την υπόθεσή τους. Οι περισσότερες είχαν μόλις λίγους μήνες ζωής και αναγκάστηκαν να δεχτούν τον εξωδικαστικό συμβιβασμό. Ωστόσο, το θέμα έγινε πρωτοσέλιδο στις μεγαλύτερες εφημερίδες της εποχής και απασχόλησε τη διεθνή κοινή γνώμη.

Η δικαίωση

Ακόμη και τότε, η United States Radium Corporation, αρνήθηκε οποιαδήποτε εμπλοκή και οι γυναίκες συνέχισαν να αρρωσταίνουν και να πεθαίνουν.

Το 1938, η ετοιμοθάνατη εργάτρια, Catherine Wolfe Donohue, μήνυσε την εταιρεία για την ασθένειά της. Πολλοί ήταν εκείνοι που αρχικά την κατέκριναν, καθώς η βιομηχανία ραδίου ήταν από τις ελάχιστες που είχε μείνει ανοιχτή, στη δίνη της οικονομικής κρίσης. Λίγες μέρες πριν ξεψυχήσει, η Catherine έδωσε κατάθεση από το νεκροκρέβατό της και κατάφερε να κερδίσει τη δίκη.

Ήταν μια δικαίωση για όλες. Από τις υγιείς και μελλοθάνατες εργάτριες, μέχρι τις νεκρές εργάτριες, που φωσφόριζαν από τους τάφους τους.

Για πρώτη φορά στην ιστορία μια εταιρεία – κολοσσός θεωρήθηκε υπεύθυνη για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων της. Η υπόθεση των “γυναικών του ραδίου” οδήγησε σε μια σειρά μεταρρυθμίσεων, με μεγαλύτερη όλων τη δημιουργία της Αμερικανικής Υπηρεσίας Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία.