Η Μεγάλη Οδός του Πέραν. Η καρδιά της Κωνσταντινούπολης με τα ελληνικά καταστήματα που καταστράφηκε στο πογκρόμ του ΄55 από τους Τούρκους

Στην αρχική φωτογραφία του 1920 φαίνεται η Μεγάλη Οδός του Πέραν, η οποία σήμερα ονομάζεται Istiklal. Aποτελεί τον πιο εμπορικό και φημισμένο δρόμο της Πόλης όπου οι Έλληνες είχαν τα καταστήματά τους. 

Έχει μήκος 3 χιλιόμετρα. Ξεκινάει από την πλατεία Ταξίμ, στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης και φτάνει μέχρι την περιοχή του Γαλατά. Τη σημερινή της μορφή την πήρε στα τέλη του 19ου, αρχές του 20ου αιώνα, όπου οικοδομήθηκαν τα πρώτα κτήρια σε νεοκλασικό ρυθμό. Εκεί διαδραματίστηκαν τα τραγικά γεγονότα των «Σεπτεμβριανών» με το Πογκρόμ του 1955, όταν στις 6 Σεπτεμβρίου, όλα τα καταστήματα των Ρωμιών λεηλατήθηκαν από τον τουρκικό όχλο. Η οικονομία της περιοχής επηρεάστηκε δραματικά. Κυρίως όμως κλονίστηκε το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών. Η ευημερία έδωσε τη θέση της στον φόβο των διώξεων. Ο αφελληνισμός της Κωνσταντινούπολης ολοκληρώθηκε το 1964 με τις μαζικές απελάσεις των ρωμιών.

Η ευρύτερη περιοχή είχε έντονο ελληνικό χαρακτήρα. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατοικήθηκε από χριστιανούς και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη. Είχε πολλά καταστήματα, εντυπωσιακά μνημεία, πρεσβείες και προξενεία. Εκεί ιδρύθηκε και το Ζάππειο Παρθεναγωγείο. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και η ελληνορθόδοξη εκκλησία της Αγίας Τριάδας, καθώς και πολλά ιστορικά κτίρια, όπως το Κέντρο Γαλλικού Πολιτισμού, το Çiçek Pasajı και το μεγαλοπρεπές Σισμανόγλειο Μέγαρο που ανήκει στο ελληνικό προξενείο.

 «Η οδός των πριγκίπων»

Σήμερα το Πέραν είναι γνωστό και ως Μπέγιογλου (Beyoğlu). Η ονομασία αυτή έχει δυο πιθανές προελεύσεις. Εκεί λέγεται ότι αιχμαλωτίστηκε ο Αλέξιος, γιος του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, Καλοϊωάννη του Κομνηνού, από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή μετά την άλωση της Τραπεζούντας. «Μπέη – ογλού» θα πει ο βασιλικός γιος. Η δεύτερη εκδοχή πηγάζει από το γεγονός ότι κατά τον 16^ο αιώνα κατοικούνταν κυρίως από επισήμους, τους οποίους οι Τούρκοι αποκαλούσαν «Μπεηλέρ», δηλαδή πρίγκιπες. «Μπέη-γιολού» είναι η «οδός των Πριγκίπων».

Την ονομασία Μπέγιογλου τη χρησιμοποιούν και οι ορθόδοξοι χριστιανοί κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι ήταν λιγοστοί κατά τους πρώτους αιώνες μετά την Άλωση. Οι χριστιανοί ορθόδοξοι έλεγαν την περιοχή Σταυροδρόμι – απ΄όπου πήρε την ονομασία της και η ορθόδοξη κοινότητα που δημιουργήθηκε εκεί το 19ο αιώνα. Η ονομασία «Σταυροδρόμι», ή Dörtyol στα τουρκικά, ουσιαστικά αποτυπώνει τη μορφολογία του χώρου, ο οποίος μεταβάλλεται σταδιακά και επεκτείνεται προς τα βόρεια. Έτσι έως τον 18ο αιώνα η ονομασία Σταυροδρόμι παρέπεμπε στο σημείο τομής δύο κάθετων κύριων οδικών αρτηριών, των οδών Kumbaracı και Asmalı Mecit. Οι δρόμοι αυτοί ένωναν τις συνοικίες Τοπχανέ και Κασίμ Πασά από «μια στενή και μακράν κατά την μέσην οδό» – τον «Ίσιο Δρόμο» ή Doğru Yol, γνωστό αργότερα ως Μεγάλη Οδό του Πέρα. Έναν αιώνα αργότερα το σταυροδρόμι μετατοπίστηκε βορειότερα.

Η περιοχή αναπτύσσεται κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, στα πρότυπα των ευρωπαϊκών συνοικιών. Επί Μαχμούτ Α΄ επιλύεται και το πρόβλημα ύδρευσης της περιοχής με την τελειοποίηση του υδρευτικού συστήματος, αλλά κυρίως με την κατασκευή στο τέρμα της Μεγάλης Οδού, πίσω από τα αρμενικά μνήματα, υδραγωγείου (Taksim), το οποίο θα αποτελέσει το σήμα κατατεθέν και θα δώσει το όνομά του στην περιοχή μέχρι σήμερα.

Σήμερα η περιοχή έχει μια μικρή ελληνική κοινότητα που αριθμεί 1.100 περίπου κατοίκους με αξιόλογη δράση. Τα ελληνικά εκπαιδευτήρια της περιοχής είναι δύο. Το πρώτο είναι το Ζάππειο Παρθεναγωγείο, που τώρα είναι μεικτό, με 200 μαθητές σε νηπιαγωγείο, δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο.

Το δεύτερο είναι το Ζωγράφειο Λύκειο, ένα από τα εναπομείναντα εκπαιδευτήρια της Πόλης, το οποίο οφείλει το όνομά του στον μεγάλο του ευεργέτη Χρηστάκη Ζωγράφο. Με ανώτερο δυναμικό τους 300 μαθητές, σήμερα υπάρχουν μόλις 130 με 20 δασκάλους. Εκεί εδρεύει η «Ηχώ της Πόλης», η μεγαλύτερη ομογενειακή εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης.

Το 2016, στη Μεγάλη οδό του Πέραν άρχισε η αναπαλαίωση ενός ιστορικού κτιρίου της Κωνσταντινούπολης, του Casa Garibaldı, το οποίο βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο İstiklal Caddesi. Τότε άρχισαν να αναδύονται κάτω από το έδαφος τάφοι από τον τέταρτο μ.Χ. αιώνα και ανθρώπινοι σοροί 1.600-1.800 ετών σε καλή κατάσταση, από ένα κεντρικό ελληνορθόδοξο χριστιανικό νεκροταφείο που βρίσκονταν επί αιώνες θαμμένο κάτω από τα θεμέλια αυτού του κτιρίου, μαρτυρόντας την ιστορία της πόλης.

Παρακολουθήστε το τρέιλερ με τις Μαρτυρίες από το Πογκρόμ του 1955 στη “Μηχανή του Χρόνου”. 

https://vimeo.com/292758685

Με πληροφορίες από την Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού. Πηγή φωτογραφιών: Αναμνήσεις Κωνσταντινούπολης

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Βάλανε φωτιά στο σπίτι του πατέρα μας Κεμάλ Ατατούρκ». Η προβοκάτσια των Τούρκων πρακτόρων στη Θεσσαλονίκη, που οδήγησε σε πογκρόμ κατά των Eλλήνων στην Κωνσταντινούπολη (βίντεο) …