Η μάχη της Μαδρίτης καθόρισε τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο με τη νίκη των εθνικιστών του Φράνκο. Η πόλη πολιορκήθηκε για τρία χρόνια και καθημερινά πέθαιναν περίπου 400 άτομα από ασιτία

Του Michael Lee Lanning

Η μάχη της Μαδρίτης τερμάτισε τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο με νίκη των Εθνικιστών και του ηγέτη τους Φρανθίσκο Φράνκο, ο οποίος απέκτησε την απόλυτη κυριαρχία της Ισπανίας τα επόμενα 37 χρόνια.

Κράτησε επίσης τη χώρα έξω από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο και οδήγησε στο βραχυχρόνιο Σύμφωνο Μολότοφ – Ρίμπεντροπ, το οποίο επικύρωσε τη συνθήκη μη επίθεσης μεταξύ της Γερμανίας και της Σοβιετικής Ένωσης.

Στην αρχή του 20ου αιώνα η Ισπανία, μία από τις ισχυρότερες χώρες του κόσμου επί αιώνες, ήταν ανίκανη να διατηρήσει μια σταθερή κυβέρνηση εντός των συνόρων της. Η ισχύς της στην Ευρώπη είχε μειωθεί και οι αποικίες της σε ολόκληρη την υφήλιο ήταν πια ιστορία.

Η πολιτική κατάσταση στην Ισπανία πριν το ξέσπασμα του Εμφυλίου

Στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ισπανοί είχαν μείνει ουδέτεροι, προσπαθώντας να σταθεροποιήσουν την κυβέρνησή τους. Το 1923 ο στρατηγός Μιγκέλ ντε Ριβέρα έγινε δικτάτορας, αλλά παύθηκε από τη θέση του το 1930 από τον βασιλιά Αλφόνσο ΙΓ’. Οι δημοκρατικοί ανάγκασαν τον Αλφόνσο να εγκαταλείψει τη χώρα το 1931 και επέβαλαν ένα νέο Σύνταγμα το οποίο ονόμαζε την Ισπανία εργατική δημοκρατία. Το Σύνταγμα περιλάμβανε άρθρα για κατάτμηση των μεγάλων ιδιοκτησιών, χωρισμό εκκλησίας και κράτους, καθώς και εκδημοκρατισμό της παιδείας. Το 1936 μια λαϊκή εκλογή αύξησε τη δύναμη των δημοκρατικών και προκάλεσε νέες μεταρρυθμίσεις για τις έγγειες περιουσίες.

Ενώ οι δημοκρατικοί είχαν τη γενική υποστήριξη του πληθυσμού, αντιμετώπιζαν ισχυρούς εχθρούς στις τάξεις της Εκκλησίας, των μεγάλων γαιοκτημόνων και του στρατού.

Τον Ιούνιο του 1936 ο στρατός στο ισπανικό Μαρόκο επαναστάτησε κατά της δημοκρατικής κυβέρνησης και η επανάσταση με ηγέτη τον στρατηγό Φρανθίσκο Φράνκο εξαπλώθηκε ταχύτατα στις φρουρές της Ισπανίας. Η Γερμανία και η Ιταλία ανακοίνωσαν τη στήριξή τους προς τον Φράνκο και έστειλαν άνδρες και εφόδια για να ενισχύσουν την επανάσταση.

Η κεντρική και ορισμένα τμήματα της βόρειας Ισπανίας έμειναν πιστά στην εκλεγμένη κυβέρνηση, η οποία ζήτησε βοήθεια από τις δημοκρατίες της γης. Η Βρετανία και η Γαλλία ακολούθησαν πολιτική μη ανάμειξης, αλλά τόσο οι ίδιες όσο και οι Ηνωμένες Πολιτείες έστειλαν εθελοντές για τις Διεθνείς Δημοκρατικές Ταξιαρχίες. Ενώ οι μεγάλες δημοκρατίες έμεναν  επισήμως εκτός του πολέμου, η Σοβιετική Ένωση έγινε η κύρια πηγή εφοδίων και εξοπλισμού των δημοκρατικών.

Η αποτυχημένη κατάκτηση της Μαδρίτης από τον Φράνκο

Στις 30 Ιουλίου οι δυνάμεις του Φράνκο κυρίευσαν το Μπούργος στην κεντρική βόρεια Ισπανία και στη συνέχεια ξεκίνησαν να καταλάβουν τη Μαδρίτη. Παρά την ανεπαρκή οργάνωση και πειθαρχία τους, οι δημοκρατικοί κράτησαν τα στενά και τα υψίπεδα της Σιέρα ντε Γκουανταράμα, εμποδίζοντας έτσι την προέλαση των εθνικιστών προς την πρωτεύουσα.

Μη μπορώντας να επιτεθούν στη Μαδρίτη, οι εθνικιστές επιτάχυναν τις ενέργειές τους στον νότο, όπου κατέλαβαν το Τολέδο τον Σεπτέμβριο. Τον επόμενο μήνα, η εθνικιστική επίθεση υπό τον στρατηγό Εμίλιο Μόλα, προχώρησε άλλη μια φορά εναντίον της Μαδρίτης, με τέσσερις φάλαγγες από τον νότο και τη δύση.

Ο Μόλα ανακοίνωσε ότι ήταν βέβαιος για τη νίκη επειδή, πέρα από τις τέσσερις προελαύνουσες στρατιές του, διέθετε μέσα στην πόλη μια “πέμπτη  φάλαγγα” εθελοντών, οι οποίοι θα έμπαιναν στη μάχη στο πλευρό του.

Η μάχη για τη Μαδρίτη συνεχίστηκε τον Νοέμβριο, καθώς οι δημοκρατικοί που υποστηρίζονταν απ΄τους Σοβιετικούς και οι εθνικιστές που είχαν τη συμπαράσταση των ναζιστών – φασιστών πολέμησαν μεταξύ τους με τα τελειότερα όπλα εκείνης της εποχής. Το πεζικό και οι μηχανοκίνητες δυνάμεις συγκρούστηκαν στο έδαφος, ενώ στον αέρα μαίνονταν οι αερομαχίες.

Στις 23 Νοεμβρίου οι εθνικιστές είχαν καταλάβει περίπου τα τρία τέταρτα της πόλης, αλλά οι δημοκρατικοί συνέχιζαν να αντιστέκονται. Αμφότερες οι πλευρές είχαν μειωθεί τόσο πολύ σε αριθμό και ήταν τόσο εξαντλημένες ώστε η σύγκρουση έφτασε σε αδιέξοδο μέσα στα καλά οχυρωμένα χαρακώματα. Τους επόμενους έξι μήνες οι εθνικιστές έκαναν διάφορες επιχειρήσεις για να κόψουν τους δρόμους προς την πόλη, ενώ οι δημοκρατικοί κατέφευγαν σε αντεπιθέσεις για να κερδίσουν το χαμένο έδαφος.

Ο  Φράνκο, με τον τίτλο πλέον του “χενεραλίσιμο”, αντιλήφθηκε ότι η μάχη της Μαδρίτης εξαντλούσε τα αποθέματά του και σταμάτησε προσωρινά τις επιθέσεις για να σταθεροποιήσει τον έλεγχο στην υπόλοιπη χώρα. Συνέχισε όμως άλλα δυο χρόνια την πολιορκία της πρωτεύουσας, ενώ η Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία και η Ιταλία δοκίμαζαν τα σύγχρονα πολεμικά τους μέσα. Στις αρχές του 1939 ο Φράνκο ήλεχγε πλέον το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και η πολιορκία της Μαδρίτης είχε πλήξει με τόσο μεγάλο λιμό τον πληθυσμό, ώστε καθημερινά πέθαιναν περίπου 400 άτομα.

Η μάχη της Μαδρίτης και το τέλος του Ισπανικού Εμφυλίου

Στις 26 Ιανουαρίου 1939, η Βαρκελώνη, το ισχυρότερο προπύργιο στον βορρά, έπεσε στα χέρια των εθνικιστών. Η Μεγάλη Βρετανία και η Αγγλία αναγνώρισαν το καθεστώς του Φράνκο ως νόμιμη κυβέρνηση της Ισπανίας στις 27 Φεβρουαρίου, αλλά οι δημοκρατικοί συνέχιζαν να αμύνονται στη Μαδρίτη.

Στις 6 Μαρτίου οι κομμουνιστικές και οι αντικομμουνιστικές παρατάξεις μεταξύ των δημοκρατικών υπερασπιστών της πόλης άρχισαν τις εσωτερικές διαμάχες, οι οποίες αποδυνάμωσαν ακόμη περισσότερο την άμυνα της πρωτεύουσας.

Κατά τη διάρκεια των διενέξεών, ο Φράνκο συγκέντρωσε τον στρατό του έξω από τη Μαδρίτη για την τελική έφοδο. Στις 26 Μαρτίου  1939 άρχισε την πρώτη επέλαση κατά της πόλης μετά από δυο χρόνια. Οι πεινασμένοι και διαιρεμένοι αμυνόμενοι συνετρίβησαν, καθώς παραδόθηκαν περισσότεροι από 30.000 άνδρες τους.

Πολλές χιλιάδες ακόμη παράτησαν απλώς τα όπλα και τις στολές τους και γύρισαν στα σπίτια τους. Ο Φράνκο και ο στρατός του μπήκαν θριαμβευτικά στη Μαδρίτη στις 31 Μαρτίου 1939. Η μάχη της Μαδρίτης και ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος προκάλεσαν τον θάνατο 175.000 δημοκρατικών στρατιωτών και 200.000 πολιτών. Άλλοι 40.000 δημοκρατικοί στρατιώτες και πολίτες εκτελέστηκαν σαν εγκληματίες πολέμου από τον στρατό του Φράνκο. Οι εθνικιστές είχαν 110.000 νεκρούς στις μάχες και άλλους 86.000 που κρεμάστηκαν ή σκοτώθηκαν από δημοκρατικά εκτελεστικά αποσπάσματα.

Η Μαδρίτη και οι μάχες που έγιναν γύρω της διαμόρφωσαν σε σημαντικό βαθμό την τεχνολογία των μηχανοκίνητων οχημάτων και αεροσκαφών που θα κυριαρχούσαν κατά τα τα πρώτα χρόνια του επερχόμενου παγκόσμιου πολέμου.

Ωστόσο, προς μεγάλη δυσαρέσκεια της Γερμανίας και της Ιταλίας, η Ισπανία δεν συντάχθηκε με τις δυνάμεις του Άξονα και παρέμεινε ουδέτερη κατά τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο επειδή ο Φράνκο ήθελε να εδραιώσει και να εκμεταλλευτεί τη δύναμή του εντός των συνόρων του παρά α ρίξει τον αποδυναμωμένο στρατό του σε μια ευρύτερη σύγκρουση. Ο Φράνκο διατήρησε τον απόλυτο έλεγχο της Ισπανίας έως τον θάνατό του το 1975.

Μετά το τέλος της μάχης της Μαδρίτης, η Σοβιετική Ένωση και η Γερμανία συζήτησαν το θέμα της διαίρεσης της Ευρώπης μεταξύ τους. Στις 23 Αυγούστου 1939, οι εκπρόσωποι των δύο χωρών Βιατσεσλάβ Μολότοφ και Γιοαχίμ φον Ρίμπεντροπ υπέγραψαν συμφωνία μη επίθεσης. Ως συνέπεια, οι Σοβιετικοί κατέλαβαν ανενόχλητοι τα βαλτικά κράτη Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία και ο Χίτλερ εισέβαλε στην Πολώνια.

Η μάχη της Μαδρίτης έκλεισε το παράθυρο του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου και άνοιξε την πόρτα για την πλέον καταστροφική σύγκρουση της Ιστορίας. Πολλά από τα όπλα και τις τακτικές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου δοκιμάστηκαν στην ισπανική ύπαιθρο και στους δρόμους της Μαδρίτης. Το αποτέλεσμα επηρέασε καθοριστικά την Ισπανία που έμεινε επί τέσσερις δεκαετίες υπό τη διακυβέρνηση του Φράνκο, του οποίου το αποτύπωμα εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι σήμερα σε πολλές εκφάνσεις.

Πηγή: ΟΙ 100 ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΜΑΧΕΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΠΟΧΩΝ, MICHAEL LEE LANNING. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΑΛΙΟΣ

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Wikimediamtx Commons

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο Έλληνας σκηνοθέτης που πολέμησε στον ισπανικό εμφύλιο. Ήταν φίλος με τον Λόρκα και γύρισε την βραβευμένη ταινία «Ξυπόλητο Τάγμα»…