Η λαϊκή παράδοση της Αθήνας. Πώς οι δυνάμεις του Θησέα πέρασαν στον Άγιο Γεώργιο και, του Ποσειδώνα στον Άγιο Νικόλαο. Η “τσουλήθρα της γονιμότητας” και η τυφλή γυναίκα που ονομαζόταν “Πανώλη”

Από την τσουλήθρα της γονιμότητας στο Θησείο μέχρι την τυφλή γυναίκα με το όνομα Πανώλη, η λαϊκή παράδοση της Αθήνας αλλά και της Ελλάδας συνολικά βρίθει από δεισιδαιμονίες.

Η σπηλιά των κακών αδελφάδων, ο λόφος που κατοικούσαν οι Νύμφες και το εκκλησάκι που θεράπευε άρρωστα παιδιά αποτελούν μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα.

Η μυθολογία των νεότερων Ελλήνων

Οι νεότερες παραδόσεις απαρτίζουν ένα ψηφιδωτό από κομμάτια της αρχαίας μυθολογίας με παραποιημένες μερικές λεπτομέρειες. Τα νεοελληνικά παραμύθια, οι παραδόσεις και τα συναξάρια αποτελούν τις πηγές της νεοελληνικής μυθολογίας.

Από μέσα τους, όμως, ξεπηδάει όλη η αρχαία δαιμονολογία, που περιορίστηκε στην αλλαγή των ονομάτων, μεταφέροντας μόνο τις ιδιότητες των αρχαίων θεών και ηρώων στους σύγχρονούς τους. Οι δυνάμεις του Θησέα πέρασαν στον Άγιο Γεώργιο, του Ποσειδώνα στον Άγιο Νικόλαο, του Ερμή στους Αγγέλους, του Πάνα στους Καλικάντζαρους.

Σημαντική θέση στη λαϊκή παράδοση κατέχει και η προσωποποίηση των στοιχείων της φύσης, τα “Στοιχειά”. Όπως και οι επίγειες θεότητες που ήταν κυρίαρχοι του μαγικού κόσμου και συνδέονταν με τον κύκλο της γέννησης, της ζωής και του θανάτου. Τα κακά πνεύματα, τα διαβολικά, που έφερναν τις αρρώστιες και κάθε κακό, κατοικούσαν στα σπήλαια και στα γερασμένα δέντρα αποτελούν επίσης αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσης. Ο λαός τα ξόρκιζε λέγοντας “απόξω, απόξω”, σαν να τα έδιωχνε να φύγουν έξω. Έτσι ονομάστηκαν ξωτικά.

Ο λόφος των Νυμφών

Ο απότομος λόφος των Νυμφών, κατάμεστος από φυσικές σπηλιές και αρχαία υπόσκαφα κτήρια, συγκέντρωνε όλους τους θρύλους του μυστικού κόσμου και τις κατοικίες των στοιχείων της λαϊκής παράδοσης.

Το 1835, ο λόφος, με βάση την επιγραφή του ιερού της κορυφής του, αποδόθηκε από τον αρχαιολόγο Κυριάκο Πιττάκη στις Νύμφες. Ωστόσο, οι δεισιδαιμονίες και οι αντιλήψεις που ήθελαν τις Καλοκυράδες και τα ξωτικά να κατοικούν εκεί, κρατούσαν από την εποχή του Μεσαίωνα.

Ο κ. Πιττάκης εξηγεί ότι

“η συνήθεια πιστεύει μέχρι τούδε ότι εις τα δάση κατοικούσιν αι καλαί Κυράδες (Ευμενίδες) και λέγει διά τα μεγάλα δένδρα, διά τα δάση, είναι δειλά ήτοι διά αυτά πρέπει τις να φέρη σεβασμόν ως κατοικίας των Νυμφών. Και όταν το μεσημέρι περώσιν από εκεί δεν βλέπουσιν ατενώς ταύτα. Όταν δε ανεμοστρόβυλος διέρχεται και μάλιστα πλησίον του λόφου των Νυμφών, εν τη πόλη ταύτη, τότε κύπτουσαι χαμαί την κεφαλήν αυτών αι γραιαί λέγουσιν, εύφημω στόματι και μικρά τη φωνή, μέλι και γάλα στον δρόμο σας”.

Από εκεί πιστεύεται ότι προέκυψε η φράση “να σε πάρει ο άνεμος”.

Η σπηλιά των κακών αδελφάδων

Σύμφωνα με την παράδοση, η σπηλιά στα δυτικά του λόφου των Νυμφών (Αστεροσκοπείο), στο Βάραθρο, ήταν στοιχειωμένη και μάλιστα με φοβερά στοιχειά, τις τρεις κακές αδελφάδες, την Πανώλη, τη Χολέρα και την Ευλογιά, που σκόρπιζαν τον θάνατο.

To “θανατικό”, όπως το αποκαλούσαν, ερχόταν από τη μεριά της θάλασσας, όπως ο λιμός που ξέσπασε στην Αθήνα τον δεύτερο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου και οι δεκάδες επιδημίες πανώλης και χολέρας.

Η πανώλη στη λαϊκή παράδοση

Οι Έλληνες προσωποποίησαν την τρομερή πανώλη με διάφορους τρόπους. Άλλοι την παρομοίαζαν ως τυφλή γυναίκα που διατρέχει τις πόλεις και προξενεί τον όλεθρο σε όποιον την αγγίζει. Μάλιστα πίστευαν ότι επειδή βαδίζει ψηλαφητά από τοίχο σε τοίχο δεν μπορεί να προσεγγίσει καθόλου αυτούς που κρύβονται στα σπίτια τους. Η λαϊκή δοξασία υπονοεί τα θετικά μας άτυπης καραντίνας ίσως;

Διαβάστε ακόμα: Αυτά ήταν τα «φυτά του διαβόλου» που χρησιμοποιούσαν στον μεσαίωνα οι μάγισσες για τα ξόρκια τους. Κάποια τα χρησιμοποιούμε σήμερα στη μαγειρική

Μια άλλη εκδοχή της παράδοσης και περισσότερο διαδεδομένη, συνέδεε την πανώλη με τις παραδόσεις των Μοιρών. Έτσι, η πανώλη δεν είναι ένα πρόσωπο, αλλά μια τριάδα φοβερών γυναικών, που κατεβαίνουν όλες μαζί στις πόλεις, για να τις ερημώσουν από κατοίκους.

Από αυτές η μία κρατάει χάρτινο κατάλογο, η άλλη είναι οπλισμένη με κοφτερά ψαλίδια και η τρίτη με μία σκούπα. Μπαίνουν, λοιπόν, μέσα στα σπίτια όπου βρίσκονται τα θύματά τους και η πρώτη γράφει στο βιβλίο της τα ονόματα των θυμάτων της, η δεύτερη τα πληγώνει με τα ψαλίδια και η τρίτη τα σκουπίζει.

Το εκκλησάκι που θεράπευε παιδιά

Την βυζαντινή περίοδο, στους βράχους του λόφου των Νυμφών ιδρύθηκε το εκκλησάκι της Αγίας Μαρίνας, με την ανάλογη διαμόρφωση μιας κλασσικής δεξαμενής. Στην Αγία Μαρίνα αποδίδονται πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, ιδιαίτερα για την προστασία νηπίων και παιδιών.

Συγκεκριμένα, θεωρούταν ότι η Αγία Μαρίνα μετέφερε τις ιδιότητες και τις ενέργειες των κουροτρόφων Νυμφών και του Δία. Οι γονείς έφερναν στην εκκλησία τα άρρωστα παιδιά τους και μετά τη Λειτουργία τους έβγαζαν τα παλιά ρούχα και τα έντυναν με νέα σε μια μαγική κίνηση για να αποδιώξουν το κακό από πάνω τους.

Ένα ακόμη έθιμο που ήταν πολύ δημοφιλές στις Αθηναίες των αρχών του 19ου αιών αφορούσε στην πίστη στις μαγικές, γονιμοποιές δυνάμεις της μυστηριώδους Τσουλήθρας, Κυλίστρας ή Ξουλιάστρας, στα νοτιοανατολικά του λόφου της Αγίας Μαρίνας. Στην Τσουλήθρα, στον ολισθηρό βράχο δηλαδή, απέδιδαν ιδιότητες ευτοκίας που κατείχαν οι Νύμφες. Έτσι, οι στείρες γυναίκες ανέβαιναν στον λόφο και γλιστρούσαν από τον απότομο βράχο, προκειμένου να τεκνοποιήσουν.

Αντλήθηκαν πληροφορίες από: Μικρός Ρωμηός- Εφημερίδα για την Αθήνα

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Από ποια περιοχή της Ελλάδας κατάγονταν οι πιο γνωστές μάγισσες της αρχαιότητας. Ποια είναι προστάτιδά τους και γιατί χρησιμοποιούσε φυτά με δηλητήριο και παραισθησιογόνα