Η κοσμοϊστορική σημασία της γενειάδας. Ποιοι αυτοκράτορες και βασιλείς ξυρίζονταν και ποιοι άφηναν γένια. Ποιος είχε γενειάδα μέχρι το πάτωμα

γράφει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Λαγός

Σήμερα υπάρχει η γενική εντύπωση ότι σ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας οι περισσότεροι άνδρες είχαν γένια. Αυτό εν μέρει είναι σωστό, αφού ισχύει κυρίως για την κλασική εποχή. Όμως, ο Μέγας Αλέξανδρος ο οποίος δεν είχε γένια έκανε μόδα το ξύρισμα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της εκστρατείας του, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία στρατηγοί του ήταν γενειοφόροι -όπως άλλωστε και ο πατέρας του, Φίλιππος Β΄- ενώ οι πιο νέοι αντέγραφαν τον ίδιο και ξυρίζονταν. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, όλοι σχεδόν οι διάδοχοί του ήταν αγένειοι, όπως φαίνεται στις προτομές και τις απεικονίσεις τους στα νομίσματα. Αυτό βέβαια αποτελούσε το πρότυπο για τους άνδρες κυρίως των ανωτέρων τάξεων οι οποίοι αντέγραφαν τις συνήθειες των μοναρχών τους.

Με τη σειρά τους και οι Ρωμαίοι αριστοκράτες, όπως ο Σκιπίων ο Αφρικανός που νίκησε τον Αννίβα, αντέγραφαν τους σύγχρονούς τους Έλληνες της ελληνιστικής εποχής και ξυρίζονταν (αν και υπήρχαν κάποιοι οι οποίοι ακολουθώντας τη συνήθεια παλαιότερων γενιών αφήναν γένια). Αυτός που ουσιαστικά επέβαλε με την εμφάνισή του στους Ρωμαίους να ξυρίζονται καθημερινά ήταν ο πρώτος αυτοκράτοράς τους, Οκταβιανός Αύγουστος (27 π. Χ.-14 μ.Χ).

Σε όλες τις απεικονίσεις του είναι χωρίς γένια, αν και υπάρχει μία και μοναδική εξαίρεση: σε μία νομισματική κοπή λίγο μετά τη δολοφονία του θείου του Ιουλίου Καίσαρα ο Οκταβιανός έχει γένια. Όμως με αυτή την απεικόνιση ήθελε να δείξει τη θλίψη του για τη δολοφονία του Καίσαρα, καθώς στην αρχαία Ρώμη γένια άφηναν όσοι θρηνούσαν για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, και για λόγους προπαγάνδας ο Οκταβιανός ήθελε να δείξει ότι πενθούσε για τον Ιούλιο Καίσαρα και ότι θα εκδικούταν τους δολοφόνους του.

Μετά τον Οκταβιανό Αύγουστο, οι απεικονίσεις όλων των επόμενων αυτοκρατόρων μέχρι και τις αρχές του 2^ου αιώνα μ. Χ, τους δείχνουν πάντα ξυρισμένους. Αυτός που επέβαλε τα γένια και πάλι ύστερα από σχεδόν 400 χρόνια ήταν ο αυτοκράτορας Αδριανός (117-138 μ. Χ.).

Ο ίδιος υποτίθεται ότι είχε υιοθετήσει τα γένια για να μοιάζει με τους Έλληνες φιλοσόφους, που τόσο θαύμαζε και οι οποίοι όλοι τους ήταν γενειοφόροι. Στην πραγματικότητα είναι πιο πιθανόν ότι τα γένια του Αδριανού κάλυπταν σημάδια στο πρόσωπό του που του είχε αφήσει κάποια ασθένεια.

Όλοι οι αυτοκράτορες μετά τον Αδριανό και μέχρι τον Μεγάλο Κωνσταντίνο είχαν γένια. Εξαίρεση αποτελούν οι αυτοκράτορες που πήραν την εξουσία σε μικρή ηλικία και βέβαια δεν μπορούσαν να απεικονιστούν ως γενειοφόροι.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337 μ. Χ.) κυβέρνησε αρχικά με άλλους αυτοκράτορες στο πλαίσιο του συστήματος της Τετραρχίας. Στα νομίσματα εκείνης της εποχής απεικονίζεται με γένια όπως οι συναυτοκράτορές του. Όμως, μετά τη νίκη εναντίον του Λικινίου το 324 μ. Χ., όταν ο Κωσταντίνος πήρε την εξουσία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία εμφανίζεται ως αγένειος σε απεικονίσεις του σε αγάλματα και νομίσματα.

Η έμπνευση του Κωνσταντίνου ήταν ο Αύγουστος και πιθανότατα και ο Μέγας Αλέξανδρος. Την ίδια εποχή φαίνεται ότι τα γένια ή η απουσία τους απέκτησαν και θρησκευτική διάσταση. Οι περισσότεροι χριστιανοί αντέγραψαν τον Κωνσταντίνο και ξυρίζονταν καθημερινά, αν και οι ηλικιωμένοι καθώς και πολλοί κληρικοί διατήρησαν τα γένια. Την εποχή εκείνη ακόμη και ο Χριστός απεικονίζεται αγένειος!

Οι διάδοχοι του Κωνσταντίνου που ήταν χριστιανοί ήταν αγένειοι. Εξαίρεση αποτελεί ο Ιουλιανός (361-363 μ. Χ.), ο οποίος ήταν ο πρώτος και μόνος εθνικός αυτοκράτορας μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο και είχε γένια. Πριν γίνει όμως αυτοκράτορας και αποκαλύψει τα θρησκευτικά του πιστεύω, ο Ιουλιανός ήταν και εκείνος αγένειος. Όταν έγινε αυτοκράτορας και άφησε γένια οι χριστιανοί της Αντιόχειας τον κορόιδευαν για την εμφάνισή του. Αυτός τους απάντησε με μία επιστολή, γνωστή ως «ο Μισοπώγων», όπου σατίριζε τα γένια του!

Μετά τον θάνατό του, όλοι οι επόμενοι αυτοκράτορες ήταν χριστιανοί και αγένειοι. Έτσι ο Ιουστινιανός Α΄ (527-565 μ. Χ.) στο περίφημο ψηφιδωτό της Ραβέννας είναι ξυρισμένος.

Όμως, η μεγάλη αλλαγή συνέβη περίπου το 600 μ. Χ. όταν για πρώτη φορά μετά από τρεις αιώνες ένας αυτοκράτορας εμφανίζεται και πάλι σε διάφορες παραστάσεις με γένια. Επρόκειτο για τον Φωκά (602-610 μ. Χ.). Ο εκτελεστής και διάδοχός του, Ηράκλειος (610-641), ήταν επίσης γενειοφόρος.

Από τότε όλοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες μέχρι και τον τελευταίο, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, είχαν γένια. Από αυτούς τη μεγαλύτερη γενειάδα καλλιέργησε ο εγγονός του Ηράκλειου, Κώνστας Β΄ (641-668), στην οποία οφείλει και το προσωνύμιό του “πωγωνάτος”, δηλαδή, “γενειοφόρος”. Πράγματι, όπως φαίνεται και από τις απεικονίσεις του σε νομίσματα, η γενειάδα του συγκεκριμένου αυτοκράτορα έφθανε σχεδόν μέχρι τα πόδια!

αρχική εικόνα: Wikipedia

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Με ποιο τρόπο έβαφαν τα μαλλιά τους οι Βυζαντινοί και για ποιο λόγο θεωρούσαν το ξυρισμένο σαγόνι πρόστυχο

Στη φωτογραφία απεικονίζεται μια γυναίκα. Η “γενειοφόρος κυρία” που έκανε καριέρα ως “φρικιό” και είχε πολλούς θαυμαστές. Πέθανε από άγνωστα αίτια στα 48 της χρόνια