Η κόντρα του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού με τους Γερμανούς για την ώρα της Ανάστασης. Επικαλέστηκαν πιθανή αεροπορική επιδρομή

του συνεργάτη μας Στέφανου Μίλεση

Το Πάσχα του 1944 δεν ήταν δεδομένο στην κατεχόμενη Ελλάδα. Μέχρι και το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου κανένας δεν γνώριζε την ώρα που θα γινόταν η τελετή της Ανάστασης.

Κι αυτό διότι είχε δημιουργηθεί διένεξη ανάμεσα στον Προκαθήμενο της Εκκλησίας της Ελλάδος Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό και των γερμανικών αρχών κατοχής.

Το αίτημα του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού

Ο Έλληνας πρωθιεράρχης είχε αιτηθεί από τους Γερμανούς, η ώρα της Ανάστασης να είναι εκείνη που οι παραδόσεις και οι κανόνες της Εκκλησίας όριζαν. Εφαρμόζονταν άλλωστε απρόσκοπτα για αιώνες. Και η ώρα ήταν φυσικά τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου. Το 1944 έπεφτε στις 15 Απριλίου.

Δεν αρκούσε όμως η σύμφωνη γνώμη των Γερμανών. Χρειαζόταν να εκδοθεί ταυτόχρονα διαταγή παράτασης κυκλοφορίας μέχρι της 1^ης πρωινής ώρας της Κυριακής του Πάσχα. Οι Γερμανοί ύστερα από αμφιταλαντεύσεις και αόριστες υποσχέσεις, έκριναν ότι η ώρα της Ανάστασης έπρεπε να αλλάξει.

Δεν τους ενδιέφερε άλλωστε, ούτε η Ιερά Παράδοση, ούτε οι Κανόνες της ελληνικής ορθόδοξης εκκλησίας, διότι απλά δεν πίστευαν.

Οι Γερμανοί όχι μόνο δεν εξέδωσαν διαταγή παράτασης κυκλοφορίας, αλλά απαγόρευσαν η Ανάσταση να γίνει βραδινή ώρα.

Ως δικαιολογία επικαλέστηκαν τη φωταψία από τα κεριά των πιστών, που θα μετέφεραν στα σπίτια τους το Άγιο Φως.  Θα αποτελούσε μεγάλο κίνδυνο προκλήσεως αεροπορικής επιδρομής εκ μέρους των Συμμάχων. Μάλιστα είχε προηγηθεί ο μεγάλος βομβαρδισμός του Πειραιά από Άγγλους και Αμερικανούς την 11^η Ιανουαρίου του 1944.

Διεμήνυσαν λοιπόν στον Αρχιεπίσκοπο, να ορίσει εκείνος όπως νομίζει τις ώρες, αφού ήταν ο αρμόδιος προς τούτο, με έναν όμως περιορισμό: Απαραιτήτως οι ώρες αυτές έπρεπε να είναι ημερήσιες.

Ο Αρχιεπίσκοπος δυσαρεστήθηκε διότι δεν έγινε αποδεκτό το αίτημά του. Εκτός αυτού όμως υποχρεώθηκε να προβεί αυτός στην ανακοίνωση της αλλαγής της ώρας και όχι οι Γερμανοί. Η δική του ανακοίνωση νομιμοποιούσε την αλλαγή. Ενώ αν την είχαν πράξει οι Γερμανοί, όλοι θα γνώριζαν ότι ήταν δική τους αυθαίρετη απόφαση.

Ο συμβιβασμός

Ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός υποχρεωμένος από τις περιστάσεις και με δυσφορία, εξέδωσε ανακοίνωση που δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες το Σάββατο του Λαζάρου 8 Απριλίου 1944. Με αυτήν όριζε ότι η Ανάσταση θα γινόταν στις 07.00′ το πρωί της επόμενης ημέρας, της Κυριακής δηλαδή του Πάσχα.

Η “επίθεση” των Γερμανών προς τον Αρχιεπίσκοπο

Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς μεσολάβησε και κάτω από ποιες περιστάσεις. Όμως οι Γερμανοί επανήλθαν με μια δεύτερη ανακοίνωση, με την οποία επέτρεπαν την διενέργεια της τελετής της Ανάστασης, στην ώρα που καθόριζε το τελετουργικό της Ελληνικής Εκκλησίας.

Δηλαδή στα μεσάνυχτα της 15^ης Απριλίου. Όμως δεν έφτανε μόνο αυτό.

Στην ανακοίνωση μεταξύ άλλων έγραφαν “…. η άδεια αυτή υφίσταται από πολλού και σήμερον ακόμη. Ο ελληνικός λαός αναγνώρισε μετ’  ευγνωμοσύνης τη μεγαλόφρονα ταύτην χειρονομίαν της Γερμανικής Διοικήσεως Κατοχής. Εάν εκ μέρους τινών διαδίδωνται φήμαι, ότι αι Γερμανικαί Στρατιωτικαί Αρχαί απαγορεύουν την τέλεσιν των εκκλησιαστικών τελετών, το τοιούτον είναι ψεύδος”.

Αρνήθηκαν δηλαδή ότι εκείνοι είχαν αναμιχθεί στην αλλαγή της ώρας και “έδειχναν” μάλιστα τον Αρχιεπίσκοπο “εάν εκ μέρους τινών”. Επίσης εμφάνισαν ότι ο λαός ήταν ευγνώμονας για τη χειρονομία τους.

Η εναντίωση του Αρχιεπισκόπου

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών τότε στάθηκε διπλά ανένδοτος και διαμήνυσε μέσω αγγελιαφόρου προς την γερμανική διοίκηση, ότι η εκκλησία θα διατηρούσε το ωράριο που ο θρησκευτικός Αρχηγός της όρισε και ανακοίνωσε μέσω των εφημερίδων καθ΄ υπόδειξη των Γερμανών. Άλλωστε το είχαν παραδεχθεί και οι ίδιοι οι Γερμανοί, ότι εκείνος ήταν αρμόδιος και τον υποχρέωσαν να συντάξει και να δημοσιεύσει την ανακοίνωση.

Επιπροσθέτως ο λόγος που ο Αρχιεπίσκοπος αρνήθηκε να δεχθεί τη «χάρη» των Γερμανών, ήταν ότι οι Γερμανοί επικαλούνταν την ευγνωμοσύνη του λαού, γεγονός που ήταν αντίθετο με την πραγματικότητα. Καθημερινώς τα μπλόκα και οι εκτελέσεις συνέθεταν μια ζοφερή εικόνα.

Κατόπιν αυτού, απέστειλε προς επαναδημοσίευση την προγενέστερη ανακοίνωσή του, ότι δηλαδή η ώρα της Ανάστασης θα πραγματοποιούνταν στις 07.00’ ώρα του πρωινού της Κυριακής του Πάσχα!

Η αντίδραση των Γερμανών

Εν τω μεταξύ είχε ξημερώσει το πρωινό του Μεγάλου Σαββάτου και η σύγχυση των πιστών σχετικά με την ώρα ήταν μεγάλη. Οι Γερμανοί τις πρωινές ώρες του Μεγάλου Σαββάτου,  διέταξαν την υπηρεσία λογοκρισίας των εφημερίδων, να «κόψει» την επανάληψη της ανακοίνωσης του Αρχιεπισκόπου κι έτσι αυτή δεν δημοσιεύθηκε στις απογευματινές εφημερίδες.

Διέταξαν επίσης να τεθεί σε περίοπτη θέση η δική τους ανακοίνωση εντός τετραγώνου, που έλεγε τα εξής:

«Λόγω της εορτής της Αναστάσεως, η νυχτερινή κυκλοφορία των πολιτών, καθ΄ όλην την Ελλάδα, παρατείνεται σήμερον μέχρι της 1^ης μεταμεσονυκτίου. Όθεν παρέχεται η ευχέρεια εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν της Ελλάδος να τελέσει την Αναστάσιμον Λειτουργίαν κατά τα παλαιά έθιμα, ως και προπολεμικώς».   

Κατόπιν αυτού και δεδομένου ότι ο Αρχιεπίσκοπος δεν διέθετε άλλο μέσο επικοινωνίας με τις εκκλησίες ανά την Ελλάδα και τους πιστούς υπαναχώρησε.

Τελικώς ούτε κατά την διάρκεια της γερμανικής κατοχής δεν καταστρατηγήθηκαν τα έθιμα και η παράδοση της Ελληνικής Ορθοδόξου Εκκλησίας. Τα σεβάστηκαν μέχρι και οι σφαγείς της Ευρώπης Γερμανοί.

Αρχική φωτογραφία: ο Αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός. Αθήνα, Φεβρουάριος 1945 (Πηγή: IWM)