“Η απόδρασις αυτή είνε η θρασυτέρα, μυθιστορηματικωτέρα και σπουδαιοτέρα όλων διότι η αποδράσασα είνε μία γυναίκα”, ήταν ο τίτλος εφημερίδας δύο μέρες μετά την Πρωτοχρονιά του 1933.
Ο λόγος για την Κατίνα Εμμανουηλίδου, καπνεργάτρια που απέδρασε από τις φυλακές Αβέρωφ την 1η Ιανουαρίου 1933.
Συνελήφθη την Πρωτομαγιά της προηγούμενης χρονιάς, κατά τη διάρκεια της “παράνομης” εργατικής διαδήλωσης στη Θεσσαλονίκη. Καταδικάστηκε σε διετή εξορία στη Γαύδο και τρία χρόνια φυλάκισης. Βέβαια, δεν ήταν η πρώτη φορά που η Κατίνα απασχολούσε τις αρχές, αφού μετρούσε τουλάχιστον τέσσερις συλλήψεις στο βιογραφικό της. Όλες στο πλαίσιο της πολιτικής και συνδικαλιστικής της δράσης.
Η καπνεργάτρια από τη Μικρά Ασία
Γεννήθηκε το 1907 στα Θείρα της Σμύρνης και σε ηλικία 15 ετών γνώρισε το δρόμο της προσφυγιάς. Έζησε τον όλεθρο του ελληνισμού και την βία των Τούρκων. Λεηλασίες, εκτελέσεις και τελικά η πυρπόληση της Σμύρνης ανάγκασαν χιλιάδες ανθρώπους να τραπούν σε φυγή. Ανάμεσά τους και η Κατίνα Εμμανουηλίδου με την οικογένειά της.
Πρόσφυγες από την Μικρασία. Η Κατίνα Εμανουηλίδου ήταν 15 ετών όταν έφτασε στον Πειραιά και προωθήθηκε σε καταυλισμό στην Κοκκινιά.
Έφτασαν στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν στην Κοκκινιά του Πειραιά. Η Κατίνα ξεκίνησε να εργάζεται ως υπηρέτρια. Όταν ο “κύριος του σπιτιού” αποπειράθηκε να την κακοποιήσει σεξουαλικά, αναγκάστηκε να αναζητήσει αλλού την τύχη της. Έτσι, έπιασε δουλειά σε καπνεργοστάσιο του Πειραιά. Οι διεκδικήσεις των εργατών και εργατριών δεν μπορούσαν να την αφήσουν αδιάφορη, με αποτέλεσμα να συμμετάσχει στις πρώτες απεργίες του κλάδου.
Το 1929 ήρθε σε επαφή με τους Αρχειομαρξιστές και προσχώρησε στην οργάνωσή τους, Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Αρχειομαρξιστών (ΚΟΜΛΕΑ). Στην ηγεσία τότε βρισκόταν ο Δημήτρης Γιωτόπουλος, μαζί με τον ηθοποιό Γιώργο Βιτσώρη. Η πολιτική πρόταση του Γιωτόπουλου για το άνοιγμα της οργάνωσης ήταν η μετωπική σύγκρουση με το ΚΚΕ, ακόμα και με την βία. Την οργάνωση αγκάλιασαν κυρίως τσαγκαράδες, οικοδόμοι, ζαχαροπλάστες, αρτεργάτες και φοιτητές. Δεν είχε μεγάλη επιρροή στους βιομηχανικούς εργάτες και τους πρόσφυγες.
Η Κατίνα Εμμανουηλίδου ορίστηκε εκπρόσωπος της οργάνωσης στην εργατική συγκέντρωση της Πρωτομαγιάς, όπου και συνελήφθη για πρώτη φορά. Χτυπήθηκε από τις αστυνομικές αρχές και καταδικάστηκε σε ένα μήνα φυλακή.
Η σύλληψή της όμως δεν την εμπόδισε να συνεχίσει τον συνδικαλιστικό της αγώνα. Πόσο μάλλον το αντίθετο, αφού η δράση της απλώθηκε και στα υπόλοιπα καπνεργοστάσια του Πειραιά. Το φθινόπωρο του 1930 μετέβη στη Θεσσαλονίκη, υπό τον φόβο νέων διώξεων. Συνδέθηκε με τους καπνεργάτες της πόλης και η δεύτερη σύλληψη ήρθε λίγους μήνες αργότερα. Αυτή τη φορά η ποινή φυλάκισης άγγιξε τους τέσσερις μήνες.
Η εργατική πρωτομαγιά την δεκαετία του 30 ήταν απαγορευμένη και πάντα κατέληγε σε συλλήψεις. Αρχείο Μηχανή του Χρόνου
Η Πρωτομαγιά του 1932 και η καταδίκη
Τίποτα δεν κατάφερε να ανακόψει τη δράση της μάχιμης καπνεργάτριας. Την 1η Μαΐου 1932, οι εργάτες είχαν αποφασίσει να πραγματοποιήσουν την ετήσια απεργιακή συγκέντρωση παρά την απαγόρευση της αστυνομίας. Η Κατίνα Εμμανουηλίδου είχε οριστεί από την οργάνωσή της ως ομιλήτρια στη συγκέντρωση.
Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από ετοιμοπόλεμους αστυνομικούς και μέλη παρακρατικών οργανώσεων, που ένα χρόνο νωρίτερα είχαν πυρπολήσει την εβραϊκή συνοικία Καμπέλ στη Θεσσαλονίκη. Όταν ξεκίνησε η συγκέντρωση, πρώτος ομιλητής ήταν ένα στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΕ). Η ίδια περιέγραψε:
“Εκεί βλέποντας τη λιποταξία του ομιλητή, ο οποίος περιορίστηκε να πει δυο λέξεις και μόλις αντίκρυσε τις αστυνομικές δυνάμεις από μακρυά έφυγε, πήρα το λόγο. Σταματώντας το τραμ, που πέρναγε εκείνη τη στιγμή, άρχισα να μιλώ στους συγκεντρωμένους για το ιστορικό της Πρωτομαγιάς“.
Τότε έφτασε και η αστυνομία. Συνέλαβε την Κατίνα και άλλα στελέχη των Αρχειομαρξιστών και του ΚΚΕ. Αφού χτυπήθηκαν, μεταφέρθηκαν στο τμήμα. Η Σμυρναία καπνεργάτρια λίγους μήνες νωρίτερα είχε γεννήσει. Όταν έφτασαν στο κρατητήριο, μία συναγωνίστριά της έφερε το μωρό στην Κατίνα για να το θηλάσει. Οι άνδρες της αστυνομίας επιτέθηκαν στη γυναίκα, με αποτέλεσμα να χάσει τις αισθήσεις της και το παιδί να πέσει στα μάρμαρα.
Σύμφωνα με την Εμμανουηλίδου “είχε συγκεντρωθεί πλήθος πολύ έξω απ’ το τμήμα και από χριστιανικότητα φώναζαν να μου δώσουν το παιδί να το βυζάξω. Είχε να φάει 10 ώρες“. “Και πώς είσαι κομμουνίστρια και παρατάς το παιδί σου;” φέρεται να της απάντησε ένας αστυνόμος.
Μετά από πολύωρη μάχη, το παιδί επέστρεψε στην αγκαλιά της. Τρεις μέρες μετά ξεκίνησε η δίκη. Στην απολογία η εργάτρια κατήγγειλε την αστυνομική βία και την ανάλγητη εξουσία. Ο δικαστής λαμβάνοντας υπόψιν και το βεβαρημένο ποινικό μητρώο της την καταδίκασε σε 3 χρόνια φυλάκιση και 2 χρόνια εξορία στο ερημικό νησί της Γαύδου.
Στις φυλακές Αβέρωφ
Tον Αύγουστο του 1932 μεταφέρθηκε στις γυναικείες φυλακές Αβέρωφ επί της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στην Αθήνα. Η ιδιότητά της ως πολιτική κρατούμενη της επιφύλασσε ένα δυσοίωνο μέλλον στο συγκεκριμένο σωφρονιστικό ίδρυμα. Πάσης φύσεως βιβλία και ο προαυλισμός απαγορεύονταν για περιπτώσεις όπως της Κατίνας, ενώ το επισκεπτήριο επιτρεπόταν σπάνια. Κάτω από αντίξοες συνθήκες έπρεπε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να αναθρέψει και το παιδί της.
Κάθε διαμαρτυρία των κρατουμένων, στην καλύτερη περίπτωση, έπεφτε στο κενό. Κάποιες φορές, όμως, η απάντηση συνοδευόταν από βίαια χτυπήματα και τιμωρίες. Όπως έγινε και στις 23 Αυγούστου 1932, όταν η Εμμανουηλίδου και κάποιες συγκρατούμενές της διαμαρτυρήθηκαν στον επιθεωρητή του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Χτυπήθηκαν και βασανίστηκαν. Ωστόσο, κέρδισαν το δικαίωμα να προαυλίζονται δύο ώρες την ημέρα.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής της στις φυλακές Αβέρωφ η κατάσταση υγείας της Κατίνας επιβαρυνόταν ολοένα και περισσότερο. Άλλοι αναφέρουν ότι έπασχε από φυματίωση και άλλοι από ρινική στένωση και οξεία εκβλάστηση με πύον. Το σίγουρο είναι ότι έχρηζε ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Ο γιατρός και η διεύθυνση της φυλακής, όμως, είχαν αντίθετη άποψη, αφού δεν ενέκριναν τη χορήγηση φαρμάκων στην ασθενή.
Ακόμα και όταν ο γιατρός του Ερυθρού Σταυρού επεσήμανε ότι η Κατίνα πρέπει να υποβληθεί σε εγχείρηση, η διοίκηση αδιαφόρησε. Τίποτα, όμως, δεν μπορούσε να κατευνάσει το σθένος της. Έτσι, αποφάσισε την απόδρασή της.
Η απόδραση
Όσο περνούσαν οι μέρες, η Κατίνα σκεφτόταν το σχέδιο απόδρασης. Περίμενε με ανυπομονησία να την επισκεφτεί ένας υπεύθυνος της οργάνωσης, αφενός για να εγκρίνει την απόφασή της αφετέρου όμως για να την βοηθήσει η οργάνωση στην εκτέλεση του σχεδίου. Οι σύντροφοί της Αρχειομαρξιστές συμφώνησαν και λίγες μέρες αργότερα, όλα ήταν έτοιμα.
Το κελί της Εμμανουηλίδου ήταν το τελευταίο στη βορειοανατολική πλευρά των φυλακών και είχε ένα καγκελόφραχτο παράθυρο, το οποίο βρισκόταν σε ύψος 6 μέτρων από το έδαφος του προαυλίου. Ήταν η μοναδική πλευρά που δεν είχε φρουρό. Δίπλα υπήρχε ο φούρνος των φυλακών, όπου διανυκτέρευε πάντα ένας υπάλληλος, εκτός από τις Κυριακές και τις αργίες.
Η Κατίνα είχε σκεφτεί το σχέδιο. Θα πηδούσε από το παράθυρο στο προαύλιο και μετά στον φράκτη. Με μια λεπτή λίμα που έφτασε στα χέρια της, άρχισε να πριονίζει δύο από τα τέσσερα κάγκελα του παραθύρου. Λίγο μετά την αλλαγή του χρόνου, τα ξημερώματα της Πρωτοχρονιάς του 1933, η Κατίνα ήταν έτοιμη για την απόδραση. Το παιδί της είχε φροντίσει ήδη να το δώσει στους συντρόφους της.
Τράβηξε τα δύο κάγκελα, έκανε το σεντόνι της σκοινί και με την μία άκρη δεμένη στο παράθυρο και την άλλη στο χέρι, κατέβηκε στο προαύλιο. Οι δυο γυναίκες που έμεναν στο ίδιο κελί μαζί της συνένωσαν τα δύο κάγκελα και την παρακολουθούσαν να δραπετεύει. Έφτασε στον εξωτερικό φράκτη, όπου οι σύντροφοί της της πέταξαν μια τριχιά για να πιαστεί. Κρεμάστηκε, ανέβηκε και πέρασε στην άλλη πλευρά του τοίχου. Η Κατίνα Εμμανουηλίδου ήταν πλέον ελεύθερη.
Την επόμενη μέρα η διευθύντρια των φυλακών είδε το σχοινί από τα σεντόνια και κατάλαβε τι είχε συμβεί. Διέταξε προσκλητήριο. Έλλειπε μόνο η δραπέτιδα. Οι κρατούμενοι ξέσπασαν σε χειροκροτήματα.
Οι συγκρατούμενές της υποβλήθηκαν σε πολύωρη ανάκριση, η οποία αποδείχτηκε εντελώς άκαρπη. Καμία δεν αποκάλυψε την παραμικρή πληροφορία για την καπνεργάτρια από την Μικρά Ασία. Τελικά, η διεύθυνση έριξε την ευθύνη της απόδρασης στην ανεπαρκή φρούρηση.
Αμέσως κυκλοφόρησε η φήμη ότι φυγαδεύτηκε προς την Σοβιετική Ρωσία. Κάτι που δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ. Για μήνες ζούσε στην παρανομία σε σπίτια συντρόφων και φίλων της. Παρά το ψυχικό της σθένος, όμως, η ασθένεια την κατέβαλλε όλο και περισσότερο.
Αν και καταζητούμενη, η οργάνωση κατάφερε να τη μεταφέρει σε νοσοκομείο. Μάταια, καθώς η ασθένειά της ήταν τόσο προχωρημένη που σύντροφοί της είχαν αναφέρει ότι “έλιωνε“. Στις 3 Απριλίου 1933 άφησε την τελευταία της πνοή.
Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Η έφοδος των ανταρτών του ΕΛΑΣ στις φυλακές Αβέρωφ για να πιάσουν τους δοσίλογους της κατοχής. Γιατί τους βομβάρδισαν Βρετανικά αεροπλάνα
Ειδήσεις σήμερα:
- Ο Μητσοτάκης διέγραψε από τη ΝΔ τον Αντώνη Σαμαρά. Τι του καταλογίζει o πρωθυπουργός. Η απάντηση Σαμαρά
- Η έκκληση του επικεφαλής του ΟΗΕ για το κλίμα. Σε εξέλιξη η διάσκεψη COP29. Τι αναφέρει
- Συνεχίζονται και κορυφώνονται αύριο οι εκδηλώσεις για την επέτειο του Πολυτεχνείου. Οι κυκλοφοριακές ρυθμίσεις
Ακολουθήστε την mixanitouxronou.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Διαβάστε τις σημαντικότερες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στη mixanitouxronou.gr