Η καθημερινή ζωή στη Ρώμη του Αυγούστου, όπου ο πατέρας μπορούσε να καταδικάσει το παιδί του σε θάνατο

Στη ρωμαϊκή κοινωνία της εποχής του Οκταβιανού Αυγούστου, οι άντρες ήταν οι “ανώτατοι άρχοντες” τόσο στη δημόσια σφαίρα όσο και εντός του οίκου.

Η εξουσία του ήταν τέτοια, ώστε μπορούσε να αποφασίσει αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού του αν θα το αναγνωρίσει ή θα το στείλει εκτός του σπιτιού. Στην περίπτωση που επέλεγε να το αναθρέψει, είχε αυτομάτως την απόλυτη εξουσία πάνω του. Μάλιστα, στην εποχή του Αυγούστου χρονολογούνται και τα τελευταία παραδείγματα πατεράδων που καταδίκασαν τους γιους τους σε θάνατο.

Ο πατέρας είχε τον πρώτο και τον τελευταίο λόγο για τη ζωή των παιδιών του. Εκτός από το γεγονός ότι δεν μπορούσε κανείς να παντρευτεί χωρίς τη συγκατάθεσή του, ο ίδιος είχε κάθε δικαίωμα να διαλύσει τον γάμο των παιδιών του, όποτε το αποφάσιζε.

Στα χέρια του περιέρχονταν ακόμη όλα τα χρήματα που κέρδιζε κάθε εργαζόμενος γιος ενώ είχε τη δυνατότητα να τους αποκληρώσει με ρητή αναφορά στη διαθήκη του. Οι γιοι θεωρούνταν ενήλικοι μόνο μετά τον θάνατο του πατέρα. Τότε, αποκτούσαν και την ανεξαρτησία τους. Μέχρι να παντρευτούν και να αναλάβουν εκείνοι τον ρόλο του πατέρα με τα αντίστοιχα δικαιώματα.

Η θέση της γυναίκας

Οι γυναίκες περνούσαν τον περισσότερο χρόνο μέσα στο σπίτι. Οι πιο φτωχές ασχολούνταν κυρίως με τις οικιακές εργασίες μέχρι το απόγευμα, που έφευγαν για τα δημόσια λουτρά. Οι πιο εύπορες είχαν στην υπηρεσία τους πολυάριθμους δούλους και ήταν απαλλαγμένες από τις δουλειές του σπιτιού. Συνήθιζαν να επισκέπτονται τις φίλες τους ή πήγαιναν για περίπατο ενώ το βράδυ συνόδευαν τους συζύγους τους σε κοινωνικές εκδηλώσεις.

Ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, οι γυναίκες μπορούσαν να παντρευτούν από την ηλικία των 12 ετών ενώ στα δεκατέσσερα θεωρούνταν ενήλικες. Λάμβαναν την στοιχειώδη μόρφωση πηγαίνοντας στο σχολείο ενώ όλες είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν θεατρικές παραστάσεις, ιπποδρομίες και να προσέρχονται στα ιερά, για να συμμετάσχουν στις θρησκευτικές τελετές.

Την εποχή του Αυγούστου η γυναίκα απέκτησε, νομικά, μεγαλύτερη ανεξαρτησία στη διαχείριση της περιουσίας της λόγω χαλάρωσης της κηδεμονίας της από το σύζυγο ή τον πατέρα της. Αν αποκτούσε τρία παιδιά απαλλασσόταν εξ ολοκλήρου.

Η εκπαίδευση των παιδιών

Η παραμάνα σε συνεργασία με έναν παιδαγωγό αναλάμβανε την εκπαίδευση του παιδιού μέχρι την εφηβεία. Ο παιδαγωγός του μάθαινε να μιλάει και αργότερα να διαβάζει. Μάλιστα, στους αριστοκρατικούς κύκλους προσλαμβάνονταν Έλληνες παιδαγωγοί, ώστε το παιδί να διδαχθεί “τη γλώσσα του πολιτισμού”.

Τα περισσότερα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, πήγαιναν στο σχολείο μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών. Τα σχολεία ήταν μικτά και τα μαθήματα διδάσκονταν το πρωί. Διδάσκονταν τους κλασικούς συγγραφείς και τη μυθολογία. Μετά την ηλικία των 12 και μέχρι τα δεκαοχτώ, ανώτερη εκπαίδευση αποκτούσαν μόνο τα αγόρια και μάλιστα των εύπορων οικογενειών, όπου διδάσκονταν τη ρητορική, καθώς η ευφράδεια στο βήμα έπαιζε σημαντικό ρόλο στον ρωμαϊκό κόσμο.

Στις ελληνικές επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η στοιχειώδης εκπαίδευση των παιδιών συνεχιζόταν μέχρι την ηλικία των δεκαέξι ετών και το σχολείο εξακολουθούσε να αποτελεί χώρο προετοιμασίας για τη δημόσια ζωή ενώ δινόταν ιδιαίτερη έμφαση στην άθληση.

Εργασίες και επαγγέλματα

Το επάγγελμα που ακολουθούσαν οι Ρωμαίοι καθοριζόταν κατά κανόνα από την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκαν. Οι Ρωμαίοι των ανώτερων κοινωνικών στρω­μάτων έκαναν καριέρα κυρίως στο στρατό και στις δημόσιες υπηρεσίες, όπου κατείχαν τα α­ξιώματα του ταμία, του αγορανόμου, του δημάρχου, του πραίτορα και του υπάτου.

Η θητεία σε αυτά ήταν ετήσια και δεν πληρωνόταν. Έτσι, ο γιος ενός συγκλητικού σε ηλικία 16 ετών εισαγόταν στην τάξη των ιππέων και στα 17 μπορούσε να αναλάβει το πρώτο του δημόσιο αξίωμα (π.χ. διοικητής του νομισματοκοπείου).

Η δικηγορία μπορούσε επίσης να αποτελέσει το πρώτο βήμα για καριέρα στην πολιτική. Αν και οι νομικές συμβουλές έπρεπε να δίνονται δωρεάν και οι δικηγόροι απαγορευόταν να δέχονταν αμοιβές, οι επιτυχημένοι επιτρεπόταν να λαμβάνουν πολύτιμα δώρα και γενναιόδωρα μερίδια από κληρονομιές.

Η τάξη των ιππέων ασχολούταν κυρίως με τις επιχειρήσεις, τα δημόσια έργα και το εμπόριο. ενώ στις επαρχίες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εμφανί­ζονταν ως δανειστές και ταμίες των προσόδων. Ένα ακόμη επάγγελμα με μεγάλη άνθηση στη Ρώμη ή­ταν του τραπεζίτη, ο οποίος δεν περιοριζόταν στη διευκόλυνση των συναλλαγών, αλλά παράλληλα έ­παιζε το ρόλο του δανειστή και βοηθούσε τους πε­λάτες του να επενδύσουν τα χρήματά τους.

Οι απελεύθεροι εργάζονταν ως τεχνίτες ή αν ήταν μορφωμένοι ως υπάλληλοι στις κρατικές υπηρεσίες. Οι μικροέμποροι και τεχνίτες (π.χ. ο φούρναρης, ο τσαγκάρης, ο κλειδαράς, ο χρυσοχόος, ο βυρσοδέ­ψης) είχαν τα καταστήματα ή τα εργαστήριά τους στην αγορά ή σε συγκεκριμένες συνοικίες της πόλης και πολλοί από αυτούς οργανώνονταν σε συντεχνίες. Οι άνεργοι ανακουφίζονταν με τακτικές κρατικές διανομές τροφίμων ενώ πολλοί νέοι είχαν στραφεί και στο μισθοφορικό στρατό που σε περιόδους ειρήνης απασχολούνταν σε δημόσια έργα.

Η περιποίηση του σώματος

Η περιποίηση του σώματος αποτελούσε ένα βασικό στοιχείο της καθημερινής ζωής της πόλης. Οι Ρωμαίοι έκαναν το ημερήσιο μπάνιο τους είτε στα δημόσια λουτρά, χωριστά για άντρες και γυναίκες, είτε σε ιδιωτικά, εάν ήταν αρκετά εύποροι και διέθεταν λουτρά στο σπίτι τους. Τα δημόσια λουτρά ήταν προσιτά ακόμη και στους πιο φτωχούς, καθώς η είσοδος στοίχιζε ελάχιστα ενώ διέθεταν επίσης χώρους για αθλοπαιδιές και ηλιοθεραπεία, πισίνες, αποδυτήρια και δωμάτια για μασάζ.

Η διαδικασία σε ένα οργανωμένο λουτρό περιλάμβανε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση οι Ρωμαίοι παρέμεναν σε δωμάτιο ατμού (σάουνα), όπου το σώμα τους χαλάρωνε και αναζωογονούταν. Έπειτα ακολουθούσε το ζεστό, το χλιαρό και το κρύο μπάνιο σε διαφορετικούς χώρους.

Το τακτικό ξύρισμα των αντρών ήταν επίσης ένα χαρακτηριστικό που σηματοδότησε την εποχή του Αυγούστου.

Οι πιο κομψοί ξυρίζονταν καθημερινά αλλά όσοι πολίτες δεν ήταν σε θέση να ε­πωμιστούν το έξοδο του ιδιωτικού κουρέα συνωστίζονταν στα κουρεία της Ρώμης και των άλλων ρω­μαϊκών πόλεων, τα οποία σταδιακά απέκτησαν το χαρακτήρα ενός χώρου κοινωνικής συναναστροφής. Οι κουρείς ξύριζαν, κούρευαν, κατσάρωναν και έβαφαν τα μαλλιά των πελατών τους.

Αρκετοί Ρω­μαίοι για να αποφύγουν τα ατυχήματα του ξυραφιού κατέφευγαν σε πιο ριζικές μεθόδους, όπως η χρήση αποτριχωτικών αλοιφών από ρητίνη και πίσσα ακόμη και στις λαβίδες της τσιμπίδας. Η πρώτη φροντίδα της Ρωμαίας το πρωί ήταν το χτένισμα των μαλλιών της, το οποίο την εποχή του Αυγούστου δεν διαρκούσε πολύ ώρα, καθώς η κόμμωση δεν ήταν περίτεχνη. Συχνό ήταν το χτένισμα σε κοτσίδες που τις τύλιγαν σε σχήμα στεφάνης πάνω από το μέτωπο. Οι γυναίκες κατέφευγαν στις κομμώτριες για τα πολύπλοκα χτενίσματα αλλά και για αποτρίχωση, βάψιμο μαλλιών και προσώπου.

Πηγή: Ελένη Ζυμή, Δρ Κλασικής Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Οξφόρδης, περιοδικό Ιστορικά, Ελευθεροτυπία, τεύχος 11