Γιατί ήταν ψεύτικη η φωτογραφία – σύμβολο με την κατάληψη των χειμερινών Ανακτόρων του Τσάρου στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Στη σκηνή συμμετείχαν δυο χιλιάδες κομπάρσοι

Το κορυφαίο γεγονός της Οκτωβριανής Επανάστασης θεωρείται η κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων από τους μπολσεβίκους υπό τον Λένιν στις 25 Οκτωβρίου 1917 (7 Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο).

Πολλοί που δεν γνωρίζουν ιστορία, νομίζουν ότι αυτό οδήγησε στην ανατροπή του Τσάρου παρασυρμένοι από τη λέξη «ανάκτορα».

Στην πραγματικότητα, ο Τσάρος είχε ανατραπεί οκτώ μήνες πιο πριν και τα Χειμερινά Ανάκτορα δεν ήταν πια η κατοικία του, αλλά η έδρα της προσωρινής κυβέρνησης του Αλεξάντερ Κερένσκι που συγκροτήθηκε μετά την ανατροπή του, το Φεβρουάριο του 1917.

Όμως, ακόμη και για πολλούς που γνωρίζουν αυτή την παράμετρο, η βασική εικόνα που έχουν από το γεγονός είναι χιλιάδες στρατιώτες και εργάτες να εφορμούν προς το κτιριακό συγκρότημα των Χειμερινών Ανακτόρων κάτω από βροχή σφαιρών από τους ταμπουρωμένους κυβερνητικούς στρατιώτες και να το καταλαμβάνουν ύστερα από αιματηρή μάχη.

Αυτή η εικόνα είναι απόρροια μιας φωτογραφίας που ελήφθη από μία ιστορική αναπαράσταση του γεγονότος που έλαβε χώρα τρία χρόνια αργότερα, το 1920, έξω από τα Χειμερινά Ανάκτορα και με τη συμμετοχή 2.000 κομπάρσων!

Το 1922 η φωτογραφία αυτή δόθηκε στον ξένο τύπο και δημοσιεύθηκε σε πολλά έντυπα ως λήψη από το πραγματικό γεγονός της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων (μάλιστα, η φωτογραφία υπέστη τροποποίηση και αφαιρέθηκαν μερικές εκατοντάδες από τους 100.000 θεατές που παρακολουθούσαν όρθιοι το δρώμενο και έτυχε να είναι δίπλα στην εφόρμηση των Μπολσεβίκων).

Το πρόβλημα ήταν ότι η κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων έγινε νύχτα και όχι ημέρα όπως φαίνεται στη φωτογραφία. Σε αυτό το σημείο πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι η επική κινηματογραφική αναπαράσταση της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων από τον Σεργκέι Αϊζενστάιν το 1927 στην ταινία «Οκτώβρης. Οι Δέκα Ημέρες που συγκλόνισαν τον Κόσμο» όπου το γεγονός λαμβάνει χώρα νύχτα.

Όμως, τόσο η αναπαράστασή του 1920 όσο και εκείνη του Αϊζενστάιν έχουν ελάχιστη σχέση με το τι πραγματικά συνέβη το 1917. Είναι προϊόντα της σοβιετικής προπαγάνδας που ήθελε να παρουσιάσει το γεγονός ως ένα ηρωικό κατόρθωμα.

Ο Αϊζενστάιν δείχνει μία συγκλονιστική σκηνή: ένας από τους διαδηλωτές δέχεται πυρά από τα ανάκτορα και ενώ ξεψυχά παροτρύνει τους συντρόφους του να συνεχίσουν την εφόρμηση. Στην πραγματικότητα, η κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων είχε ελάχιστη βία και κανένα νεκρό από την πλευρά των μπολσεβίκων (αντίθετα με τα γυρίσματα του Eisenstein όπου λέγεται ότι κάποιοι κομπάρσοι έχασαν τη ζωή τους από ατυχήματα).

Η ιστορική αλήθεια είναι ότι και πριν ακόμη από την κατάληψη των Χειμερινών Ανακτόρων η κυβέρνηση του Κερένσκι ήταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Όταν τον Μάρτιο του 1917 ο Κερένσκι σχημάτισε την κυβέρνησή του διατήρησε την Ρωσία στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο στρατόπεδο των Δυτικών Συμμάχων. Όμως οι ήττες από τους Γερμανούς συνεχίστηκαν, όπως και όλα τα σοβαρά προβλήματα που ο Κερένσκι κληρονόμησε από τον Τσάρο, με κυριότερο το επισιτιστικό, αφού πολλοί Ρώσσοι πέθαιναν από την έλλειψη βασικών αγαθών.

Οι μπολσεβίκοι ήταν οι ωφελημένοι από τη δύσκολη αυτή κατάσταση με πολλούς Ρώσους να προσχωρούν στο κίνημά τους αγανακτισμένοι από την ανικανότητα της κυβέρνησης. Τα πράγματα χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο για τον Κερένσκι όταν προσπάθησε να ενισχύσει την πρώτη γραμμή στο Ανατολικό Μέτωπο με μονάδες που βρίσκονταν στην Αγία Πετρούπολη. Οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πάνε στο μέτωπο και προσχώρησαν και εκείνοι μαζικά στους μπολσεβίκους μαζί με τον οπλισμό τους.

Στα τέλη Οκτωβρίου 1917, οι μπολσεβίκοι ελέγχαν σχεδόν ολόκληρη την Αγία Πετρούπολη και ετοιμάζονταν τυπικά να πάρουν την εξουσία καταλαμβάνοντας το τελευταίο κτιριακό συγκρότημα της κυβέρνησης, που ήταν και η έδρα της, τα Χειμερινά Ανάκτορα. Επρόκειτο για την πρώην επίσημη κατοικία του εκπτώτου τσάρου και της οικογενείας του, και εκτός από έδρα της κυβέρνησης Κερένσκι, ένα τμήμα του είχε μετατραπεί σε στρατιωτικό νοσοκομείο για τους τραυματίες του μετώπου.

Μην έχοντας πια σημαντική στρατιωτική δύναμη να υπερασπιστεί την κυβέρνηση, ο Κερένσκι έσπευσε στις 24 Οκτωβρίου 1917 στο μέτωπο να πάρει από εκεί δυνάμεις και να τις φέρει στην Αγία Πετρούπολη -δηλαδή ακριβώς το αντίθετο απ’ αυτό που προσπάθησε να κάνει πριν. Όμως, δεν γύρισε ποτέ γιατί την επόμενη ημέρα οι δυνάμεις των μπολσεβίκων κατέλαβαν τα Χειμερινά Ανάκτορα και συνέλαβαν ολόκληρο το υπουργικό του συμβούλιο.

Το κτιριακό συγκρότημα υπερασπίζονταν ελάχιστες δυνάμεις, περίπου 500 με 700 άτομα, που ήταν κυρίως μαθητές στρατιωτικών σχολών και γυναίκες που είχαν καταταγεί εθελοντικά ως στρατιώτες. Το σήμα της επίθεσης δόθηκε μ’ ένα κανονιοβολισμό από το καταδρομικό Aurora στο λιμάνι της Αγίας Πετρούπολης.

Την ίδια ώρα μία πυροβολαρχία των μπολσεβίκων άνοιξε πυρ πάνω στα Ανάκτορα. Στη διάρκεια των κανονιοβολισμών αυτών χτυπήθηκαν κάποιοι από τους τραυματίες που βρίσκονταν στο νοσοκομείο και ένας μικρός αριθμός τους σκοτώθηκε. Ήταν τα μόνα θύματα στη διάρκεια της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων.

Ενώ χιλιάδες οπαδοί των Μπολσεβίκων, πολίτες και στρατιώτες, προσέγγιζαν τα Χειμερινά Ανάκτορα από μπροστά, μία μικρή ομάδα περίπου 12 ατόμων, με επικεφαλής τον Βλαντίμιρ Αντόνοφ ‑ Οβσέγενκο, βρήκε ανοιχτή μία πόρτα στο πίσω μέρος του κτιριακού συγκροτήματος και μπήκαν μέσα. Αυτοί άρχισαν να περιδιαβαίνουν τους χώρους και να αφοπλίζουν όσους υπερασπιστές έβρισκαν εκεί.

Δεν ήταν κάτι δύσκολο αφού απ’ αυτούς σχεδόν κανείς δεν είχε διάθεση να πολεμήσει για μία κυβέρνηση υπό διάλυση, πόσο μάλλον που ο Οβσέγενκο τους έλεγε ότι δεν θα τους πείραζε αν παρέδιδαν τα όπλα. Φαίνεται ότι απ’ αυτούς έμαθε που κρύβονταν οι υπουργοί του Κερένσκι. Ο Οβσέγενκο τους βρήκε όλους μέσα σ’ ένα δωμάτιο το οποίο ήταν αφύλακτο αφού οι σκοποί είχαν λιποτακτήσει και τους συνέλαβε.

Τα κόκκινα γαλλικά κρασιά

Ενώ στα Χειμερινά Ανάκτορα είχαν αρχίσει να εισέρχονται ανεμπόδιστα και άλλες δυνάμεις μπολσεβίκων, οι άνδρες του Οβσέγενκο μετά το υπουργικό συμβούλιο έπεσαν πάνω σε ένα άλλο εξίσου επικίνδυνο «ταξικό» εχθρό: Μέσα στο κελάρι του Τσάρου εντόπισαν χιλιάδες μπουκάλια ακριβό γαλλικό κόκκινο κρασί, που ήταν η αδυναμία των αυλικών του πρώην μονάρχη.

Ενώ οι μπολσεβίκοι ετοιμάζονταν να «απαλλοτριώσουν» τα ευρήματά τους, ο Οβσέγενκο συνειδητοποίησε τι θα γινόταν αν κυκλοφορούσαν μερικές εκατοντάδες μεθυσμένοι ένοπλοι μέσα στα Χειμερινά Ανάκτορα πυροβολώντας ασυλλόγιστα. Έτσι, έδωσε διαταγή στους άνδρες του να πυροβολήσουν όλα τα μπουκάλια. Ήταν τέτοια η ποσότητα του κόκκινου κρασιού που χύθηκε που αυτόπτες μάρτυρες το παρομοίαζαν με ποτάμια αίματος που έρρεαν παντού.

Είναι πιθανόν ότι αυτό το γεγονός ξεκίνησε τη φήμη για ομαδικές εκτελέσεις, κάτι που δεν ισχύει. Όσο και να φαίνεται περίεργο, η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν από τις λιγότερο αιματηρές επαναστάσεις στην ιστορία, αν και στη διάρκεια του Ρωσικού Εμφυλίου Πολέμου που θα ακολουθήσει αμέσως μετά -μεταξύ Ερυθρών και Λευκών- θα πεθάνουν εκατομμύρια Ρώσοι.

του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στοιχεία αντλήθηκαν από το άρθρο του Oleg Yegorov, «The Fall of the Winter Palace: How the Bolshevics took power 100 years ago»

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Μια παρτίδα σκάκι για τη ζωή του. Πώς ο σκακιστής Μπερνστέιν γλύτωσε το εκτελεστικό απόσπασμα στην Οκτωβριανή επανάσταση, επειδή νίκησε τον αξιωματικό που ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεσή του