Η κατάκτηση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους, 23 χρόνια πριν από την Άλωση της Πόλης. Ο “ύπουλος” ρόλος των Ενετών, η τριήμερη λεηλασία και τα σκλαβοπάζαρα

Στην γραφιστική απεικόνιση του αρχιτέκτονα Γ. Αρτόπουλου παρατηρούμε το ισχυρό παραθαλάσσιο τείχος που προστάτευε κάποτε τη Θεσσαλονίκη από τις επιδρομές των διεκδικητών της. Και δεν ήταν λίγοι στην μακραίωνη ιστορία της πόλης. Μια από αυτές έγινε στις 29 Μαρτίου 1430 από τον Μουράτ Β’. 

Η αδύναμη αμυντική γραμμή των Βενετών, που τότε βασίλευαν στη Θεσσαλονίκη, στάθηκε μικρή μπροστά στον ετοιμοπόλεμο οθωμανικό στρατό, που ήθελε να κατακτήσει ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα της περιοχής και να εδραιώσει την κυριαρχία της νεαρής αυτοκρατορίας. Ακολούθησε λεηλασία της πόλης για τρεις μέρες, ενώ χιλιάδες άνδρες και γυναίκες στάλθηκαν στα σκλαβοπάζαρα.

Η βενετική κατοχή

Η οθωμανική κυριαρχία στη Θεσσαλονίκη είχε ξεκινήσει ήδη από το 1387. Ωστόσο, σταμάτησε προσωρινά το 1402, με την ήττα των Τούρκων στη Μάχη της Άγκυρας. Ωστόσο δεν παραιτήθηκαν από τη διεκδίκηση της πόλης.

Το 1422 οι Οθωμανοί επιχείρησαν να επιτεθούν εκ νέου στη Θεσσαλονίκη με στόχο την ανακατάληψή της. Αδύναμοι να αντιμετωπίσουν την οθωμανική απειλή, οι βυζαντινοί άρχοντες και συγκεκριμένα ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Παλαιολόγος, απηύθυνε έκκληση βοήθειας προς τους Βενετούς. Τον Σεπτέμβριο του 1423 και παρά την εναντίωση της Εκκλησίας, ο Βενετικός στρατός μπήκε στην πόλη και ανέλαβε την άμυνα και τη διοίκησή της.

Η βενετσιάνικη κατοχή διήρκεσε επτά χρόνια. Χωρίς, όμως, ιδιαίτερη επιτυχία. Παρά την υπόσχεσή τους για αποτελεσματική άμυνα έναντι του οθωμανικού κινδύνου, οι Βενετοί ενδιαφέρονταν μόνο για την εμπορική και οικονομική εκμετάλλευση της πόλης. Οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης, απογοητευμένοι από τη νέα διοίκηση και υπό την απειλή μίας νέας πολιορκίας, αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στην εξέγερση και στην παράδοση στους Τούρκους, με την δεύτερη εκδοχή να φαίνεται όλο και καλύτερη στους ορθόδοξους Θεσσαλονικείς.

Διαβάστε ακόμα: Το σπάνιο φιλμ από τη φωτιά που κατέστρεψε τη Θεσσαλονίκη το 1917

Τον χειμώνα του 1429, ο Σουλτάνος Μουράτ Β’ έστειλε χριστιανούς αξιωματικούς στην πόλη, προκειμένου να υποκινήσει εξέγερση εναντίον των Ενετών. Γνώριζε το αρνητικό κλίμα σε βάρος των Βενετών αλλά η ιδέα του δεν ευδοκίμησε. Όπως εξήγησε ο αυτόπτης μάρτυρας και ιστορικός Ιωάννης Αναγνώστου, εκτός από την ανύπαρκτη ομοψυχία που διαπίστωνε εύκολα κανείς ανάμεσα στους Θεσσαλονικείς της εποχής, επικρατούσε και ο φόβος, καθώς οι Ενετοί είχαν επανδρώσει ένα μισθοφορικό σώμα, τους Τζεταρίους, οι οποίοι είχαν το δικαίωμα και την εξουσία να σκοτώσουν οποιονδήποτε απειλήσει τη βενετσιάνικη κυριαρχία. Και ο Βενετοί ήταν ανελέητοι.

Ο Μουράτ Β’ εξω από τα τείχη

Τον Μάρτιο του 1430, ο Μουράτ Β’ ήταν πλέον αποφασισμένος για την πολιορκία της πόλης.

Μετά από επτά χρόνια αδράνειας, στις 16 Μαρτίου 1430, οι Βενετοί επιστράτευσαν μια βενετσιάνικη φρουρά με τρεις γαλέρες, μικρό αριθμό στρατιωτών και με επικεφαλής τον υποναύαρχο Αντόνιο Ντιέντο κατέφτασαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Ακολούθησε επιστράτευση. Θεσσαλονικείς και Βενετοί στρατιώτες έλαβαν θέση πάνω στα τείχη και συνειδητοποίησαν την πενιχρή κατάσταση της άμυνάς τους. Σε κάθε δύο ή τρεις επάλξεις αντιστοιχούσε ένας στρατιώτης, ενώ οι περισσότεροι ήταν άοπλοι και ανέτοιμοι για πόλεμο. Την ίδια στιγμή, οι φήμες πως οι άνδρες του Μουράτ Β’ άγγιζαν τις 200.000, έριχναν ακόμη περισσότερο το ηθικό των πολιτών, όσο και αν πολλοί θεώρησαν τον αριθμό υπερβολικό.

Τη νύχτα της 26ης Μαρτίου, ο Σουλτάνος εμφανίστηκε έξω από τα τείχη. Ενήμερος για την δυσμενή κατάσταση της Θεσσαλονίκης, πίστευε ότι η παρουσία του και μόνο θα προκαλούσε την παράδοση της πόλης ή έστω την εξέγερση των Ελλήνων. Έστειλε μία ομάδα αξιωματικών στα φρουρούμενα τείχη, για να καλέσει τους πολίτες να παραδοθούν. Πριν προλάβουν να μεταδώσουν το μήνυμα του Σουλτάνου, οι αξιωματικοί απωθήθηκαν από τα βέλη των στρατιωτών. Στις 28 Μαρτίου, επανέλαβε την πρόταση παράδοσης, υποσχόμενος ελευθερία και προνόμια

Διαβάστε ακόμα: Η λησμονημένη άλωση της Θεσσαλονίκης από τον πειρατή Λέοντα τον Τριπολίτη που αλλαξοπίστησε και έγινε ναύαρχος των Σαρακηνών. Ένα σπάνιο εύρημα στα θαλάσσια τείχη μαρτυρά την αιματηρή πολιορκία του

Οι προτάσεις απορρίφθηκαν ξανά και την υπόθεση καλούνταν πλέον να διευθετήσουν τα κανόνια. Την ίδια νύχτα, οι Τούρκοι μετέφεραν έξι πλοία στον Βαρδάρη, απέναντι στις βενετσιάνικες γαλέρες, οι οποίες μάλιστα ήταν εντελώς ανυπεράσπιστες, αφού όλοι οι άνδρες βρίσκονταν στα τείχη. Όταν έφτασε η είδηση στους Βενετούς, δόθηκε εντολή στον υποναύαρχο Ντιέντο και στο πλήρωμά του να μεταφερθούν στο σημείο.

Ωστόσο, όλα γίνονταν μυστικά, χωρίς να ειδοποιηθεί ο υπόλοιπος πληθυσμός. Τα μεσάνυχτα, χριστιανοί από το οθωμανικό στρατόπεδο πλησίασαν τα τείχη και ανακοίνωσαν ότι η τελική επίθεση θα πραγματοποιηθεί την επόμενη μέρα από ξηρά και θάλασσα. Επικράτησε πανικός. Οι Έλληνες, μη γνωρίζοντας το σχέδιο των Ενετών πίστεψαν ότι κατέφυγαν στις γαλέρες για να εγκαταλείψουν τη μάχη και την πόλη, με αποτέλεσμα αρκετοί να παρατήσουν την αμυντική θέση τους.

Η Άλωση

Το ξημέρωμα της 29ης Μαρτίου 1430, οι Οθωμανοί ξεκίνησαν την επίθεσή. Πρώτος στόχος ήταν η ανατολική πλευρά των τειχών που ήταν κακοδιατηρημένη. Στη φαρέτρα των Οθωμανών κυριαρχούσαν η “σκευή”, τα βέλη και τα κανόνια. Η “σκευή” ήταν ένα μικρό μηχάνημα βολής για τη συντριβή των ξύλινων διαφραγμάτων που είχαν στηθεί ανάμεσα στις επάλξεις.

Ο Ιωάννης Αναγνώστου περιέγραφε:

“Ο Μουράτ μαζί με την ακολουθία του από πεζούς, που ήταν διακεκριμένοι στρατιώτες όπως και οι υπόλοιποι, δε σταμάτησε να πολεμάει από την περιοχή που ονομάζεται Τριγώνιο ως το σημείο που βρίσκεται το μοναστήρι του Χορτιάτη. Γιατί ήξερε ότι ήταν ευκολότερο να κυριεύσει την πόλη από κείνο το σημείο, αφού είχε δει και ότι τα τείχη ήταν σαθρά και ότι η πόλη είχε εμπιστευτεί την ασφάλειά της σ’ ένα μόνο τείχισμα”.

Λέγεται ότι παρά την αριθμητική υπεροχή των Οθωμανών, η αντίσταση των πολιορκούμενων διήρκεσε τρεις ολόκληρες ημέρες. Ωστόσο, την τέταρτη μέρα η Θεσσαλονίκη “έπεσε”. Η σφοδρότητα της επίθεσης δεν άφησε άλλη επιλογή. Οι περιγραφές κάνουν λόγο για ένα πανικόβλητο πλήθος που έτρεχε να γλιτώσει από βέβαιο θάνατο. Πολλοί ήταν εκείνοι που έτρεξαν να κρυφτούν στον σημερινό Λευκό Πύργο, ο οποίος ήταν γεμάτος από εφόδια και όπλα.

Ωστόσο, οι Ενετοί και οι Τζετάριοι είχαν κλείσει την είσοδο. Πολλοί από αυτούς πήδησαν στη θάλασσα και κατάφεραν να δραπετεύσουν με τις γαλέρες του Ντιέντο. Άλλοι σκοτώθηκαν. Κατά την επιστροφή τους στη Βενετία, οι δύο Ενετοί διοικητές της Θεσσαλονίκης αντιμετώπισαν κατηγορίες αμέλειας και φυλακίστηκαν.

Οι λεηλασίες σπιτιών, δημόσιων κτηρίων και τοπικών μνημείων κράτησαν τρεις μέρες. O ναός του Αγίου Δημητρίου υπέστη σοβαρές καταστροφές από στρατιώτες που έψαχναν κρυμμένους θησαυρούς. Πάνω από 7.000 κάτοικοι συνελήφθησαν για να πουληθούν στα σκλαβοπάζαρα. Ο ιστορικός Γ. Δούκας έγραφε πως “κάθε καβαλάρης έσερνε πίσω του κοπαδιαστά δεμένους άνδρες και γυναίκες και νέους και νεαρές κοπέλες και μικρά παιδιά”.

Την τέταρτη μέρα της άλωσης, ο Μουράτ Β’ βάδισε νικητής στους δρόμους της Θεσσαλονίκης. Επισκέφτηκε τον Ιερό Ναό Παναγίας Αχειροποιήτου και διέταξε να γίνει τζαμί. Ήταν το πρώτο τζαμί της πόλης. Στην πολιορκημένη Θεσσαλονίκη είχαν μείνει μόλις 2.000 κάτοικοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ασπάστηκαν το Ισλάμ. Ο Σουλτάνος διέταξε την παύση των καταστροφών και επιχείρησε την επανακατοίκηση της πόλης, εξαγοράζοντας πολλούς αιχμαλώτους και εγκαθιστώντας τους στη Θεσσαλονίκη.

Αρκετοί αιχμάλωτοι εξαγοράστηκαν από τον ηγεμόνα των Σέρβων Γεώργιο Μπράγκοβιτς, ενώ μερικοί πλήρωσαν οι ίδιοι τα λύτρα τους και ελευθερώθηκαν. Η πλειοψηφία των θεσσαλονικιών όμως οδηγήθηκε στα σκλαβοπάζαρα. Η Τουρκοκρατία στη Θεσσαλονίκη ξεκίνησε το 1430 και έμελλε να κρατήσει περίπου πεντακόσια χρόνια, μέχρι την απελευθέρωσή της, στις 26 Οκτωβρίου 1912.

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Η Θεσσαλονίκη είχε και δεύτερο Πύργο. Δείτε που βρισκόταν πριν γκρεμιστεί μαζί με το θαλάσσιο τείχος. Ψηφιακή αναπαράσταση δείχνει τα χαμένα κτίσματα (βίντεο)