Η καλλιτέχνις που οι άνδρες έκλεβαν τις ιδέες της. Η Yayoi Kusama, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει δύο φορές, έπασχε από νευρικούς κλονισμούς και έμενε σε άσυλο για να μπορεί να δημιουργεί

Η Yayoi Kusama, σε ηλικία 91 ετών, είναι η γυναίκα καλλιτέχνης με τις περισσότερες πωλήσεις στον κόσμο.

Μια εκκεντρική παρουσία με κόκκινη περούκα που αναστάτωσε τον κόσμο της τέχνης μετά από μία σειρά παραστάσεων με γυμνούς άντρες ζωγραφισμένους σε χρωματιστά πουά. Το πάθος της με τις βούλες που κυριαρχούν σε όλα της τα έργα οφείλεται στις έντονες παραισθήσεις που βιώνει από μικρή και που η ίδια περιγράφει ως «λάμψεις φωτός ή πυκνά πεδία κουκίδων».

Η τέχνη υπήρξε ανέκαθεν μια διέξοδος από την ταραγμένη της ζωή. Ένας συνδυασμός φεμινισμού, μινιμαλισμού, σουρεαλισμού και pop art συγχέεται με ένα αυτοβιογραφικό, ψυχολογικό και σεξουαλικό περιεχόμενο.

Τραυματικό παρελθόν

Η Yayoi Kusama γεννήθηκε στις 22 Μαρτίου του 1929 στην επαρχιακή πόλη Ματσομότο της Ιαπωνίας και ήταν το νεότερο από τα τέσσερα παιδιά μιας οικογένειας εμπόρων. Από μικρή είχε αποφασίσει να ασχοληθεί με τη ζωγραφική, με τα πρώιμα έργα της να μαρτυρούν ένα έμφυτο ταλέντο.

Σε ηλικία 10 χρονών, άρχισε να αντιμετωπίζει επεισόδια ψευδαισθήσεων τα οποία αποτύπωνε, συχνά, στα έργα της. Μερικές κουκίδες, σαν λάμψεις φωτός, εμφανίζονταν μπροστά της, πολλαπλασιάζονταν και ζωντάνευαν πάνω σε διάφορα μοτίβα, διαδικασία που η ίδια ονομάζει ως «αυτό – εξαφάνιση» και σημαδεύει την καλλιτεχνική της καριέρα.

Η οικογένεια της, ωστόσο, δεν ήταν καθόλου υποστηρικτική. Ήταν, σχεδόν, ανήκουστο για εκείνη την εποχή μία γυναίκα να έχει φιλοδοξίες καριέρας. Η ζωή της στην Ιαπωνία την προετοίμαζε για έναν καλό γάμο και μια συνηθισμένη οικογενειακή ζωή. Έτσι, η μητέρα της άρπαζε τα σχέδια της και τα έσκιζε πριν καν τα ολοκληρώσει.

Η μητέρα της δεν ήταν μόνο αυταρχική, αλλά και την κακοποιούσε. Προδομένη από τον άντρα της, που διατηρούσε και άλλες σχέσεις, ανάγκαζε την κόρη της να κατασκοπεύει τις εξωσυζυγικές συνευρέσεις του πατέρα της. Η εμπειρία για την Yayoi ήταν τραυματική και της δημιούργησαν μια τάση αποστροφής προς την σεξουαλικότητα και το ανδρικό σώμα.

“Δεν μου αρέσει το σεξ. Έχω μια εμμονή με το σεξ. Όταν ήμουν παιδί, ο πατέρας μου είχε ερωμένες και η μητέρα μου με ανάγκαζε να τον κατασκοπεύω. Δεν ήθελα να κάνω σεξ για χρόνια”, εκμυστηρεύτηκε πολλά χρόνια αργότερα.

Η σεξουαλική εμμονή και ο φόβος του σεξ φωλιάζουν μέσα μου

Ο πόλεμος

Σε ηλικία 13 χρονών, η Yayoi άρχισε να δουλεύει σε ένα στρατιωτικό εργοστάσιο, όπου έραβε αλεξίπτωτα για τον ιαπωνικό στρατό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Τα εφηβικά της χρόνια κύλησαν μέσα σε ένα «κλειστό σκοτάδι» με τον ήχο των αμερικανικών αεροπλάνων να πετούν στο φως της ημέρας. Τα γεγονότα του πολέμου σημάδεψαν την Yayoi και την ευαισθητοποίησαν ως προς τις έννοιες της προσωπικής και δημιουργικής ελευθερίας. Η ζωγραφική ήταν ο μοναδικός τρόπος απόδρασης.

Τα δίχτυα του απείρου

Το 1948, παρά τις αντιρρήσεις της οικογένειας της, η Yayoi γράφτηκε στη Δημοτική Σχολή Τεχνών και Χειροτεχνίας του Κιότο, όπου έμαθε την ζωγραφική του “nihonga”. Καθαρά απογοητευμένη από το ιαπωνικό στυλ, στράφηκε προς ευρωπαϊκή και αμερικανική πρωτοποριακή τέχνη διοργανώνοντας αρκετές εκθέσεις ζωγραφικής στο Τόκιο, το Κιότο και το Ματσουμότο.

Μέχρι το 1950, η τέχνη της Yayoi περιοριζόταν στην απεικόνιση αφηρημένων μορφών, κυρίως, πάνω σε χαρτί. Αργότερα, η τέχνη της εξαπλώθηκε σε μεγάλες επιφάνειες, τοίχους, δάπεδα, καμβάδες, οικιακά αντικείμενα, ακόμα και ανθρώπινα σώματα. Οι τεράστιες βούλες, τα «δίχτυα του απείρου», όπως ονόμαζε, κυριαρχούσαν παντού.

Η Yayoi ένιωθε ότι ασφυκτιούσε μέσα στα συντηρητικά όρια της ιαπωνικής κοινωνίας. Κάποια στιγμή, έγραψε στην Αμερικανίδα ζωγράφο Georgia O’ Keeffe ζητώντας της συμβουλές. «Είμαι στο πρώτο βήμα της μακράς δύσκολής ζωής του να είσαι ζωγράφος. Θα μου δείξεις τον δρόμο;». Προ εκπλήξεως, η O’ Keeffe της απάντησε ενθαρρύνοντας την να ταξιδέψει στην Αμερική και να δείξει τα έργα της. «Σε αυτή τη χώρα, ένας καλλιτέχνης είναι δύσκολο να βγάλει τα προς το ζην», της έγραψε.

Σε ηλικία 27 χρόνων, η Yayoi πήγε κόντρα στο κατεστημένο της ιαπωνικής ζωής και ταξίδεψε στην Αμερική αναζητώντας ελευθερία και αναγνώριση. Φορώντας ένα κιμονό με ραμμένα δολάρια στη φόδρα του, καθώς απαγορευόταν να μεταφέρει χρήματα από την Ιαπωνία στις ΗΠΑ και ξέροντας λίγα αγγλικά διέσχισε τον Ειρηνικό Ωκεανό αποφασισμένη να κατακτήσει την Νέα Υόρκη.

Αμερικανικό όνειρο, υπόθεση ανδρική

Αν και η Yayoi έχει δηλώσει πως η Αμερική είναι, πραγματικά, η χώρα που την μεγάλωσε, στην αρχή αντιμετώπισε αρκετές δυσκολίες. Ο ανδροκρατούμενος κόσμος της τέχνης δεν άφηνε πολλά περιθώρια εξέλιξης. Η Yayoi έβλεπε άνδρες καλλιτέχνες να παίρνουν τα εύσημα για τις ιδέες της. Αρκετοί καλλιτέχνες της εποχής, όπως ο Claes Oldenburg και Andry Warhol, αντέγραφαν τα έργα της και χαίρονταν της αναγνώρισης και των χρημάτων που η ίδια στερούταν. Αν και ο κριτικός τέχνης, Donald Judd, επαίνεσε την δουλειά της χαρακτηρίζοντας την «τόσο περίπλοκη, αλλά και τόσο απλή», οι πίνακες της με «τα δίχτυα του απείρου» πωλούνταν για 200 δολάρια. Τώρα θεωρούνται τα πιο περιζήτητα έργα της και κοστίζουν εκατομμύρια.

Το τελειωτικό χτύπημα, ωστόσο, ήρθε το 1965 όταν η Yayoi, εξαιρετικά παραγωγική, δημιούργησε το πρώτο δωμάτιο με καθρέφτες, «Infinity Mirror Rooms». Εκμεταλλευόμενη την πρώτη απόπειρα ταξιδιού στο φεγγάρι, πειραματίστηκε με κατοπτρισμένες επιφάνειες και φώτα για να δημιουργήσει την αίσθηση ενός ατελείωτου χώρου. Λίγους μήνες αργότερα, στην πιο διάσημη γκαλερί της Νέας Υόρκης, ο πρωτοπόρος καλλιτέχνης, Lucas Samaras, παρουσίασε το δικό του δωμάτιο με καθρέφτες. Εξοργισμένη και απογοητευμένη, η Yayoi πήδηξε από το παράθυρο του διαμερίσματος της.

Μεταξύ του 1967 και 1969, η Yayoi διοργάνωσε αρκετές εξεζητημένες παραστάσεις θέλοντας να προωθήσει ένα μήνυμα ειρήνης, σε σημεία όπως το Central Park, η γέφυρα του Μπρούκλιν και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Γυμνοί άντρες έφεραν στα σώματα τους ζωγραφισμένες βούλες και μιμούνταν πόζες γλυπτών γνωστών καλλιτεχνών. Οι παραστάσεις αυτές προκάλεσαν ντόρο κάνοντας λόγο για μια απελπισμένη προσπάθεια της Kusama να τραβήξει την προσοχή.

Το σκάνδαλο έφτασε μέχρι την Ιαπωνία όπου και επέστρεψε το 1973. Οικογένεια και φίλοι της είχαν γυρίσει την πλάτη και όντας καταθλιπτική αποπειράθηκε για δεύτερη φορά να αυτοκτονήσει.

Τέχνη αντί θανάτου

Το πάθος της για την τέχνη, βέβαια, ήταν πολύ μεγαλύτερο από την επιθυμία της να πεθάνει. Το 1977, η Yayoi αποφάσισε να εγκατασταθεί σε ένα άσυλο. Σε αυτό το ασφαλές περιβάλλον, η Yayoi αποφάσισε να αγκαλιάσει τους δαίμονες της γράφοντες μυθιστορήματα, ποιήματα, ακόμα και την αυτοβιογραφία της. Στο μεταξύ, όμως, ο κόσμος της τέχνης την είχε λησμονήσει.

Άρχισε να επαναπροσδιορίζεται ως καλλιτέχνης με την μεγαλύτερη ευκαιρία να εμφανίζεται το 1993, όταν της ζητήθηκε να εκπροσωπήσει την Ιαπωνία στη Μπιενάλε της Βενετίας, μία από τις μεγαλύτερες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Το έργο της “Pumkin”, μία μεγάλη κίτρινη κολοκύθα με μαύρες βούλες μέσα σε εάν δωμάτιο καθρέφτη, γνώρισε μεγάλη επιτυχία. Η κολοκύθα έγινε σήμα κατατεθέν για τη Yayoi, η οποία δήλωσε πως την διάλεξε, γιατί την έβρισκε χιουμοριστική.

Αν και η Yayoi έπρεπε να συνοδεύεται από ψυχοθεραπευτή, καθώς υπήρχε ο φόβος για ξεσπάσματα νευρικών κλονισμών, κατάφερε να μετατρέψει το τραύμα της σε τέχνη. Ακολούθησαν ορισμένες σπουδαίες εκθέσεις σε διάσημες γκαλερί ανά τον κόσμο με έργα ανατρεπτικά που την ξανά σύστησαν στο κοινό, το οποίο την λάτρεψε.

Το 2012 συνεργάστηκε με τον οίκο μόδας Luis Vuitton, ενώ παράλληλα εικονογράφησε το βιβλίο «η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» αυτοαποκαλούμενη σύγχρονη «Αλίκη» που δημιουργεί μόνη της τα θαύματα.

Η Yayoi Kusama ήταν η πρώτη γυναίκα εκπρόσωπος στη Μπιενάλε της Βενετίας και το 2016 χαρακτηρίστηκε από το περιοδικό «Time» ως ένας από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους στον κόσμο.

Σε ηλικία 91 ετών παραμένει ιδιαίτερα παραγωγική διανύοντας 65 χρόνια συνεχούς εξελικτικής πορείας. Η ίδια έχει δηλώσει πως: «Αν δεν ήταν για την τέχνη, θα είχα πεθάνει πριν πολύ καιρό».

Πηγή αρχικής εικόνας: Wikipedia