Η μάχη του Μαντζικέρτ, που άλλαξε την ιστορία του Βυζαντίου. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι και ο Ρωμανός Διογένης. Νέα Εκπομπή

Την ιστορική μάχη του Μαντζικέρτ, που άλλαξε την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας παρουσιάζει η «Μηχανή του Χρόνου» με τον Χρίστο Βασιλόπουλο τη Δευτέρα 28 Απριλίου στις 21:00 από το COSMOTE HISTORY.

Η ήττα των Βυζαντινών από τους Σελτζούκους Τούρκους και η αιχμαλωσία του αυτοκράτορα Ρωμανού Διογένη, τον Αύγουστο του 1071, υπήρξε η αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία.

 Η εκπομπή προβάλλεται σε επανάληψη την Κυριακή 4 Μaϊου στις πέντε το απόγευμα.

Κατά τον 11^ο αιώνα, οι Σελτζούκοι Τούρκοι αποτελούσαν τη μεγαλύτερη απειλή για το Βυζάντιο από την Ανατολή. Πραγματοποιούσαν ληστρικές επιδρομές στα εδάφη της αυτοκρατορίας, οι οποίες κορυφώθηκαν τη δεκαετία του 1060, με τις λεηλασίες πόλεων της Αρμενίας και της Μικράς Ασίας.

Οι Βυζαντινοί αναζητούσαν έναν αυτοκράτορα που θα στεκόταν στο ύψος των κρίσιμων περιστάσεων. Ο μόνος που φαινόταν ικανός ήταν ο γενναίος στρατιωτικός από την Καππαδοκία, Ρωμανός Διογένης. Ανήλθε στο θρόνο το 1068, αφού παντρεύτηκε τη χήρα σύζυγο του προκατόχου του, Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα.

Ο Ρωμανός Δ’ Διογένης έθεσε εξαρχής ως στόχους την αποκατάσταση της παραμεθόριας άμυνας στα ανατολικά σύνορα και την εξουδετέρωση των Σελτζούκων Τούρκων, οι οποίοι είχαν έναν ευφυή ηγέτη, τον σουλτάνο Αλπ Αρσλάν.

Όμως οι συνθήκες δεν ήταν καθόλου ευνοϊκές για τον νέο αυτοκράτορα. Ιστορικοί και μελετητές εξηγούν στη «Μηχανή του Χρόνου» γιατί ο Ρωμανός είχε αποκτήσει ορκισμένους εχθρούς στην αυλή της Κωνσταντινούπολης και περιγράφουν την άθλια κατάσταση, στην οποία βρισκόταν ο βυζαντινός στρατός, όταν ο αυτοκράτορας αποφάσισε να εκστρατεύσει δύο φορές εναντίον των Σελτζούκων, το 1068 και το 1069.

Η εκστρατεία προς το Μαντζικέρτ

Το Μάρτιο του 1071, ο Ρωμανός Διογένης ξεκίνησε την τρίτη και τελευταία εκστρατεία του. Επεδίωκε μια μεγάλη νίκη εναντίον του Αλπ Αρσλάν, για να εδραιωθεί στην εξουσία και να αποδυναμώσει τους αντιπάλους του, οι οποίοι μηχανορραφούσαν ασταμάτητα εναντίον του.

Η πορεία στα βάθη της Ανατολίας ήταν πολύμηνη και σημαδεύτηκε από διάφορα αρνητικά συμβάντα, τα οποία θεωρήθηκαν κακοί οιωνοί. Παρά ταύτα, ο βυζαντινός στρατός έφτασε μέχρι τα εδάφη της σημερινής ανατολικής Τουρκίας.

Η εκπομπή εξηγεί τη στρατηγική σημασία του φρουρίου του Μαντζικέρτ, το οποίο ο Ρωμανός κατόρθωσε να ανακαταλάβει από τους Σελτζούκους. Αναφέρεται, επίσης, στην απόφαση του αυτοκράτορα να διασπάσει το στρατό του και τις επιπτώσεις που είχε η επιλογή αυτή στη μάχη του Μαντζικέρτ, που διεξήχθη στις 26 Αυγούστου 1071.

Η προδοσία και η αιχμαλωσία

Κατά τη διάρκεια της μάχης, οι βυζαντινές δυνάμεις καταδίωκαν τους Σελτζούκους, ωστόσο εκείνοι συνεχώς υποχωρούσαν, αποφεύγοντας τη μάχη σώμα με σώμα. Καθώς πλησίαζε η νύχτα, ο Ρωμανός διέταξε τα στρατεύματά του να υποχωρήσουν τακτικά και συντεταγμένα.

Σε αυτό το κρίσιμο σημείο, ο αρχηγός της οπισθοφυλακής, Ανδρόνικος Δούκας διέδωσε ψευδώς τη φήμη ότι ο Βυζαντινός αυτοκράτορας ηττήθηκε και τράπηκε σε φυγή.

Η έρευνα “φωτίζει” την άνιση μάχη που κλήθηκε να δώσει ο Ρωμανός Διογένης, τα στρατηγικά λάθη που διέπραξε, την αιχμαλωσία του από τους Σελτζούκους και τον τρόπο, με τον οποίο του συμπεριφέρθηκε ο Αλπ Αρσλάν.

Ο αυτοκράτορας και ο σουλτάνος συνυπέγραψαν συνθήκη ειρήνης και ο Ρωμανός απελευθερώθηκε υπό τον όρο να καταβάλει λύτρα. Ωστόσο, οι εχθροί του βρήκαν την ευκαιρία, για να τον εξοντώσουν πολιτικά αλλά και φυσικά. Καθαίρεσαν τον Ρωμανό, τον τύφλωσαν και τον εξόρισαν, για να πεθάνει μόνος και αβοήθητος από τις φρικτές πληγές του.

Η αρχή του τέλους της βυζαντινής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία

Ο θάνατος του Ρωμανού Διογένη έδωσε το πρόσχημα στους Σελτζούκους Τούρκους, για να θεωρήσουν άκυρη τη συνθήκη ειρήνης και να αρχίσουν, μαζί με άλλα τουρκικά φύλα, εκ νέου επιδρομές στη Μικρά Ασία.

Ιστορικοί και μελετητές αναλύουν πώς οι Τούρκοι, εκμεταλλευόμενοι τις εσωτερικές διαμάχες του Βυζαντίου, ενίσχυσαν την παρουσία τους στη χερσόνησο μέσα σε μία δεκαετία (1071-1081). Ακόμη, αποτιμούν το μακροπρόθεσμο αντίκτυπο της μάχης του Μαντζικέρτ και εξηγούν γιατί η Μικρά Ασία ήταν η “ραχοκοκαλιά” της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Το επεισόδιο ολοκληρώνεται με την περιγραφή της παρακμής, στην οποία είχε διολισθήσει το Βυζάντιο από το 1025 και μετά, όταν πέθανε ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος. Σχεδόν όλοι οι διάδοχοί του αποδείχθηκαν ανάξιοι, καθώς κατασπατάλησαν τους πόρους που είχε συσσωρεύσει, ήρθαν σε σύγκρουση με τους στρατιωτικούς των επαρχιών και παραμέλησαν την άμυνα.

Οι εξελίξεις αυτές αποδυνάμωσαν σε βάθος χρόνου την αυτοκρατορία.

Έρευνα επεισοδίου: Δημήτρης Παπακυριακού

Στην εκπομπή μιλούν:

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΙΟΛΔΑΣΗΣ – ιστορικός ερευνητής, συγγραφέας

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΛΑΓΟΣ – Καθηγητής Ιστορίας στη Σχολή Ικάρων

ΜΑΡΙΝΑΛΟΥΚΑΚΗ – Καθηγήτρια Βυζαντινής Φιλολογίας ΕΚΠΑ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ – Ιστορικός

ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗς – δρ ιστορίας πανεπιστήμιου του Λονδίνου