Η ιστορία του 13χρονου Κωστάκη που έδωσε ζωή σε πέντε ανθρώπους το 1989. Οι πρώτοι ασθενείς που μεταμοσχεύθηκαν στην Ελλάδα το 1968

Η Ελλάδα παρουσιάζει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά δωρεάς οργάνων στην Ευρώπη, με μόλις 5 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού.

Συγκριτικά, στην Ισπανία το 2021 καταγράφηκαν 40,8 δότες ανά εκατομμύριο, στην Πορτογαλία 29,6 και στην Κροατία 29,5.

Νομοθετικά κωλύματα και ελλιπής ενημέρωση είναι οι δύο βασικοί λόγοι που η δωρεά οργάνων στη χώρα μας παραμένει σε εμβρυακό στάδιο, τουλάχιστον αριθμητικά. Διότι, από θέμα επιστημονικής τεχνογνωσίας και κατάλληλα εκπαιδευμένων γιατρών, οι βάσεις έχουν τεθεί από τη δεκαετία του ’60.

Η πρώτη μεταμόσχευση στην Ελλάδα

Τον Ιούλιο του 1968 έγινε η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού στην Ελλάδα και έγινε πρωτοσέλιδο. Δέκτης του «πτωματικού νεφρού», όπως αναφερόταν -καθώς ανήκε σε νεκρό δότη-, ήταν ο 22χρονος στρατιώτης Στέφανος Καραμανλής που νοσηλευόταν στο ΑΧΕΠΑ στη Θεσσαλονίκη.

Η εγχείρηση διήρκεσε 7 ώρες και ο γιατρός που την ανέλαβε ήταν ο Κωνσταντίνος Τούντας.

Ο δρ. Τούντας ήταν ήδη αρκετά γνωστός στους ιατρικούς κύκλους για το πρωτοποριακό επιστημονικό του έργο. Είχε αφιερώσει τη ζωή του στην έρευνα για τις μεταμοσχεύσεις και συνέβαλε καθοριστικά στην οργάνωση του πρώτου πειραματικού χειρουργείου σε ελληνικό νοσοκομείο, στο «Λαϊκό».

Εκεί, το 1952 μπόρεσε να πραγματοποιήσει τις πρώτες μεταμοσχεύσεις νεφρού σε πειραματόζωα. 16 χρόνια αργότερα, αξιοποίησε για πρώτη φορά τις γνώσεις του για να σώσει έναν πραγματικό ασθενή.

Ο οργανισμός του 22χρονου Καραμανλή δέχθηκε το μόσχευμα και η επέμβαση χαρακτηρίστηκε ως επιτυχημένη. Η πορεία της υγείας του ασθενή ήταν καλή και μάλιστα, 3 χρόνια αργότερα, πόζαρε πλάι σε άλλους δύο ασθενείς με ξένο νεφρό.

Το σχετικό ρεπορτάζ στο “Βήμα” είχε στόχο να ενημερώσει και να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για τη δωρεά οργάνων. Όπως τόνιζαν οι επιστήμονες του ΑΧΕΠΑ, «είναι αστείο συγγενείς σκοτωμένου σε τροχαίο ατύχημα να αρνούνται την αφαίρεση των νεφρών με την δικαιολογία ότι θα “βασανιστεί” ο νεκρός και να χάνεται έτσι η ευκαιρία να σωθούν δύο νεφροπαθείς».

Πράγματι, η άρνηση των συγγενών να δωρίσουν τα όργανα των αγαπημένων τους όταν αυτοί έφευγαν αιφνίδια από τη ζωή ήταν και παραμένει ένα από τα κύρια προβλήματα. Προκαταλήψεις, συναισθηματισμοί, θρησκευτικές πεποιθήσεις και ελλιπής πληροφόρηση είναι οι βασικοί ανασταλτικοί παράγοντες.

Νομοθετικά κωλύματα

Παρά το επιτυχημένο κρας τεστ του 1968, το θεσμικό πλαίσιο για τη δωρεά οργάνων στην Ελλάδα άργησε να οριστεί. Ο πρώτος νόμος ψηφίστηκε μία δεκαετία αργότερα, το 1978, και ήταν αρκετά ελλιπής.

Έθετε πολλά γραφειοκρατικά εμπόδια σε όσους επιθυμούσαν να δωρίσουν το σώμα ή τα όργανά τους μετά θάνατον, ενώ δεν προέβλεπε ούτε τη σύσταση αρμόδιας υπηρεσίας που θα συντόνιζε και θα αρχειοθετούσε τους δότες και τους λήπτες.

Ο πρώτος νόμος δεν κατοχύρωνε νομικά τους γιατρούς που θα πραγματοποιούσαν τις μεταμοσχεύσεις

Ακόμα και από επιστημονικής άποψης, ο νόμος περιείχε κενά και ανακρίβειες. Για παράδειγμα, ένα σημαντικό πρόβλημα ήταν ο ορισμός του εγκεφαλικού θανάτου. Ο κλινικός θάνατος επιτρέπει τη λήψη αποφάσεων για τα όργανα του ασθενή ή όσο υπάρχει μηχανική υποστήριξη, ο άνθρωπος θεωρείται εν ζωή;

Το 1982 έγιναν κάποιες αναθεωρήσεις στον νόμο και το 1985 ιδρύθηκε η Υπηρεσία Συντονισμού και Ελέγχου του Προγράμματος Εξωνεφρικής Κάθαρσης και Μεταμοσχεύσεων (ΥΣΕ). Τα ποσοστά των δωρητών όμως παρέμεναν χαμηλά.

Ενδεικτικά, μέσα στα επόμενα 3 χρόνια, έγιναν 156 μεταμοσχεύσεις νεφρών από συγγενείς ζώντες δότες και 79 από πτωματικούς.

Η περίπτωση του 13χρονου Κωστάκη

Ένα περιστατικό-σταθμός για τη δωρεά οργάνων στην Ελλάδα ήταν η περίπτωση του 13χρονου Κωστάκη Μεσογίτη, τον Δεκέμβριο του 1989. Το παιδί διακομίστηκε σε σοβαρή κατάσταση στην εντατική μονάδα του «Αγλαΐα Κυριακού», όπου διαπιστώθηκε ότι ήταν κλινικά νεκρό.

Οι γονείς, Βασίλης και Νίτσα, παρότι συντετριμμένοι, αποφάσισαν άμεσα να δωρίσουν τα όργανά του. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο πατέρας ήταν και ο ίδιος δωρητής σώματος.

Η Υπηρεσία Συντονισμού και Ελέγχου και το Εθνικό Κέντρο Ιστοσυμβατικότητας έδρασαν εξίσου άμεσα. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα, τα νεφρά, το πάγκρεας, η καρδιά και τα μάτια του αγοριού έδωσαν ζωή και φως σε πέντε ασθενείς, μεταξύ των οποίων παιδιά 16 και 17 ετών.

«Αυτή τη στιγμή νιώθουμε ικανοποίηση για την απόφαση που πήραμε. Το συναίσθημα ότι σώθηκαν τέσσερις άνθρωποι και άλλοι δύο θα δουν με τα μάτια του, μας απαλύνει τον πόνο. Το παιδί μας πέθανε, αλλά από τον θάνατό του κάποιοι άλλοι θα ζήσουν».

Τα λόγια της μητέρας συγκίνησαν το πανελλήνιο. Η ιστορία του Κωστάκη έγινε πρώτο θέμα και η σημασία της δωρεάς οργάνων ήρθε στο προσκήνιο. Όπως ανέφερε ρεπορτάζ της εποχής:

«Πλημμύρα δωρητών οργάνων από όλη την ελληνική επικράτεια κατέκλυσε μέσα σε λίγες ημέρες την Υπηρεσία Μεταμοσχεύσεων, λες και η προσφορά του 13χρονου Κωστάκη ήταν ένα γιγάντιο συγκινησιακό κύμα που έσπασε δαμιάς το φράγμα της θρησκευτικής προκατάληψης και της κοινωνικής αδιαφορίας».

Αρχική εικόνα: Flickr