Η ιστορία του Μαιευτηρίου “Έλενα Βενιζέλου”, που μείωσε την παιδική θνησιμότητα με οργανωμένα ιατρεία και καταρτισμένες μαίες. Στη κατοχή επιτάχθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο

Tου Ελευθερίου Γ. Σκιαδά, από τον Μικρό Ρωμιό

«Τι κρίμα να μην έχει και η Ελλάδα ένα παρόμοιο Ίδρυμα», έλεγε το 1926 ο φιλέλληνας καθηγητής Ροσσιέρ στην Έλενα Βενιζέλου όταν επισκέφτηκε το Μαιευτήριο της Λωζάννης, το καλύτερο ίσως της Ευρώπης εκείνη την εποχή. «Ε, λοιπόν, θα το έχει», του απάντησε λακωνικά η Βενιζέλου, η οποία λίγες ημέρες αργότερα ανήγγειλε την πρόθεσή της στην Αθήνα.

Γόνος της πάμπλουτης οικογένειας Στεφανόβικ Σκυλίτση, ήταν η δεύτερη κατά σειρά σύζυγος του Ελευθερίου Βενιζέλου, τον οποίο παντρεύτηκε το 1921, όταν εκείνος ήταν 57 και εκείνη 47 ετών. Οι φήμες ήθελαν τον Βενιζέλο να παντρεύεται την Έλενα για τη μεγάλη περιουσία της, ενώ εκείνη, από δεκαετίας γοητευμένη από τον Κρήτα πολιτικό, έμελλε να αφιερώσει τη ζωή της στον ίδιο και την περιουσία της σε φιλανθρωπικές δραστηριότητες.

Η ίδια δεν γνώρισε τη χαρά της μητρότητας, αλλά προσέφερε με ανιδιοτέλεια τα μέσα να περάσει η ελληνική πρωτεύουσα από την εποχή της πρακτικής μαμής και της γέννας στο σπίτι, στη σύγχρονη φροντίδα για τη μητέρα και το παιδί. Το Μαιευτήριο «Μαρίκα Ηλιάδη», το «Έλενα» όπως έμεινε γνωστό στον περισσότερο κόσμο, εγκαινιάστηκε πριν από 80 χρόνια και αποτέλεσε την κορωνίδα των ευεργεσιών της.

Τα εγκαίνια του «Μαιευτηρίου Μαρίκα Ηλιάδη» πραγματοποιήθηκαν με κάθε επισημότητα στις 16 Φεβρουαρίου 1933.

Ήταν το πρώτο δημόσιο Μαιευτήριο που έμελλε να απαλλάξει την ελληνική κοινωνία από τις παθογένειες των πρακτικών που ακολουθούνταν σχεδόν από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονταν από το ελληνικό κράτος και την Τοπική Αυτοδιοίκηση, οι γυναίκες συνέχιζαν να γεννούν στα σπίτια τους με τη βοήθεια της πρακτικής μαμής, από τις εκατοντάδες που υπήρχαν στην Αθήνα, στα περίχωρα και σε όλη την Ελλάδα.

Στενά συγγενικά πρόσωπα βοηθούσαν στη γέννα χωρίς επιστημονική βοήθεια. Η φροντίδα για τη μητέρα και το παιδί ήταν σχεδόν ανύπαρκτη και οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές ήταν σύνηθες φαινόμενο.

Το γεγονός ωστόσο πως τα εγκαίνια του Μαιευτηρίου πραγματοποιήθηκαν σε προεκλογική περίοδο ιδιαίτερης πολιτικής έντασης, έδωσε αφορμή για αιτιάσεις εκ μέρους της αντιπολίτευσης και αδίκησε την προσφορά της μεγάλης εκείνης Ελληνίδας.

Το κράτος προσπαθούσε να περιορίσει τις απώλειες εκδίδοντας νόμους και διατάγματα απαγορεύοντας τις δραστηριότητες των «εμπειρικών μαιών», τουλάχιστον στα αστικά κέντρα.

Αλλά η έλλειψη υποδομών διατηρούσε τα ποσοστά θνησιμότητας σε πρωτοφανή ύψη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα.

Η Έλενα Βενιζέλου έχανε μια στενή της φίλη, τη Μαρίκα Ηλιάδη. Η Ηλιάδη πέθανε σε ηλικία 61 ετών στο Παρίσι, και απέκτησε  3 παιδιά μεταξύ των οποίων την περίφημη Lady Crosfield.

Όπως ήταν φυσικό εντυπωσιαζόταν από τις εγκαταστάσεις που συναντούσε στη Λωζάννη και απευθυνόταν σε εκείνους που είχαν πρωτοστατήσει στη δημιουργία τους, τον αρχιτέκτονα Γ. Επιτώ και τον καθηγητή Ροσσιέρ.

Στην Ελλάδα βρήκε συμπαραστάτη τον Πρόεδρο του Ερυθρού Σταυρού Ι. Αθανασάκη.

Με παρότρυνση του τελευταίου αγοράζεται το οικόπεδο, το οποίο ανήκε στον Πρίγκηπα Ανδρέα και βρισκόταν στο πλάι του περίφημου Κήπου Σκουλούδη, «εις υγιεινοτάτην θέσιν, ολίγον άνω της λεωφόρου Κηφισιάς, προ των Αμπελοκήπων», όπως έγραφαν οι εφημερίδες.

Η Έλενα θα θεμελιώσει το Μαιευτήριο τον Δεκέμβριο 1928, αφού λίγους μήνες νωρίτερα ο Ελευθέριος Βενιζέλος σχημάτιζε την τελευταία κυβέρνησή του, που έμελλε να ολοκληρώσει την τετραετία της (1928-32) εν μέσω σφοδρής οικονομικής κρίσης.

Ο Έλληνας αρχιτέκτονας Γ. Διαμαντόπουλος ανέλαβε να υλοποιήσει τα φιλόδοξα σχέδια. Τα 130 μέτρα που ήταν το μήκος της πρόσοψής του καθιστούσε το έργο μοναδικό στη νεοελληνική πραγματικότητα. Γι’ αυτό η ανέγερση του νοσοκομείου θεωρήθηκε για την εποχή του θαύμα οργάνωσης, με τις πλέον πρωτοποριακές μηχανικές, υδραυλικές και άλλες εγκαταστάσεις του, ενώ για τις σημαντικότερες εργασίες χρησιμοποιήθηκαν τεχνογνωσία και πρώτες ύλες από το εξωτερικό. Όπως συνέβη με τις υδραυλικές εγκαταστάσεις που προμηθεύτηκαν από τον ακριβότερο ελβετικό οίκο και στοίχισαν φθηνότερα απ’ όσο ζητούσαν οι εγχώριοι εργολάβοι! Λόγω αδυναμίας προμήθειας άφθονου ρεύματος από το κοινό δίκτυο, τέσσερις πετρελαιομηχανές τροφοδοτούσαν τις εγκαταστάσεις και κάλυπταν τις ανάγκες σε φωτισμό, κεντρική θέρμανση, ζεστό νερό κ.ά. Ο αρχικός προϋπολογισμός ανερχόταν σε 100.000 λίρες Αγγλίας, ποσόν το οποίο ξεπεράστηκε κατά πολύ και χρειάστηκε να διατεθούν σημαντικά ακόμη ποσά για την ολοκλήρωσή του.

Το σημαντικότερο Μαιευτήριο των Βαλκανίων

Από την πρώτη ημέρα λειτουργίας του αναγνωρίστηκε ως το σημαντικότερο Μαιευτήριο των Βαλκανίων. Το οποίο ωστόσο επρόκειτο να υποστεί απίστευτες καταστροφές κατά τη διάρκεια του μεγάλου βενιζελικού κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935. Το Μαιευτήριο αναγκάστηκε να διακόψει τη λειτουργία του, τουλάχιστον για ένα μήνα, προκειμένου να αποκατασταθούν οι ζημιές που υπέστησαν οι διάτρητοι από σφαίρες όροφοι και το αμφιθέατρό του. Οι σφαίρες έσπασαν σχεδόν όλα τα τζάμια, οι υδραυλικές εγκαταστάσεις καταστράφηκαν και η επαναλειτουργία του τέθηκε πλέον υπό την εποπτεία του «Υπουργείου Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως».

Το Μαιευτήριο «Μαρίκα Ηλιάδη», παρά το γεγονός ότι βρέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο των κομματικών αντιπαραθέσεων, παρέμεινε κάτω από τις φροντίδες της Έλενας Βενιζέλου, η οποία παρακολουθούσε την πορεία του από το Παρίσι, όπου είχε αυτοεξοριστεί μαζί με τον σύζυγό της, μετά την εκλογική του ήττα το 1933.

Με οργανωμένα εξωτερικά ιατρεία, δεκάδες μαιευτικές κλίνες δωρεάν, με περισσότερους από 250 τοκετούς τον μήνα –στα μέσα της δεκαετίας του 1930– συνδέθηκε με τη γυναίκα και το παιδί μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Φρόντισε γι’ αυτό με ξεχωριστή δωρεά και η μητέρα της Έλενας Βενιζέλου, η Βιργινία Σκυλίτση, η οποία συνέβαλε με τεράστιο ποσόν για την ίδρυση και λειτουργία της Σχολής Μαιών. Τροφοδότησε με καταρτισμένες μαίες όλη την Ελλάδα και μείωσε εντυπωσιακά τη θνησιμότητα.

Οι περιπέτειες της Κατοχής επηρέασαν δραματικά τη λειτουργία του, αφού επιτάχθηκε ως στρατιωτικό νοσοκομείο, ενώ μεταπολεμικά φιλοξένησε στις εγκαταστάσεις του και το Δημόσιο Μαιευτήριο. Το τελευταίο φιλοξενήθηκε μέχρι το 1955, οπότε και μεταφέρθηκε στις νέες εγκαταστάσεις του Μαιευτηρίου «Αλεξάνδρα», που έγραψε τη δική του ιστορία και έγινε ο δεύτερος πόλος της κοινωνικής πρόνοιας στην ελληνική πρωτεύουσα για τη μητέρα, το παιδί και τον τοκετό.

Η προσφορά της Έλενας Βενιζέλου ολοκληρώθηκε με τη διαθήκη της. Ζήτησε και ανεγέρθηκε παρεκκλήσι αφιερωμένο στη μνήμη των Αγίων Ελευθερίου και Ελένης. Στέκει στη θέση του για να θυμίζει μια ολόκληρη εποχή και τον ρόλο που διαδραμάτισε η ιδιωτική πρωτοβουλία στην ιστορία της κοινωνικής πρόνοιας στη χώρα μας.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Το νοσοκομείο που περιέθαλψε τους πρόσφυγες του ΄22, τους τραυματίες πολέμου και τα θύματα του λιμού της κατοχής. Λειτουργούσε αρχικά στο σημερινό Πνευματικό Κέντρο