Η ιστορία των Κιμπούτς. Το κομμουνιστικό παρελθόν και παρόν, του Κιμπούτς στο οποίο επιτέθηκε η Χαμάς

Τα «κιμπούτς» είναι αγροτικές κοινότητες στο Ισραήλ, με συγκεκριμένες αρχές κολεκτιβοποίησης, ως προς την οικονομία και τις κοινωνικές δομές.

Η ονομασία προέρχεται από την εβραϊκή λέξη «kvutza», που σημαίνει ομάδα. Το πρώτο κιμπούτς δημιουργήθηκε πριν 90 χρόνια. Σήμερα, αν και μειώνεται η επιρροή και η υπάρχουν 250 κιμπούτς σε όλο το Ισραήλ, στα οποία ζουν 125.000 άνθρωποι, ενώ αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ισραηλινής ταυτότητας.

Το Κιμπούτς Μπεερ, που δέχθηκε την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, ήταν το τελευταίο όπου εφαρμοζόταν πλήρως η κομμουνιστική εκδοχή του σιωνισμού. Η κοινοκτημοσύνη ήταν απόλυτη.

Τα μέλη ζητούσαν μετρητά από το κοινό ταμείο του Κιμπούτς, για τις επισκέψεις τους στην υπόλοιπη χώρα. Το καθαριστήριο και η τραπεζαρία ήταν κοινή.

Η καθαριότητα και η περιποίηση των κήπων γινόταν με κλήρωση και τα αυτοκίνητα ήταν κοινόχρηστα.

Το συγκεκριμένο κιμπούτς δεν είχε ραβίνο, και το πάσχα γιόρταζαν ως αρχή της άνοιξης. Η απόσταση από τη θρησκεία ήταν ξεκάθαρη. Τα μέλη του υποστήριζαν το πιο αριστερό κόμμα της χώρας που είναι πολιτική συνέχεια του κουμμουνιστικού Μάκι, που πίστευε στη συνύπαρξη των δύο λαών.

(οι παραπάνω πληροφορίες προέρχονται από το κείμενο του καθηγητή Γαβριήλ Χαρίτου, στην Καθημερινή της Κυριακής. Το επισκέφθηκε το 2017).

Πώς δημιουργήθηκαν τα πρώτα κιμπούτς

Περίπου το 1900 επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας, μερικές δεκάδες Εβραίοι πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στην περιοχή νότια της Γαλιλαίας. Εκεί σκέφτηκαν να δημιουργήσουν μια κοινότητα, η οποία θα τους προσέφερε την ασφάλεια που χρειάζονταν.

Το όραμά τους ήταν να φτιάξουν μια αγροτική εβραϊκή «ουτοπία». Ωστόσο, το γεγονός ότι πολλοί μεγάλωσαν σε αστικά γκέτο της Ανατολικής Ευρώπης, όπου δεν υπήρχαν κοντά φάρμες, τους έκανε να μην έχουν εμπειρία με γεωργικές εργασίες.

Τελικά, ο πρώτος αγροτικός οικισμός ιδρύθηκε μάλλον το 1909, κοντά στη λίμνη Kinneret, με την ονομασία Deganya, από την εβραϊκή «dagan», που σημαίνει «σιτάρι». Οι ιστορικοί θεωρούν ότι είναι το πρώτο κιμπούτς.

Τα μέλη της κοινότητας μετέτρεψαν την ακαλλιέργητη αλλά εύφορη περιοχή σε μια ακμάζουσα κολεκτίβα, παρόλο που δεν είχαν τις απαραίτητες γεωργικές γνώσεις. Το γάλα ήταν το βασικό προϊόν που παρήγαγαν, μαζί με 200.000 ματσάκια μπανάνες, 12.000 κουτιά πορτοκάλια και γκρέιπφρουτ και 15.000 κουτιά ντομάτες το χρόνο.

Από μία μικρή ομάδα καλυβών, τρεις δεκαετίες αργότερα, η αγροτική κοινότητα αποτελούνταν από 60 σπίτια και 12 δημοσία κτίρια. Το κατόρθωμα του κιμπούτς του Deganya ήταν τόσο πετυχημένο που παρακίνησε και άλλους να ιδρύσουν παρόμοιες κοινότητες. Η εξέλιξη ήταν ραγδαία, ειδικά μετά τη δημιουργία του Ισραηλινού κράτους. Έως το 1950, 67.550 άτομα ζούσαν σε 214 κιμπούτς σε όλο το Ισραήλ, σύμφωνα με πληροφορίες τις Εβραϊκής Εικονικής Βιβλιοθήκης.

Μάλιστα, την πρώτη περίοδο μετά την ίδρυση του Ισραήλ, το 1948, οι συγκεκριμένες αγροτικές κοινότητες αποτέλεσαν σημαντική πηγή εσόδων για τη χώρα.

Ο τρόπος οργάνωσης των κιμπούτς

Το πρότυπο που χρησιμοποιήθηκε για την οργάνωση τους ήταν η δημοκρατία και ο σοσιαλισμός. Λειτουργούσαν ως κολεκτίβες, έχοντας κοινούς στόχους, με βάση την αγροτική ζωή. Η εκπαίδευση, η οικονομία και ο πολιτισμός, προκύπτουν μέσω του συνεργατικού χαρακτήρα που έχουν τα μέλη των κιμπούτς.

Ουσιαστικά, το «εθελοντικό» μοντέλο κοινωνίας στόχευε στην ισότητα όλων των μελών. Στα κιμπούτς υπήρχε κοινό ταμείο, του οποίου τα έσοδα προορίζονταν για διάφορες λειτουργικές ανάγκες, όπως για επενδύσεις. Οι εργαζόμενοι ως μέτοχοι, λάμβαναν τους ίδιους μισθούς, ανεξαρτήτως θέσεως. Φυσικά συνυπολογίζονταν το μέγεθος της οικογένειας. Η γη που χρησιμοποιούσαν ήταν κοινή, καθώς δεν υπήρχε ιδιοκτησία. Στο εκπαιδευτικό σύστημα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση όλα τα παιδιά, με τις ίδιες ευκαιρίες.

Η διοίκηση του κάθε κιμπούτς βασίζονταν στην άμεση δημοκρατία. Οι αποφάσεις λαμβάνονται σε γενικές συνελεύσεις όπου κάθε έποικος μπορούσε να εκφράσει την άποψή του. Τα μέλη των κιμπούτς στις συνελεύσεις είχαν καθοριστικό ρόλο.

Οι γυναίκες είχαν ίσες ευκαιρίες στον εργασιακό τομέα με τους άνδρες. Οι έποικοι ντύνονταν με τον ίδιο τρόπο, συγκεντρώνονταν για να φάνε όλοι μαζί και κατοικούσαν σε πανομοιότυπα σπίτια χωρίς πολυτέλειες.

Ο ρόλος στην επεκτατικότητα του Ισραήλ

Οι Παλαιστίνιοι καταγγέλουν ότι αρκετά κιμπούτς δημιουργήθηκαν έξω από τα αναγνωρισμένα γεωγραφικά όρια του Ισραήλ, στην Ανατολική Ιερουσαλήμ και στη Δυτική Όχθη. Έτσι το κράτος του Ισραήλ επεκτείνεται σε περιοχές των αράβων και  κατηγορούν την κυβέρνηση ότι τα χρηματοδοτεί και προσφέρει επιδοτήσεις για τις κατοικίες και άλλα κίνητρα για να προχωρήσουν οι εποικισμοί.

Η κατανομή των κοινοτήτων έπαιξε μεγάλο ρόλο για τη δημιουργία του χάρτη του προτεινόμενου Σχεδίου Διχοτόμησης των Ηνωμένων Εθνών για τα εβραϊκά και παλαιστινιακά κράτη το 1947.

Έως το 1948, οι Εβραίοι κατοικούσαν σε περιοχή μικρότερη του 6% της γης. Ωστόσο, όταν έφθασαν χιλιάδες εβραίοι, μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, το ποσοστό τους στην περιοχή αυξήθηκε ραγδαία και τα κιμπούτς, έπαιξαν το ρόλο τους ενώ οι άραβες δεν παρακολούθησαν τις εξελίξεις και βρέθηκαν προ τετελεσμένων.

Τα κιμπούτς σήμερα

Με την πάροδο του χρόνου, ο ρόλος που έχουν αποκτήσει τα κιμπούτς έχει αλλάξει. Για παράδειγμα, πλέον, η ίδια η οικογένεια μεριμνά για τα μέλη της, σε τομείς που άλλοτε ήταν υπεύθυνη η κοινότητα. Ένας παράγοντας που έχει επηρεάσει το προφίλ των κιμπούτς είναι οι ιδιωτικοποιήσεις, οι οποίες έχουν μεταβάλει τον σοσιαλιστικό χαρακτήρα ορισμένων κοινοτήτων.

Ο αριθμός των μελών που ζουν σε ένα κιμπούτς κυμαίνεται από 100-1000 άτομα. Σε ορισμένα κιμπούτς μπορεί να ζουν και οι διάδοχοι των ιδρυτών που δημιουργήσαν την κοινότητα, αποδεικνύοντας ότι έχουν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του Ισραήλ.

Αν και το κύριο χαρακτηριστικό των κιμπούτς ήταν πάντα η συλλογικότητα, στην πραγματικότητα μπορεί να διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους. Αυτό οφείλεται στην ιστορία, την καταγωγή των μελών, την τοπική οικονομία, την πολιτική ιδεολογία και το πόσο ασφαλή είναι.

Το 1950 και το 1960, τα κιμπούτς έγιναν γνωστά και πέρα από τα σύνορα του Ισραήλ, λόγω των αξιών που πρέσβευαν. Το 1970, η οικονομική κρίση που έπληξε τη χώρα και η ήττα του σοσιαλδημοκρατικού και σιωνιστικού Εργατικού Κόμματος, με το οποίο τάσσονταν υπέρ τα μέλη των κοινοτήτων, οδήγησαν στην αστικοποίηση των νέων.

Σήμερα, στα κιμπούτς ζει μόνο το 3% των Ισραηλινών. Ο ρόλος που είχαν κάποτε, δεν είναι ο ίδιος. Όσο το Ισραήλ αποκτά οικονομική δύναμη σε άλλους τομείς πλην της γεωργίας, τόσο μικρότερη γίνεται η επιρροή που ασκούν οι κοινότητες.

Αρχική εικόνα: Wikimediamtx Commons