Η ιστορία της στράτευσης. Ποια χώρα στρατολογεί το σύνολο των πολιτών για 10 χρόνια. Πόσους μήνες είναι η θητεία στην Τουρκία και σε ποιες χώρες ο στρατός είναι μόνο επαγγελματικός

H υποχρεωτική στράτευση των πολιτών μιας χώρας αποτελεί έναν από τους αρχαιότερους θεσμούς για την επιβίωση ενός κράτους. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα χρόνια του Χαμουραμπί στη Βαβυλώνα (1790 π.Χ) και καθόλη τη διάρκεια της εξέλιξής του συνοδευόταν πάντα από αυστηρούς κανόνες υπακοής. 

Το σύγχρονο σύστημα στρατολόγησης, έχει τις ρίζες του στη Γαλλική Επανάσταση το 1789. Η δημιουργία ενός μεγάλου και ισχυρού στρατού εδραιώθηκε από τον Μέγα Ναπολέοντα. Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη ακολούθησαν το γαλλικό παράδειγμα και εφάρμοσαν την υποχρεωτική θητεία σε καιρό ειρήνης, προκειμένου να υπάρχει εφεδρική δύναμη σε περίπτωση πολέμου.

Από τις αρχές του 21ου αιώνα, όμως, πολλά κράτη κατάργησαν την υποχρεωτική στράτευση και η στελέχωση των ένοπλων δυνάμεων στηρίζεται κυρίως στον επαγγελματικό στρατό με αμειβόμενα στελέχη και μισθοφόρους. Αντίστοιχα, το χρονικό διάστημα της στρατιωτικής θητείας έχει μειωθεί, ενώ αρκετές χώρες παρέχουν εναλλακτικές υπηρεσίες για όσουs δεν επιθυμούν να καταταγούν.

Η στράτευση στην αρχαιότητα

Tην περίοδο της βασιλείας του Χαμουραμπί στη Βαβυλώνα της Μεσοποταμίας (1791-1750 π.Χ), εφαρμόστηκε το σύστημα στρατολόγησης “ilkum” (ίλκουμ). Σύμφωνα με αυτό, όσοι επιλέγονταν έπρεπε να υπηρετήσουν στη βασιλική φρουρά σε περίοδο πολέμου. Σε περίοδο ειρήνης ήταν υποχρεωμένοι να παρέχουν εργασία για άλλες δραστηριότητες του κράτους και το κράτος με τη σειρά του ανταπέδιδε, παρέχοντας στους στρατιώτες το δικαίωμα να κατέχουν γη.

Στα φαινόμενα αποφυγής στράτευσης που παρατηρήθηκαν ήδη από εκείνη την εποχή, εφαρμοζόταν η πρόσληψη αντικαταστατών. Σε άλλες περιπτώσεις, οι υπόχρεοι εγκατέλειπαν τον τόπο κατοικίας τους για να αποφύγουν τη στράτευση, ενώ άλλοι επέλεγαν να αποποιηθούν τις εκτάσεις του ilkum μαζί με τις υποχρεώσεις τους απέναντι στο κράτος.

Στην Αρχαία Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Σπάρτη όλοι οι πολίτες ήταν υποχρεωμένοι να στρατευτούν.

Kάθε βρέφος ήταν για τη Σπάρτη ένας νέος στρατιώτης. Οι γονείς ανέτρεφαν το αρσενικό παιδί τους μόνο μέχρι τα επτά του έτη. Μετά την ευθύνη της ανατροφής τους αναλάμβανε η Πολιτεία, που τους εκπαίδευε για να γίνουν επαγγελματίες στρατιώτες.

Στη Μέση Ανατολή εφαρμόστηκε το σύστημα της στρατιωτικής δουλείας. Την αρχή έκανε ο χαλίφης αλ Μουτασίμ μεταξύ 820 και 830 μ.Χ, όταν δημιούργησε ένα σώμα Τούρκων στρατιωτών σκλάβων. Τα τουρκικά στρατεύματα σύντομα κυριάρχησαν στην περιοχή και η μέθοδος στρατολόγησής τους έγινε πρότυπο σε όλο τον ισλαμικό κόσμο. Οι Μαμελούκοι της Αιγύπτου και οι Γενίτσαροι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αποτέλεσαν το απόγειο αυτού του προτύπου και γι’ αυτό κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.

Διαβάστε ακόμα: Τι γίνονταν τα χριστιανόπουλα που άρπαζαν οι Οθωμανοί την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Οι γονείς τους τα θεωρούσαν νεκρά. Οι πιο άξιοι γενίτσαροι κατέληγαν στο παλάτι, στην υπηρεσία του σουλτάνου

Η μετάβαση στην καθολική στρατολόγηση 

Η μαζική στρατολόγηση των πολιτών υιοθετήθηκε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, για να μπορέσει η Δημοκρατία να αμυνθεί από τις επιθέσεις των ευρωπαϊκών μοναρχιών. Ο Jean-Baptiste Jourdan εξέδωσε τον ομώνυμο νόμο της 5ης Σεπτεμβρίου 1798, του οποίου το πρώτο άρθρο ανέφερε:

“Κάθε Γάλλος είναι στρατιώτης και οφείλει τον εαυτό του στην υπεράσπιση του έθνους”.

Αυτό επέτρεψε τη δημιουργία του Μεγάλου Στρατού, τον οποίο αργότερα ο Ναπολέων Βοναπάρτης αποκάλεσε “έθνος υπό τα όπλα” (levée en masse), καθώς περισσότεροι από 2,6 εκατομμύρια άνδρες εισήχθησαν στον γαλλικό στρατό μεταξύ των ετών 1800 και 1813. Το παράδειγμα της Γαλλίας ακολούθησε και η Πρωσία μετά την ήττα της από τον γαλλικό στρατό.

Στη Ρωσική Αυτοκρατορία, ο χρόνος στρατιωτικής θητείας που “όφειλαν” οι δουλοπάροικοι ήταν 25 χρόνια στις αρχές του 19ου αιώνα. Το 1834 μειώθηκε σε 20 χρόνια. Οι νεοσύλλεκτοι δεν έπρεπε να είναι νεότεροι από 17 ετών και όχι μεγαλύτεροι από 35 ετών. Το 1874 η Ρωσία εισήγαγε την καθολική στρατολόγηση στα σύγχρονα πρότυπα, μετά την κατάργηση της δουλοπαροικίας το 1861. Το νέο στρατιωτικό δίκαιο όριζε ότι όλοι οι Ρώσοι μετά την ηλικία των 20 ετών ήταν επιλέξιμοι να υπηρετήσουν στο στρατό για έξι χρόνια.

Τις δεκαετίες πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η καθολική στρατολόγηση είχε γίνει πια ο κανόνας για τους ευρωπαϊκούς στρατούς. Μέχρι το 1914, οι μόνοι στρατοί που εξακολουθούσαν να εξαρτώνται πλήρως από την εθελοντική στρατολόγηση ήταν της Βρετανίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Με το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ανάγκη για στρατεύσιμο προσωπικό αυξήθηκε κατακόρυφα. Έτσι, στις ΗΠΑ ενώ αρχικά καλούνταν να υπηρετήσουν μόνο άνδρες από 21 έως 30 ετών, το 1918 η στράτευση επεκτάθηκε στα 18 με 45 έτη. Σε περίπτωση γενικής επιστράτευσης μάλιστα καταργούνταν τα ηλικιακά όρια, καθώς έμπαιναν στη μάχη του πολέμου και άνδρες μεγαλύτερης ηλικίας.

Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στη Βρετανία είχαν στρατολογηθεί άνδρες μέχρι την ηλικία των 51 ετών. Στη ναζιστική Γερμανία το Volkssturm, το ειδικό σώμα ενόπλων πολιτών που ιδρύθηκε υπό τις εντολές του Χίτλερ, περιλάμβανε παιδιά ηλικίας από 16 ετών και άντρες ηλικίας μέχρι 60 ετών.

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των παγκοσμίων πολέμων ήταν και η στράτευση των γυναικών. Τόσο στον πρώτο όσο και στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι γυναίκες οδηγήθηκαν στο πεδίο της μάχης. Η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ήταν οι χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών στον πόλεμο. Αντίστοιχα και στην Ρωσία μετά τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης δημιουργήθηκαν μονάδες μάχης που απαρτίζονταν αποκλειστικά από γυναίκες και έφεραν την ονομασία “Τάγματα Γυναικών“.

Τι ισχύει σήμερα

Από τις αρχές του 21ου αιώνα πολλά κράτη κατάργησαν την υποχρεωτική στράτευση. Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), από τα 193 κράτη τα 127 δεν επιβάλλουν υποχρεωτική στράτευση. Ανάμεσά τους μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Αγγλία, Ολλανδία, ΗΠΑ, Καναδάς και αρκετές χώρες της Ασίας.

Όπου ισχύει η μη υποχρεωτική στράτευση, την στελέχωση των ένοπλων δυνάμεων έχει αναλάβει ο επαγγελματικός στρατός με αμοιβόμενα στελέχη και μισθοφόρους. Χώρες όπως η Κίνα και η Ινδία ή χώρες με “μικρό” στρατό αναλογικά με τον πληθυσμό τους στηρίζονται κυρίως σε εθελοντές.

Η Ελλάδα ανήκει στην ομάδα των 65 κρατών που εφαρμόζουν την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία.

Στην ομάδα αυτή τα κράτη διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες. Οι χώρες με στρατιωτική θητεία μεγαλύτερη από έναν χρόνο, οι χώρες με θητεία μέχρι έναν χρόνο, οι χώρες που εφαρμόζουν επιλεκτική στρατολόγηση και εκείνες που παρέχουν τη δυνατότητα ένοπλης, άοπλης ή πολιτικής θητείας. Η Ελλάδα ανήκει στην τελευταία κατηγορία.

• Στις χώρες με στρατιωτική θητεία μικρότερη από έναν χρόνο ανήκουν μερικές χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ όπως το Καζακστάν και η Μολδαβία, καθώς και χώρες με ιδιαίτερη στρατιωτική δύναμη, όπως η Ρωσία και η Τουρκία. Στην Ρωσία η στρατιωτική θητεία διαρκεί 12 μήνες, ενώ η Τουρκία είναι από τις χώρες με τον χαμηλότερο χρόνο στράτευσης, ο οποίος ανέρχεται στους 6 μήνες. Τον τίτλο της χαμηλότερης θητείας κατέχει η Ταϊβάν με μόλις 4 μήνες υπηρεσία.
• Από την άλλη στις χώρες με θητεία μεγαλύτερη του ενός έτους ανήκει η Κούβα με 2 χρόνια υπηρεσίας, η Αίγυπτος με 1 έως 3 χρόνια, το Ιράν με 1 έως 2 χρόνια, ενώ στην κορυφή βρίσκεται η Βόρεια Κορέα, η οποία εφαρμόζει 10 χρόνια θητείας για τους άντρες και μέχρι 5 χρόνια για τις γυναίκες. Το 2013 ο αριθμός του ενεργού, εφεδρικού και παραστρατιωτικού προσωπικού της χώρας έφτασε τους 9.495.000, μετατρέποντάς την στην μεγαλύτερη στρατιωτική οργάνωση στη Γη.
• Η Βόρεια Κορέα ανήκει στις χώρες που επιβάλλουν υποχρεωτική στράτευση στις γυναίκες. Στην ίδια κατηγορία ανήκουν οι εξής χώρες: Ερυθραία, Ισραήλ, Μάλι, Μοζαμβίκη, Μπενίν, Νορβηγία (η οποία παρέχει την δυνατότητα κοινωνικής θητείας), Σουδάν, Πράσινο Ακρωτήριο, Σουηδία, Τσαντ και Τυνησία.
  

  Γυναίκες στρατιώτες στο Ισραήλ (Πηγή φωτογραφίας: Wikipedia)

• Η επιλεκτική στρατολόγηση που εφαρμόζουν ορισμένες χώρες σημαίνει ότι οι θέσεις του στρατού καλύπτονται από εθελοντές ή πραγματοποιείται διαλογή με συγκεκριμένα κριτήρια ανά χώρα, ανάλογα με τις ανάγκες του στρατεύματος. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι περισσότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής.
• Η Ελλάδα ανήκει στην τέταρτη κατηγορία, η οποία παρέχει τη δυνατότητα ένοπλης, άοπλης ή πολιτικής θητείας, με 9 έως 12 μήνες ένοπλη ή 15 μήνες εναλλακτική υπηρεσία. Μαζί της η Κύπρος με 14 μήνες ένοπλη, 18 μήνες άοπλη, 19 μήνες πολιτική θητεία, η Φινλανδία, η Αυστρία, η Νορβηγία και άλλες 8 χώρες. Η Ελβετία , η οποία διαθέτει τη μεγαλύτερη πολιτοφυλακή στον κόσμο με 220.000 άτομα, μαζί με τους εφέδρους, ανήκει επίσης στην ίδια κατηγορία. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, η στρατιωτική θητεία είναι υποχρεωτική και περιλαμβάνει 18 ή 21 εβδομάδες εκπαίδευσης καθώς και ετήσια επανεκπαίδευση. Οι αντιρρησίες συνείδησης μπορούν να επιλέξουν την προσφορά κοινωνικής υπηρεσίας για 390 ημέρες.
• Το Καζακστάν, η Μολβαδία, η Ουκρανία και η Ταϊβάν αποτελούν μια ξεχωριστή κατηγορία καθώς σχεδιάζουν την κατάργηση της στρατιωτικής θητείας.

Πηγή χαρακτηριστικής φωτογραφίας: Wikipedia

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Τι συνέβη όταν το 1979 οι πρώτες γυναίκες μπήκαν στο στρατό. Η ασυνήθιστη εικόνα με το κομμωτήριο του στρατοπέδου και η αντίδραση των φεμινιστριών