Η ηρωική έξοδος από το σπήλαιο της Μιλάτου και το «Ζάλογγο» της Κρήτης. Η απόφαση των γυναικών να αυτοκτονήσουν

Τον Φεβρουάριο του 1823, ο τουρκοαιγυπτιακός στρατός πολιόρκησε το σπήλαιο της Μιλάτου, όπου είχαν καταφύγει άμαχοι Κρητικοί. Χιλιάδες γυναικόπαιδα σφαγιάστηκαν, ενώ πολλές γυναίκες προτίμησαν να αυτοκτονήσουν από το να πιαστούν αιχμάλωτες.

Ο σουλτάνος Μαχμούτ Β’, στην προσπάθειά του να καταπνίξει τον Επαναστατικό Αγώνα των Ελλήνων στο Μωριά και στη Ρούμελη ζήτησε τη βοήθεια του εμπειροπόλεμου Μεχμέτ Αλή της Αιγύπτου.

Η ειδική αποστολή ανατέθηκε στον Χασάν Πασά, ο οποίος τον Μάιο του 1822 έφτασε στην Κρήτη με ισχυρό στόλο και στρατό. Σκοπός του ήταν να καταστρέψει το Οροπέδιο Λασιθίου, που αποτελούσε σιταποθήκη και ορμητήριο των ανατολικών επαρχιών.

Αφού τα κατάφερε, κινήθηκε προς το Μεραμπέλλο. Έστειλε στρατό με 2.000 άνδρες στην Ελούντα και την πολιόρκησαν. Στη συνέχεια, έκαψαν τις  Δωριές και άλλα χωριά και κατευθύνθηκαν στη Φούρνη.

Ο Χασάν οδηγήθηκε δυτικά του Μεραμπέλλου, ισοπεδώνοντας τα πάντα στο πέρασμά του. Λεηλάτησε τις Λίμνες, τη χριστιανική κοινότητα του Χουμεριάκου, το Νικηθιανό, τις Βρύσες και τέλος τη Νικόπολη.

Εκατοντάδες άμαχοι της Νικόπολης, της Βουλιασμένης, της Λατσίδας και της Μιλάτου μόλις ενημερώθηκαν ότι έφτανε ο Χασάν, προσπάθησαν να βρουν τρόπο για να σώσουν τις ζωές τους.

Μαζί με 150 αγωνιστές, έφτασαν στο σπήλαιο της Μιλάτου. Ο συνολικός αριθμός των ατόμων που βρέθηκαν εκεί αριθμούσε τα 1.200.

Ένας Τούρκος από τη Βουλισμένη, ο Τερζαλής ή Ντερές, πληροφόρησε τον Χασάν Πασά ότι οι κάτοικοι είχαν καταφύγει στο σπήλαιο της Μιλάτου. Αυτός αμέσως έστειλε τον υποστράτηγο του, Χουσεΐν Βέη, με 5000 στρατιώτες να το καταλάβουν.

Ο κρητικός αγωνιστής Ρούσος Βουρδουμπάς, ο οποίος ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, επιχείρησε με τους άνδρες του να προστατεύσουν τους πολιορκημένους, δίχως αποτέλεσμα.

Οι Τούρκοι έφεραν κανόνια κι άρχισαν να χτυπούν το σπήλαιο, ενώ οι πολιορκημένοι έβαζαν παπλώματα και στρώματα για να απορροφήσουν τις κανονιές, ενώ περίμεναν βοήθεια από έξω.

Η πείνα και η δίψα άρχισαν να τους «χτυπούν». Στο μεταξύ, ο Χασάν τους υποσχέθηκε ότι, αν θα παραδίνονταν, θα τους άφηνε να ζήσουν. Οι πολιορκημένοι, στην απελπισία τους, που δεν έφτανε βοήθεια, τον πίστεψαν.

Μετά από 15 μέρες πολιορκίας πήραν την απόφαση να υπακούσουν στον αιγύπτιο στρατηγό. Μέσα Φεβρουαρίου 1923 άρχισε η έξοδος. Οι πρώτοι άνδρες που βγήκαν από το σπήλαιο της Μιλάτου σφαγιάστηκαν.

Σε μια άλλη εκδοχή της ιστορίας, οι Τούρκοι άναψαν φωτιά στην είσοδο του σπηλαίου, με αποτέλεσμα να γεμίσει από καπνούς. Δημιουργήθηκε αποπνικτική ατμόσφαιρα και οι πολιορκημένοι αναγκάστηκαν σε έξοδο.

Οι ηλικιωμένοι μεταφέρθηκαν στον κάμπο Γραμπέλες και ποδοπατήθηκαν από το ιππικό. Στη διαδρομή από τη Μιλάτο στη Νεάπολη, οι περισσότερες κοπέλες προτίμησαν να χάσουν τη ζωή τους, πέφτοντας σε βάραθρα, στέρνες και πηγάδια από το να πιαστούν αιχμάλωτες.

Πολλοί αιχμάλωτοι μεταφέρθηκαν στο οχυρό της Σπιναλόγκας και από εκεί στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής.

Μετά τη σφαγή στο σπήλαιο της Μιλάτου, ο Χασάν βρέθηκε στο κάστρο του Καστελλίου Πεδιάδος.

Κάποια στιγμή ενώ είχε ανέβει στο άλογό του, το ζώο αφηνίασε με αποτέλεσμα να τον ρίξει κάτω, να τον παρασύρει και να τον σκοτώσει.

Το νεκρό σώμα του μετέφεραν και έθαψαν κρυφά οι άνδρες του στο Ηράκλειο, για να μη γίνει γνωστό το γεγονός και αναθαρρήσουν οι Κρητικοί.

Την άνοιξη του 1823, έφτασε στην Κρήτη ο γενικός αρχηγός Τομπάζης, με τη γολέτα «Τερψιχόρη», 5 πολεμικά, 3 φορτηγά πλοία και 600 εθελοντές, δίνοντας ελπίδες στους ντόπιους. Στις 25 Μαΐου, πολιόρκησε το κάστρο της Κισσάμου. Συνέχισε κάτι το οποίο οι κρητικοί επαναστάτες δεν μπορούσαν να καταφέρουν: κατέκτησε τη Γραμβούσα, τον Δεκέμβριο του 1823.

O ιερέας Μανώλης Μπουνιαλέτος ήταν μεταξύ των έγκλειστων. Έζησε τις σφαγές και τις αιχμαλωσίες των συμπατριωτών του. Τα γεγονότα έγραψε σε ένα τραγούδι, το οποίο διασώθηκε μέχρι σήμερα, μέσω της προφορικής παράδοσης.

«Στη Μίλατο αποπανωθιό, στα πλάγια και στ’ αόργια

εκειά ανεμαζωχτήκανε όλα τα γυροχώργια.

Γυναίκες, γέροι και παιδιά, ανήμποροι κι αρρώστοι

βοήθεια ζητούσανε από τον αη – Σώστη […]

Χίλοι διακόσοι εμπήκανε κι εγέμισεν ο σπήλιος, όλα εσκοτεινιάσανε, εχάθηκεν ο ήλιος.

Λίγο φαΐ, λίγο νερό, πολύς, μεγάλος πόνος,

εχθρός ο Τούρκος στην αυλή, εχθρός ‘πομέσα

ο χρόνος.

Η πείνα τσι εθέριζε, η δίψα τσι ξεραίνει,

ο θάνατος καθημερνά το ζωντανό ποθαίνει.

Γυναίκες εγεννούσανε δίπλα στσ’ αποθαμένους,

τσι άθαφτους στα πόδια ντως και τσι τραματισμένους.

Φωνές, κακό και βλαστημνιές το αίμα επαγώναν

και για μια μπουρμπουλιά νερό μπορεί να σε σκοτώναν.

‘κατόν πενήντα βρίσκονται στην πόρτα του πολέμου,

κουράγιο, νου και φώτιση να τως-ε δίδεις, Θε μου,

που μάχονται σα δράκοντες τη νύχτα και τη μέρα,

το όπλο δεν αφήνανε καθόλου από τη χέρα.[…]

Μ’ αφού από βοήθεια ελπίδα δε θορούνε

όλοι αποφασίσανε για να παραδοθούνε.

Μα πώς εμπιστευτήκανε τσ’ άπιστους, τσι προδότες,

που λόγο δεν κρατήσανε ποτέ μουδέ και τότες

κι ως βγήκανε οι άμοιροι από του σπηλιού τον πόρο,

τα αίματα και τα μυαλά επιάσανε το χώρο.

Το εικοσιτρία ήτανε στη μέση του Φλεβάρη,

ο χάρος ήρθε στη σπηλιά αθρώπους για να πάρει.

Σκιας πεντακόσα τα κορμιά στο χώμα πεταμένα,

άταφα, αλειτρούητα, κατακομμαθιασμένα.

Και τσ’ άλλους τσι πλια άμοιρους στο δρόμο τσι οδηγούνε,

τσι δέρνουν, τσι σκοτώνουνε και τσι καταφρονούνε.

Κοπέλες ατιμάζουνε, γέρους ποδοπατούνε,

άντρες, γυναίκες και παιδιά ωσάν τα τα λαλούνε.

Δεν το βαστά τ’ αθρώπου η ψη -θάνατε κάμε χάρη

να βλέπει αδέρφια και παιδιά δεμένους στο παζάρι.

Άλλοι πουλιούνται σαν τ’ αρνιά κι άλλοι σαν τα μουλάρια

κορίτσια μοσχανάθρετα, λεβέντες παλικάρια

σκλάβοι για πάντα χάνονται, κλαίνε δικοί και φίλοι,

παρηγοριά πού να βρεθεί και λάδι στο καντήλι.

Μίλατος όμορφο χωργιό τι σου ‘μελλε να γίνεις,

να χάσεις τσι αθρώπους σου, στη μοναξιά να μείνεις […]»

Αρχική εικόνα: AI