Η Ιερά Μονή των Μουνδών στη Χίο. Το θρησκευτικό μνημείο που λεηλατήθηκε από τους Τούρκους, χτυπήθηκε από μεγάλους σεισμούς και κινδύνευσε να γίνει οικοδομικά υλικά

Σε ένα ήρεμο περιβάλλον της βορειοδυτικής Χίου βρίσκεται ένας θρησκευτικός θησαυρός του νησιού, η Ιερά Μονή Μουνδών.

Η Μονή των Μουνδών, τιμωμένη στο όνομα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, είναι χτισμένη σε ένα υψόμετρο 300 μέτρων του Πειλιναίου, της υψηλότερης οροσειράς της Χίου, πολύ κοντά στο χωριό Διευχά. Μετά τη Νέα Μονή ήταν το σπουδαιότερο μοναστήρι του νησιού.

Ονομασία

Η Μονή πρωτοχτίστηκε στα Μουντά, περιοχή της κωμόπολης Βολισσού, γι’ αυτό κι αρχικά, ονομάστηκε Μονή της Βολισσού. Μέχρι και το 1859, διατήρησε το όνομα της Βολισσού, καθώς υπαγόταν διοικητικά στην Πατριαρχική Εξαρχία της Βολισσού. Αργότερα, μετονομάστηκε σε Μονή των Διευχών, λόγω του πλησιέστερου σε αυτή χωριού, τα Διευχά.

Στους σωζόμενους κώδικες, η συνηθέστερη ονομασία της Μονής είναι Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου των Μουνδών. Για την απόδοση του ονόματος Μουνδών ή Μουντών υπάρχουν διάφορες ερμηνείες. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως πήρε το όνομα της από την τοποθεσία Μουντά της Χίου, ενώ άλλοι μιλούν για την οικογένεια των Μουντάδων. Η παλαιότερη αυτή οικογένεια είναι πολύ πιθανόν να βρέθηκε, κάποια στιγμή, στο νησί και να ενδιαφέρθηκε για το κτίσιμο της Μονής. Γνωστό, είναι, άλλωστε και το χωριό Μουντάδες στην Τήνο, όνομα το όποιο προέρχεται από την ίδια οικογένεια.

Μία άλλη, λιγότερο επικρατέστερη ερμηνεία, θέλει το όνομα της Μονής να προέρχεται από το ποικιλόμορφο φυσικό της περιβάλλον. Η θέση της σε ένα ήρεμο, σχεδόν βουβό, μουντό τοπίο με ατμόσφαιρα μισοσκότεινων χρωμάτων της προσδίδει, ακριβώς, το συγκεκριμένο τοπωνύμιο, Μουντών.

Περίοδοι ακμής και παρακμής

Η περίοδος ιδρύσεως της Μονής παραμένει, ακόμα, άγνωστη. Μοναδική πηγή πληροφόρησης είναι τα Σιγίλια του Πατρίαρχου Ιερέμιου Β’, το 1574, όταν η Μονή ανακαινίστηκε από τον Ιερομόναχο Ιάκωβο Λαγκαδιώτη. Ωστόσο, εκεί φυλασσόταν  μεμβράνη σπό το 1462 με τη διαθήκη της Αγίας Ματρώνας της Χιοπολίτιδας, πράγμα που, ίσως, μαρτυρεί το προγενέστερο χτίσιμο της Μονής.

Η Μονή γνώρισε μεγάλη ακμή με την προσέλευση επιφανών Χιωτών και φιλομόναχων ανδρών. Η τοποθεσία της Μονής, σε περιβάλλον απόμερο και ήσυχο, μακριά από τους κοσμικούς θορύβους, ήταν ιδανική για μελέτες και έρευνες. Ακόμα, πλήθος μοναχών κατέφευγε στο γαλήνιο αυτό ησυχαστήριο λόγω της καλλιεργήσιμης εύφορης γης που προσφερόταν. Έτσι, οι μοναχοί, πέρα από την πνευματική απασχόληση, μπορούσαν να επιδοθούν και σε χειρωνακτικές εργασίες.

Γύρω από την Μονή άρχισαν να δημιουργούνται γεωργικοί οικισμοί, οι οποίοι έδωσαν ζωή στην μοναστική, αυτή, περιοχή. Η μεγάλη έκταση καλλιεργήσιμων εδαφών και βοσκοτόπων, σε συνδυασμό με τους εύπορους μοναχούς της Μονής συνέβαλαν στη σημαντική οικονομική ευρωστία της. Οι αστοί μοναχοί τελούσαν πλούσια μνημόσυνα, έκαναν δωρεές και έδιναν αγροτικά δάνεια στους μοναχούς βοηθώντας στη σταδιακή ανάπτυξη της Μονής. Η Μονή πλούτισε, απέκτησε κήπους και σπουδαία βιβλιοθήκη.

Η διαπίστωση ευπορίας της Μονής προσέλκυσε τους Τούρκους που βρίσκονταν στο νησί. Οι ίδιοι επιδόθηκαν γρήγορα σε παράνομες ενέργειες και συκοφαντίες για να αποσπάσουν τα χρήματα των μοναχών.

Σε συνδυασμό με τις περιόδους κρίσης, η Μονή πτώχευσε και αναγκάστηκε, πολλές φορές, να δανειστεί. Μάλιστα, το 1620, η τοιχογράφηση της Μονής από τον ζωγράφο ιερέα Μανουήλ Καλαρώνη διακόπηκε, καθώς δεν υπήρχαν τα απαιτούμενα χρήματα. Μία ακόμη προσπάθεια αγιογράφησης του μοναστηριού, το 1622, από τον Νεόφιλο Παραδείση ήταν, επίσης, αποτυχημένη. Αν και το νησί προέβη σε έρανο προκειμένου να μαζευτεί το απαιτούμενο ποσό για τη διακόσμηση της Μονής, τα χρήματα που συγκεντρώθηκαν δεν ήταν αρκετά.

Η πολυπόθητη τοιχογράφηση της Μονής θα εκπληρωθεί αρκετά χρόνια αργότερα, το 1730. Ο Ιωάννης Αργέτης ενίσχυσε οικονομικά την τοιχογράφηση του καθολικού της Μονής, μετά από την ενασχόληση του με την μελισσοκομία. Το έργο ανατέθηκε στον ζωγράφο Κωνσταντίνο από τον Καταρράκτη.

Η αρχή του τέλους, βέβαια, γράφτηκε με την Επανάσταση του 1821. Η Μονή, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, προσφέρθηκε τότε ως καταφύγιο των κατατρεγμένων από τους Τούρκους νησιωτών. Οι Τούρκοι προχώρησαν σε άγριες σφαγές και απαγχονισμούς κληρικών, το 1822, και κατέστρεψαν ολοσχερώς την Μονή.

Το μοναστήρι ανακαινίστηκε και νέες τοιχογραφίες στόλισαν το εσωτερικό του καθολικού από ανώνυμο ζωγράφο, όπως αναφέρει η επιγραφή του 1949 στην κύρια είσοδο του ναού. Το 1881, όμως, την περίοδο των μεγάλων σεισμών, κατέρρευσε ολοκληρωτικά ένα ένδοξο μοναστικό παρελθόν. Τα ιστορικά στοιχεία που διασώθηκαν ήταν ελάχιστα, ενώ η μεγάλη φθορά επήλθε με την σταδιακή εγκατάλειψη της από τους μοναχούς. Το 1891, στη Μονή διέμεναν μόλις 16 μοναχοί.

Η συμβολή της Μονής

Στους απελευθερωτικούς αγώνες του νησιού, το 1912, η Μονή προέβη σε σημαντική οικονομική βοήθεια των αγώνων της Χίου.

Ακόμα, κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, το 1943, ο ανθυπολοχαγός Ιάσωνας Καλαμπόκας, σημαντικός εκπρόσωπος της αντίστασης, βρήκε κρησφύγετο εκεί. Ο νεαρός ανθυπολοχαγός είχε σταλεί στο νησί με σκοπό την εύρεση και εξουδετέρωση της πιο σημαντικής βάσης κατασκοπείας των Γερμανών. Οι μοναχοί προσέφεραν στον ίδιο και τους συνεργάτες του καταφύγιο και ασφάλεια. Μετά την απελευθέρωση του νησιού, βρήκε τραγικό θάνατο από εχθρικά πυρά κατόπιν προδοσίας.

Σημαντική ήταν η συμβολή της Μονής στην παιδεία με δωρεές στο σχολείο της Χίου. Επίσης, κατά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, η Μονή ανέλαβε να περιθάλψει τους ξεριζωμένους που κατέφθαναν στο νησί. Λίγα χρόνια αργότερα, προσέφερε σε πολλούς από αυτούς μεγάλες κτηματικές εκτάσεις.

Η Μονή των Μουνδών σήμερα

Η Μονή των Μουνδών κείτεται σήμερα απογυμνωμένη από κτηματική περιούσια και υλικό πλούτο. Η σταδιακή ερήμωση της επέφερε και τη διοικητική αποδιοργάνωση της, ενώ παράλληλα λεηλατήθηκε από ορισμένους χωρικούς, οι οποίοι θέλησαν να εκμεταλλευτούν τα οικοδομικά υλικά των ερειπωμένων κτισμάτων.

Όσες προσπάθειες και αν έχουν γίνει για τη διάσωση και αναστήλωση του εκκλησιαστικού αυτού μνημείου αποδείχθηκαν άγονες. Η Μονή χαρακτηρίστηκε ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο και δέχτηκε ελάχιστες σωστικές εργασίες, την περίοδο 1996, από την ειδική επιτροπή που συστάθηκε για την αναστήλωση της «Συμπαραστάσεως και συντονισμού του έργου αναστηλώσεως της Ιεράς Μονής Μουνδών».

Το καθολικό της Μονής είναι και το μοναδικό που διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση. Στην είσοδο του ναού, σε τύπο μονόκλιτης καμαροσκεπαστής βασιλικής, προστέθηκε μεταγενέστερο προστώο, ενώ όλα τα υπόλοιπα μοναστικά κτίσματα, παρεκκλήσια και κελιά παραμελήθηκαν συνθέτοντας ένα θλιβερό και εγκαταλελειμμένο σκηνικό.

Η Μονή σήμερα δεν έχει μοναχούς. Ανήμερα της εορτής της, στις 29 Αυγούστου, το Μοναστήρι επαναλειτουργεί και πλημμυρίζει από τους πιστούς ολόκληρου του νησιού.

Δείτε βίντεο drone του συνεργάτη μας Κωνσταντίνου Αναγνώστου από την Μονή των Μουνδών στη Χίο:

Πηγή φωτογραφιών: Konstantinos Mil. Anagnostou – Chiosphotos.gr

Διαβάστε στη ΜτΧ:  Το κάστρο της Βολισσού και ο θρύλος ότι το έκτισε ο μεγαλύτερος στρατηγός του Βυζαντίου Βελισάριος. Οι αναφορές ότι τον τύφλωσε ο Ιουστινιανός και κατέληξε επαίτης…