Ποιά ήταν η «Κυανή Μεραρχία» των Ισπανών, που πολέμησε στο πλευρό των Ναζί στο Ανατολικό μέτωπο. Ήταν φανατισμένοι, αλλά αποδεκατίστηκαν στις πιο δύσκολες αποστολές

Στις φωτογραφίες αρχείου εικονίζεται ο γερμανός στρατηγός Philipp kleffel να επιθεωρεί  τμήμα της Βέρμαχτ που αποτελείται από Ισπανούς στρατιώτες. Αποτελούνταν από εθελοντές και δημιούργησαν την διαβόητη «Κυανή Μεραρχία» (Division Azul). Γιατί όμως πολέμησαν στο πλευρό των Ναζί;

Όταν εξερράγη ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο ισπανός δικτάτορας Φρανσίσκο Φράνκο, αν και υποστηρικτής του Άξονα, διατήρησε την ουδετερότητα της χώρας του. Η στάση του δεν άλλαξε ακόμη και μετά την πτώση της Γαλλίας και την ασφυκτική διπλωματική πίεση του Χίτλερ.

Η μοναδική προσφορά του «τζενεραλίσμο» ήταν η σύσταση και αποστολή μιας μεραρχίας εθελοντών στο Ανατολικό Μέτωπο.

Με αυτό τον τρόπο ο Φράνκο ανταπέδιδε τη βοήθεια του Χίτλερ στον ισπανικό εμφύλιο και το κυριότερο απέφευγε την πλήρη ένταξη της Ισπανίας στον πόλεμο. Επιπλέον εκδικείτο τη Σοβιετική Ένωση για την υποστήριξη της στην δημοκρατική ισπανική κυβέρνηση. Ακόμη «ξεφορτωνόταν» πολλά ενοχλητικά μέλη της Φάλαγγας.

Η Φάλαγγα ήταν μια εθνικιστική παράταξη στην Ισπανία, πολύτιμος σύμμαχός του στον εμφύλιο. Ωστόσο, μετά το τέλος της σύρραξης ολοένα και πύκνωναν οι φωνές των φαλαγγιτών που κατηγορούσαν τον Φράνκο ότι δεν τόλμησε να προχωρήσει σε μια ριζοσπαστική κοινωνική επανάσταση στη χώρα.

Η προοπτική να επιτεθούν στο κέντρο του κομμουνισμού ενθουσίασε πολλούς Ισπανούς και τους ώθησε να παραβλέψουν το προφανές. Ότι εξυπηρετούσαν τα στρατηγικά συμφέροντα της Γερμανίας.  Χιλιάδες νέοι κάθε κοινωνικής τάξης κατέκλυσαν τα κέντρα στρατολόγησης.

Ο αριθμός των εθελοντών υπερέβη κάθε προσδοκία και μετά από αυστηρή επιλογή οργανώθηκε η Ισπανική Μεραρχία Εθελοντών, γνωστή ως Κυανή Μεραρχία από το χρώμα του πουκαμίσου των φαλαγγιτών.

Η δύναμη της νεοσυσταθείσα ς μεραρχίας ανέρχονταν σε 18.693 αξιωματικούς, υπαξιωματικούς και στρατιώτες. Ο αντιστράτηγος Αγκουστίν Μούνιοθ  Γκράντες ανέλαβε τη διοίκηση και τον Δεκέμβριο του 1942 αντικαταστάθηκε από τον αντιστράτηγο Εστέμπαν Ινφάντες.

Οι Ισπανοί στο Ανατολικό Μέτωπο

Τον Ιούλιο του 1941 η Μεραρχία αναχώρησε για τη Γερμανία, υπό τις επευφημίες δεκάδων χιλιάδων πολιτών. Μετά από μια σύντομη εκπαίδευση στη Βαυαρία οι Ισπανοί αναχώρησαν για το Ανατολικό Μέτωπο. Στις αρχές Οκτωβρίου οι πρώτες μονάδες της μεραρχίας έφθασαν στο βόρειο άκρο του μετώπου όπου οι δυνάμεις του Άξονα επιχειρούσαν να περικυκλώσουν το Λένινγκραντ. Πριν περάσουν 24 ώρες από την άφιξή τους, οι άνδρες των τμημάτων προκάλυψης έλαβαν το «βάπτισμα του πυρός». Αιφνιδίασαν μια σοβιετική δύναμη, η οποία προσπάθησε να τους επιτεθεί. Μετά από μια σύντομη, αλλά σφοδρή μάχη, οι Σοβιετικοί υποχώρησαν αφήνοντας πίσω τους 50 νεκρούς.

Πολύ σύντομα οι νεοφερμένοι δοκίμασαν και την αγριότητα του πολέμου στο Ανατολικό Μέτωπο. Ενός πολέμου χωρίς κανόνες.

Στις 27 Δεκεμβρίου Ισπανοί στρατιώτες εντόπισαν τα πτώματα συμπατριωτών τους ακρωτηριασμένα και καρφωμένα στο έδαφος με τις ξιφολόγχες τους. Λίγο αργότερα έλαβαν την εκδίκησή τους όταν σφαγίασαν στην κυριολεξία ένα σοβιετικό τάγμα.

Η Κυανή Μεραρχία συμμετείχε σε όλες τις προσπάθειες των δυνάμεων του Άξονα να καταλάβουν το Λένινγκραντ και όταν αυτό δεν ήταν πια εφικτό, να διατηρήσουν την πολιορκία του.

Οι άνδρες της γρήγορα κέρδισαν την εκτίμηση των Γερμανών για την αφοσίωση και την τόλμη τους στον «αγώνα εναντίον του μπολσεβικισμού». Χαρακτηριστικά είναι τα λόγια γερμανού συνταγματάρχη προς τους αξιωματικούς της μονάδας του «να μη συνεχίσουν με σταυρωμένα χέρια όταν οι Ισπανοί προελαύνουν μόνοι».

Ακόμη και ο ίδιος ο Χίτλερ δήλωσε: «…πήραν μέρος σε ότι τους ζητήθηκε. Γι’ αυτούς θα έχουμε μόνο να επιδείξουμε την απόλυτη εκτίμησή μας για την πίστη τους»

Αν μελετήσει κανείς προσεκτικά τις επιχειρήσεις του μετώπου του Λένινγκραντ θα συνειδητοποιήσει ότι η γερμανική διοίκηση καλούσε συνεχώς την ισπανική μεραρχία «να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά», εξοικονομώντας με αυτό τον τρόπο πολύτιμο γερμανικό αίμα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η αποστολή απεγκλωβισμού 500 Γερμανών στρατιωτών, που ανατέθηκε στον ισπανικό Λόχο Χιονοδρόμων (206 άνδρες).

Μετά από 12 ημέρες πορείας πάνω στην παγωμένη λίμνη Ιλμεν, με θερμοκρασίες στους -56 C και συνεχείς συμπλοκές με τον εχθρό, οι Ισπανοί ολοκλήρωσαν την αποστολή τους. Μόλις όμως επτά απ’ αυτούς ήταν σε θέση να βαδίσουν!

Περισσότεροι από 12.000 νεκροί

Τον Φεβρουάριο του 1943 ο Ερυθρός Στρατός επιχείρησε να διευρύνει το στενό πέρασμα που είχε κατορθώσει να ανοίξει προς το πολιορκημένο Λένινγκραντ, μόλις τον προηγούμενο μήνα.

Η 10^η Φεβρουαρίου 1943 έμεινε γνωστή στην Ισπανία ως «μαύρη Τετάρτη». Την ημέρα εκείνη 5.600 άνδρες της Κυανής Μεραρχίας βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα της σοβιετικής επίθεσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υποστούν απώλειες της τάξης του 75% (νεκροί και τραυματίες). Ωστόσο τα εδαφικά κέρδη των Σοβιετικών στον τομέα αυτό ήταν πενιχρά και επιτεύχθηκαν με κόστος 11.000 ανδρών.

Πέρα από τη σοβιετική πίεση, η οποία κάθε ημέρα γινόταν μεγαλύτερη, οι Ισπανοί είχαν να αντιμετωπίσουν και τις ακραίες συνθήκες της περιοχής. Τον χειμώνα με το ατελείωτο χιόνι και τη μέση θερμοκρασία στους -40c, διαδέχονταν η άνοιξη με την απέραντη «θάλασσα» λάσπης από τα λιωμένα χιόνια. Ακολουθούσε το καλοκαίρι με την αποπνικτική ζέστη των 40C και τα αναρίθμητα κουνούπια.

Στις 5 Οκτωβρίου 1943 η γερμανική διοίκηση πληροφόρησε τον στρατηγό Ινφάντες ότι η αποδεκατισμένη μεραρχία θα αποσυρόταν για να αναπαυθούν οι άνδρες. Λίγες ημέρες μετά ο ισπανός στρατηγός πληροφορήθηκε ότι η απόσυρση αυτή δεν ήταν προσωρινή. Με την πλάστιγγα του πολέμου να γέρνει σε βάρος των Γερμανών και τις πιέσεις των Συμμάχων προς την Ισπανία να αποδείξει έμπρακτα την ουδετερότητά της η Κυανή Μεραρχία θα επέστρεφε στην πατρίδα της.

Στα δύο αυτά χρόνια αδιάκοπων μαχών οι Ισπανοί έχασαν πάνω από 12.500 άνδρες (νεκροί και τραυματίες).

Η απόσυρση της μεραρχίας δεν σήμανε και το τέλος της ισπανικής συμμετοχής στο πλευρό του Άξονα. Περίπου 1.500 εθελοντές παρέμειναν στο μέτωπο σχηματίζοντας την Κυανή Λεγεώνα. Τον Ιανουάριο του 1944 ήρθη η πολιορκία του Λένινγκραντ και η Λεγεώνα υποχώρησε, ακολουθώντας τις γερμανικές δυνάμεις. Τον Μάρτιο αποφασίστηκε η επιστροφή της δύναμης στην Ισπανία. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε τη λήξη της επίσημης ισπανικής συμμετοχής στην επίθεση εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης. Ο κόσμος που περίμενε τους επαναπατρισθέντες δεν θύμιζε σε τίποτα το ενθουσιώδες πλήθος που τους αποχαιρετούσε δύο χρόνια πριν. Η ισπανική κυβέρνηση έπρεπε να σβήσει όσο το δυνατόν γρηγορότερα το πολύ πρόσφατο φιλοναζιστικό παρελθόν της.

Ωστόσο, δύο λόχοι της Λεγεώνας, αποτελούμενοι κυρίως από φαλαγγίτες, αρνήθηκαν να φύγουν. Μόνο όταν ο Φράνκο τους απείλησε με την άρση της ισπανικής υπηκοότητας, αναγκάστηκαν οι περισσότεροι να επιστρέψουν. Τα ίχνη των τελευταίων αμετανόητων χάθηκαν στα ερείπια του Βερολίνου.

Στις 2 Απριλίου 1954 έπεφτε, με αρκετή καθυστέρηση, η αυλαία στο λιμάνι της Βαρκελώνης.

Από το ελληνικό ατμόπλοιο «Σεμίραμις» αποβιβάζονταν 248 Ισπανοί επιζήσαντες, πρώην αιχμάλωτοι των Σοβιετικών. Ο πόλεμος γι’ αυτούς είχε τελειώσει 11 χρόνια μετά.

Νίκος Γιαννόπουλος, ιστορικός

Ο επιχρωματισμός έγινε από τον Benoit Vienne