Η φονική μάχη της Μενίνας όπου οι Γερμανοί ύψωσαν λευκή σημαία στους αντάρτες του ΕΔΕΣ. Η εκδίωξη των δωσίλογων Τσάμηδων

Στο χωριό Μενίνα του Νομού Θεσπρωτίας, γνωστό από το 1955 ως Νεράιδα, δόθηκε ίσως η σημαντικότερη μάχη του ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα εναντίον των γερμανικών δυνάμεων κατοχής. Μαζί με τους Γερμανούς κυνηγήθηκαν και πολλοί Τσάμηδες συνεργάτες τους.

Η Μενίνα στην Κατοχή έπαιξε κομβικό ρόλο, γιατί βρισκόταν σε καίριο σημείο στο δρόμο Ιωαννίνων – Ηγουμενίτσας. Εξαιτίας της θέσης της, οι Γερμανοί, με τη βοήθεια των Τσάμηδων, την είχαν οχυρώσει και εξοπλίσει με αποθήκες πυρομαχικών.

Τα πυροβολεία ήταν ορατά σε όλο το ανάγλυφο και μαζί με το συγκρότημα των οχυρών, έδιναν την την εντύπωση ότι ήταν απόρθητη. Αυτό το σημείο επέλεξαν να χτυπήσουν οι αντάρτες το πρωί της 17ης Αυγούστου 1944.

Η αντάρτικη 10η Μεραρχία του ΕΔΕΣ είχε διοικητή τον αντισυνταγματάρχη, Βασίλειο Καμάρα και μόνο 1.200 άνδρες, ελάχιστα πυρομαχικά και ένα πολυβόλο με 4 όλμους. Αντίθετα οι Γερμανοί διέθεταν 3.500 άντρες, μηχανοκίνητα οχήματα και βαρύ οπλισμό.

Ωστόσο, νικητές στη μάχη που κράτησε μέχρι το μεσημέρι της 18ης Αυγούστου, δεν αναδείχθηκαν οι υπεράριθμοι κατακτητές, αλλά οι Έλληνες αντιστασιακοί.

Οι απώλειες των Γερμανών υπολογίστηκαν σε 80-90 νεκρούς και 50-58 τραυματίες, ενώ των Ελλήνων σε 25 νεκρούς και 40-50 τραυματίες. Περίπου 100 Γερμανοί αιχμαλωτίστηκαν και δεν έλειψε το πλιάτσικο.

Οι Τσάμηδες συνεργάτες των Γερμανών

Επρόκειτο για αλβανόφωνους μουσουλμάνους που ζούσαν σε χωριά της Θεσπρωτίας και οραματίζονταν τη «Μεγάλη Αλβανία». Η ιταλική και γερμανική κατοχή της Ελλάδας αποτέλεσε για αυτούς μεγάλη ευκαιρία.

Οι Τσάμηδες εξοπλίστηκαν με όπλα από τους κατακτητές και πήραν μέρος σε κοινές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ήπειρο. Συνεργάστηκαν στενά με την αιματοβαμμένη γερμανική Μεραρχία Εντελβάις που ήλεγχε τη Δυτική Ελλάδα, και μαζί τους έκαναν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις με εκτελέσεις αμάχων.

Σε μια τέτοια περίπτωση διέπραξαν τη Σφαγή της Παραμυθίας στις 29 Σεπτεμβρίου 1943, όπου εκτελέστηκαν 58 κάτοικοι. Οι 49 από αυτούς ήταν πρόκριτοι, δηλαδή οι πιο πλούσιοι, μορφωμένοι και επιφανείς πολίτες. ΟΙ εκτελέσεις έγιναν βάσει λίστας που είχαν συντάξει τα αδέλφια Ντίνο.

Η μάχη και οι μαρτυρίες των πρωταγωνιστών

Η έδρα των ανταρτών του Καμάρα ήταν στο γειτονικό χωριό του Νεοχωρίου. Από εκεί αποφασίστηκε ότι η επίθεση στη Μενίνα θα ξεκινούσε στις 4 τα ξημερώματα της 17ης Αυγούστου. Το προηγούμενο βράδυ οι ελληνικές δυνάμεις πήραν θέσεις εφόδου. Όταν ο Γερμανός σαλπιγκτής σήμανε εγερτήριο, ξεκίνησε η γενική επίθεση.

Ήταν 5.30 ξημέρωμα. Γερμανοί και Τσάμηδες πιάστηκαν στην κυριολεξία στον ύπνο.

Ο Σωτήρης Τσαμπήρας, μαχητής του «Ιερού Λόχου» των Ε.Ο.Ε.Α. που πολέμησε στη Μενίνα, είχε αναφέρει στο ντοκιμαντέρ του Α. Βογιάζου «Το Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης» στην ΕΡΤ:

«Στις 5 η ώρα το πρωί, χτύπησαν δύο λόχοι και κατάφεραν να πάρουν τα πρώτα ερείσματα του εχθρού, ωστόσο οι Γερμανοί σύντομα ανασυγκροτήθηκαν. Από τα πρώτα λεπτά, θαρρώ, σκοτώθηκε από τις ριπές ο Γερμανός διοικητής της Μενίνας, ο οποίος γύριζε από οχυρό σε οχυρό και προσπαθούσε να οργανώσει και να εμψυχώσει τους άνδρες του».

Οι Γερμανοί προσπάθησαν ανεπιτυχώς να ενισχύσουν τις δυνάμεις τους, καθώς οι λόχοι των ιλάρχων Μητρόπουλου και Φρατζέσκαρου είχαν μπλοκάρει τον δρόμο Ιωαννίνων – Ηγουμενίτσας.

Οι αντάρτες του Ζέρβα διέθεταν στη φαρέτρα τους κι ένα γερμανικό πυροβόλο, το οποίο είχαν πάρει ως λάφυρο κατά τη διάρκεια της μάχης των Αγίων Θεοδώρων, στα περίχωρα της Παραμυθιάς.

Μετά από συνεχές σφυροκόπημα στο κεντρικό οχυρό και παρά τη σθεναρή αντίσταση που προέβαλαν, οι Γερμανοί ύψωσαν λευκή σημαία και παραδόθηκαν. Ο Συνταγματάρχης Καμάρας γράφει, μεταξύ άλλων, για τη μάχη της Μενίνας:

«Το βράδυ της 12ης Αυγούστου δεχόμουν στην Παραμυθιά την επίσκεψη του υπαρχηγού της Συμμαχικής Αποστολής, αντισυνταγματάρχη Τόρενς, ο οποίος μου ανεκοίνωσε ότι έπρεπε να ενεργήσω, το ταχύτερο, επίθεση εναντίον της Μενίνας με σκοπό να εξουδετερώσω την φρουρά, να μεταφέρω στην Παραμυθιά το πολεμικό υλικό και να καταστρέψω το βαρύ υλικό που δεν θα μπορούσαν να μεταφέρω.

Η επιχείρηση αυτή ήταν πολύ δύσκολη, γιατί η Μενίνα είχε μόνιμα πολυβολεία στους γύρω λόφους και προστατευόταν από συρματοπλέγματα και ναρκοπέδια και κατεχόταν από 250 Γερμανούς που διέθεταν και πυροβολικό […] Ανέπτυξα τις δυσχέρειες αυτές στον Τόρενς, αλλά αυτός επέμεινε ότι έπρεπε οπωσδήποτε και με κάθε θυσία να γίνη η επιχείρηση […]

Την 5.15’ ώραν, με μια βολή όλμου, έδωσα το σύνθημα της επιθέσεως. Τα τμήματα ορμούν και με τα καταιγιστικά πυρά τους προξενούν βαρειές απώλειες στον εχθρό. Το αντιαρματικό πυροβόλο μετά από λίγες εύστοχες βολές, μπάζει ένα βλήμα μέσα στο πολυβολείο και εξουδετερώνει το προσωπικό. Έτσι, μετά δύο περίπου ώρες, αναγκάζονται οι Γερμανοί να μπουν, όπως είχα προβλέψει, στα σπίτια και να αμύνονται από τα παράθυρα […]

Ήτο μία από τις πιο ένδοξες μάχες του Αντάρτικου. Ολόκληρη η γερμανική φρουρά εξοντώθηκε. Γέμισε η περιοχή από πτώματα. Πιάσαμε αιχμαλώτους. Κανόνια, αυτοκίνητα και μεγάλες ποσότητες οπλισμού και πυρομαχικών μεταφέραμε στην Παραμυθιά και πολλά καταστρέψαμε επιτόπου».

Μετά το τέλος της πρώτης ημέρας της μάχης, ένας αριθμός Τσάμηδων ξέφυγε μέσα στο σκοτάδι. Πέρασαν τον ποταμό Καλαμά και κατευθύνθηκαν προς τους Φιλιάτες, όπου υπήρχαν γερμανικές δυνάμεις. Οι Έλληνες αντάρτες έμειναν στις θέσεις τους και την επόμενη ημέρα (18 Αυγούστου 1944) έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα στους Γερμανούς.

Πλέον είχαν στο οπλοστάσιό τους και το αντιαρματικό πυροβόλο που μετέφεραν σε στρατηγικό σημείο. Οι εύστοχες βολές τους ανάγκασαν τους Γερμανούς να υψώσουν λευκή σημαία και να παραδοθούν. Οι συλληφθέντες αποκάλυψαν ότι υπήρχε γραπτή εντολή να αμυνθούν μέχρις εσχάτων. Έτσι εξηγήθηκε η λυσσαλέα άμυνα του οχυρού της Μενίνας.

Οι αντάρτες, αφού άρπαξαν ό,τι πολεμικό υλικό μπορούσαν να μεταφέρουν, απομακρύνθηκαν. Αργότερα, όταν έφτασαν ενισχύσεις, άρχισε μια κωμικοτραγική σκιαμαχία, με τους Γερμανούς να σφυροκοπούν τα οχυρά, πιστεύοντας ότι εκεί βρίσκονταν οι Έλληνες αντάρτες. Αυτοί, όμως, τους παρακολουθούσαν από τα γειτονικά υψώματα του Νεοχωρίου…

Ο επίλαρχος Αγόρος

Στη Μενίνα πήραν μέρος και στελέχη των Συμμαχικών Δυνάμεων, όπως οι Άγγλοι Τζoν και Ντέιβιντ Γουάλας, ο οποίος έπεσε στη μάχη και κηδεύτηκε με τιμές στην Παραμυθιά. Σκοτώθηκαν επίσης οι Αμερικανοί Άντερσον και Ρότζερς. Σήμερα στην κεντρική οδό της κωμόπολης υπάρχει η οδός Δαυίδ Ουάλας.

Επίσης καθοριστική ήταν η συνδρομή του 3/40 Συντάγματος του επίλαρχου Γεώργιου Αγόρου, με δύναμη 750 ανδρών. Ο Αγόρος είχε πολεμήσει στα βουνά της Πίνδου εναντίον των Ιταλών και το Δεκέμβριο του 1942 προσχώρησε στον ΕΔΕΣ, αναλαμβάνοντας την στρατιωτική διεύθυνση της περιοχής του Βουργαρελίου Άρτας.

Εκτός από τη Μενίνα, ο Αγόρος πρωταγωνίστησε και σε άλλες μάχες του ΕΔΕΣ, όπως στον Αρχάγγελο Πρεβέζης (5-13 Ιουλίου 1944), στη Δωδώνη (14 Σεπτεμβρίου) και στα υψώματα της Τσούκας (26-28 Σεπτεμβρίου 1944).

Μετά την ήττα των Γερμανών στη Μενίνα, το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής έστειλε το ακόλουθο τηλεγράφημα προς τη 10η Μεραρχία:

«Η γενναιότης και η μαχητικότης των ανδρών σας εκίνησαν τον θαυμασμόν του Ελληνικού λαού, των Συμμάχων και όλου του κόσμου. Τα κατορθώματά σας ξαναζωντάνεψαν την δόξαν των Ελληνικών όπλων και γράφουν νέας επικάς σελίδας δια την Ελλάδα».

Όπως αναφέρει ο Αντώνιος Θ. Νταλαμάγκας, συγγραφέας του βιβλίου «ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ (1941-1945)», «οι μάχες της Μενίνας και των Αγίων Θεοδώρων θεωρούνται κορυφαίες, διότι:

• αφενός για πρώτη φορά σε αγώνες εκ παρατάξεως σε πεδινές περιοχές ανατράπηκε το αήττητο των Γερμανών από τους ήρωες αντάρτες των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ
• και αφετέρου αποτέλεσαν την κύρια αίτια για την οικειοθελή αποχώρηση των Τουρκοτσάμηδων στην Αλβανία, ακολουθούντες τους αποχωρούντες Γερμανούς για να αποφύγουν την τιμωρία τους ως εγκληματίες πολέμου».

Με πληροφορίες από:

• το άρθρο του Μιχάλη Στούκα στην ιστοσελίδα protothema.gr
• το κείμενο του Γιώργου Γκορέζη στο διαδικτυακό περιοδικό «Θέματα Ελληνικής Ιστορίας»
• το βιβλίο του Άγγελου Ραζή «Ημερολόγιο της Αντίστασης 1941-1945», εκδόσεις Γκοβόστη

Αρχική φωτογραφία: Ν. Ζέρβας (δεξιά) – Β. Καμάρας (αριστερά) από το βιβλίο του ιστορικού Βαγγέλη Τζούκα “Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ”, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας