Η φάλαινα που τρομοκράτησε την Θεοδώρα και ο Ιουστινιανός ζήτησε να συλληφθεί. Την ονόμασαν Πορφύριο, και την τεμάχισαν ανήμπορη, όταν κόλλησε στα αβαθή

Στα τέλη Δεκεμβρίου 2020 στη Φρεαττύδα ξεβράστηκε μία νεκρή πτεροφάλαινα. Το άτυχο ζώο έχασε τον προσανατολισμό του με αποτέλεσμα να εγκλωβιστεί στα ρηχά και να αφήσει εκεί την τελευταία του πνοή.

Φαίνεται ότι πρώτα είχε τραυματιστεί σε σύγκρουση μ’ ένα πλοίο κάτι που επιτάχυνε το θάνατό της.

Εκτός από την πτεροφάλαινα στην περιοχή του Αιγαίου απαντάται και ένα άλλο είδος φάλαινας που  είναι ακόμη μεγαλύτερο, η φάλαινα φυσητήρας.

Πριν από περίπου 1500 χρόνια μία τέτοια φάλαινα είχε το άδοξο τέλος της πτεροφάλαινας της Φρεαττύδας, με τη διαφορά ότι πριν απ’ αυτό είχε «γράψει ιστορία» και μάλιστα της είχε δοθεί και όνομα! Είναι η πιο διάσημη φάλαινα της αρχαιότητας, ίσως ολόκληρης της παγκόσμιας ιστορίας, αν αναλογιστούμε ότι ο «Μόμπυ Ντικ» ανήκει στο χώρο της λογοτεχνίας. Πρόκειται για τον «Πορφύριο» μία φάλαινα που έζησε στα νερά που βρέχουν την Κωνσταντινούπολης, δηλαδή την Προποντίδα και τον Βόσπορο, το πρώτο μισό του 6^ου αιώνα μ.Χ.

Αν και δεν γνωρίζουμε από που πήρε το όνομα είναι πιθανό να οφείλεται στο χρώμα του δέρματός του, που στα μάτια των Βυζαντινών θα φάνταζε σαν πορφυρό, που ήταν το χρώμα του αυτοκράτορα. Ο Πορφύριος θα πρέπει να ήταν φάλαινα φυσητήρας αφού όταν μετρήθηκε το κουφάρι του είχε τις ανάλογες διαστάσεις.

Διαβάστε ακόμα: Η ανελέητη σφαγή φαλαινών. Σοκαριστικές εικόνες από μια παράδοση, που διαρκεί τέσσερις αιώνες. Η οργή των οικολογικών οργανώσεων και η κρατική στήριξη

Σύμφωνα με το βυζαντινό ιστορικό Προκόπιο, (Πόλεμοι 7. 29. 9), ο οποίος ήταν σύγχρονος με τα γεγονότα που περιέγραφε, ο Πορφύριος έκανε ξαφνικές εμφανίσεις κοντά στην Κωνσταντινούπολη και βύθιζε κάποια πλοία ενώ τρομοκρατούσε τους επιβάτες των πλεούμενων, που τα παράσερνε σε μεγάλη απόσταση και τα έβγαζε εκτός πορείας.

Ο Προκόπιος δεν αναφέρει τι έκανε ο Πορφύριος όσους πετούσε στη θάλασσα, αλλά μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι αν τους κατασπάραζε, ο Προκόπιος θα μας είχε ενημερώσει. Φαίνεται ότι ο Πορφύριος μάλλον είχε παιχνιδιάρική διάθεση παρά δολοφονικά ένστικτα. Πάντως σίγουρα προκαλούσε  σοβαρά προβλήματα στις θαλάσσιες συγκοινωνίες της Κωνσταντινούπολης.

Το πρόβλημα είχε γίνει αρκετά σοβαρό αφού ο Πορφύριος έφθασε στο σημείο να διακόψει τον ανεφοδιασμό της Θεοδώρας και της συνοδείας της όταν παραθέριζαν σ’ ένα ανάκτορο απέναντι από την Κωνσταντινούπολη. Φαίνεται ότι αυτό ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τον Ιουστινιανό, ο οποίος εξέδωσε διαταγή να συλληφθεί πάραυτα ο Πορφύριος. Είναι ενδιαφέρον ότι η διαταγή δεν ανέφερε ότι έπρεπε να εξοντωθεί.

Μήπως ο Ιουστινιανός σκεφτόταν να έχει τον Πορφύριο ζωντανό και περιορισμένο -ίσως σ’ ένα τεράστιο ενυδρείο-  ώστε να τον βλέπουν οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης; Ο Προκόπιος δεν μας λέει με ποιο τρόπο οι άνδρες του Ιουστινιανού θα εκτελούσαν την αυτοκρατορική διαταγή, μάλλον απλώνοντας τεράστια δίχτυα που θα εγκλώβιζαν το μεγαθήριο. Όμως, τελικά αυτό δεν κατέστη δυνατό και ο Πορφύριος συνέχισε για πολλά ακόμη χρόνια να τρομοκρατεί τους Βυζαντινούς.

Το τέλος του δεν είχε τίποτα το δραματικό, σαν εκείνο του Μόμπυ Ντικ, και ήταν παρόμοιο με εκείνο της φάλαινας στη Φρεαττύδα. Ο Πορφύριος καταδίωκε μια ομάδα δελφινιών όταν κατά λάθος βγήκε στα ρηχά. Για κακή του τύχη εκεί εξέβαλλε ένα ποτάμι με αποτέλεσμα να υπάρχει παχιά λάσπη. Ο Προκόπιος μας δίνει μία πολύ ζωντανή περιγραφή των αγωνιωδών προσπαθειών της φάλαινας να ξεκολλήσει από τη λάσπη στα αβαθή. Όμως κάθε φορά που έβαζε δύναμη και χτυπιόταν, τόσο περισσότερο ανακάτευε τη λάσπη και βυθιζόταν σ’ αυτή.

Οι άνθρωποι που έμειναν κοντά στην ακτή που προσάραξε ο Πορφύριος έσπευσαν να τον σκοτώσουν. Όσο όμως και να τον χτυπούσαν μέσα στο νερό με πελέκια, ο Πορφύριος συνέχιζε να σπαρταρά. Τότε τον τράβηξαν με σκοινιά στην ακτή και εκεί τον αποτελείωσαν. Στη συνέχεια φόρτωσαν το κουφάρι του πάνω σε άμαξες όπου και μέτρησαν τις διαστάσεις του. Ο Πορφύριος είχε πλάτος 5 μέτρα και μήκος 13 μέτρα. Είχε ζήσει 50 χρόνια, όταν οι φάλαινες φυσητήρες ζουν πάνω από 70 χρόνια και τα αρσενικά έχουν κατά μέσο όρο μήκος 15 μέτρα και τα θηλυκά 10 μέτρα.

Αυτό σημαίνει ότι ο Πορφύριος ήταν πράγματι αρσενικός, αλλά μάλλον από τους μικρούς εκπροσώπους του είδους του. Ο Προκόπιος δεν μας λέει που κατέληξε η νεκρή φάλαινα, μόνο ότι οι σφαγείς του, μοιραστήκαν μεταξύ τους το κρέας της. Κάποιοι το έφαγαν αμέσως και άλλοι το πάστωσαν και έτρωγαν καιρό αργότερα. Οι φάλαινες ζουν στις ανοιχτές θάλασσες όπως είναι το Αιγαίο.

Φαίνεται ότι ο Πορφύριος ως νεαρή φάλαινα μπήκε στα Στενά των Δαρδανελίων ακολουθώντας κοπάδια ψαριών με τα οποία τρεφόταν και έτσι εγκλωβίστηκε στην Προποντίδα. Ίσως τα ρεύμα των Δαρδανελίων που είναι πολύ ισχυρά να τον εμπόδισαν να βγει και πάλι στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο θάλασσα. Επίσης, δεν μπορούσε να βγει βορειότερα στη Μαύρη Θάλασσα αφού λόγω του λίγου οξυγόνου στο νερό της, δεν ζουν φάλαινες. Είναι πιθανόν ο Πορφύριος ως η μοναδική φάλαινα στην Προποντίδα να είχε στη διάθεσή του όλα τα ψάρια.

Ο Πορφύριος ζούσε 50 χρόνια στα νερά αυτά που σημαίνει ότι τα γνώριζε καλά και έτσι φαίνεται περίεργο πως κόλλησε στα αβαθή. Δεν ήταν ότι είχε γεράσει ή δεν είχε πια δύναμη αφού όταν συνέβη το μοιραίο, ήταν στην ακμή του και η περιγραφή του Προκοπίου δείχνει ότι ήταν πολύ ενεργητικός και όχι τραυματισμένος. Ίσως να μην έβρισκε πια την ποσότητα των ψαριών που χρειαζόταν για να επιβιώσει και έτσι να προσπάθησε να φύγει από την Προποντίδα μπαίνοντας σε σημείο που δεν γνώριζε και εγκλωβίστηκε. Πάντως αυτή του η ατυχία είχε σαν αποτέλεσμα να μείνει στην ιστορία ως η πιο διάσημη φάλαινα του Βυζαντίου. Αυτοί που τον σκότωσαν στα ρηχά νερά, δεν μνημονεύονται πουθενά.

του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Η φάλαινα που βρήκαν πάνω της καμάκι από το 1880. Τη σκότωσαν σε ηλικία 130 ετών. Συγκλονιστικές περιγραφές για το πώς δολοφονούσαν τις φάλαινες και η ζωή των φαλαινοθήρων που ρίσκαραν τη ζωή τους