Η εύθραυστη συμμαχία Ελλάδας – Βρετανίας στην Μικρασία. Η καταστροφή μέσα από τα μάτια του πρώην βρετανού πρεσβευτή

Η ομιλία του διπλωμάτη και ακαδημαϊκού Σερ Μάικλ Λουέλιν – Σμιθ έγινε στην διημερίδα του Συλλόγου Φίλων των Μουσείων Απεράθου Νάξου το Μάρτιο του 2017 με θέμα την ανάμιξη των ξένων Δυνάμεων στον Μικρασιατικό Πόλεμο.

Ο  Βρετανός Λουέλιν – Σμιθ διετέλεσε Πρέσβης στην Πολωνία από το 1991 έως το 1996 και Πρέσβης στην Ελλάδα από το 1996 έως το 1999. Είναι Επισκέπτης Καθηγητής στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Βασιλικού Κολεγίου του Λονδίνου. Ανέλυσε την δραματικά γεγονότα της εποχής μέσα από την ματιά της βρετανικής διπλωματίας. Παραθέτουμε τα βασικά σημεία της ομιλίας του:

Πηγαίνουμε πίσω στο 1912, όταν ο Βενιζέλος πήγε στο Λονδίνο, μετά τον τερματισμό του Α’ Βαλκανικού Πολέμου.

Εκείνη την εποχή τέθηκαν οι σπόροι της μεταγενέστερης πολιτικής του, καθώς και εκείνης του Lloyd George. Ο Ιωάννης Σταυρίδης, Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας στο Λονδίνο, προετοίμασε το δρόμο μέσα από συνομιλίες με τον Lloyd George και τον Churchill. Προέκυψαν μάλιστα ορισμένες ενδιαφέρουσες προτάσεις, όπως η παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα με αντάλλαγμα μια βρετανική βάση στην Αγρολίδα. Ο Lloyd George είπε στον Σταυρίδη ότι ο Βενιζέλος πρέπει να έρθει ο ίδιος στο Λονδίνο.

Το μέλλον της Ελλάδας θα κριθεί στο Λονδίνο και όχι στην Αθήνα. Είναι ένα ζήτημα ζωής και θανάτου για εσάς.

Ο Lloyd George ήταν τότε υπουργός Οικονομικών και ο Churchill Αρχηγός του Στόλου.

Η συνάντηση

Όταν ο Βενιζέλος συνάντησε τον Lloyd George και τον Churchill στις 16 Δεκεμβρίου, τους είπε ότι «όλες οι εθνικές επιδιώξεις της Ελλάδας συγκλίνουν προς μία στενότερη συνεννόηση με την Αγγλία και ότι από τον Βασιλιά μέχρι τον ταπεινότερο υπήκοο όλοι στην Ελλάδα θα αποδέχονταν μια τέτοια συνεργασία».

Ο Lloyd George χαιρέτισε την ιδέα μιας ανεπίσημης συνεργασίας με την Ελλάδα στο πλαίσιο της συμμαχίας με τη Γαλλία. Ο Churchill προέβλεψε ότι σε έναν μελλοντικό πόλεμο ο βρετανικός στόλος με τα ογκώδη πλοία του θα στρίμωχνε τον αυστριακό και τον ιταλικό στην Αδριατική. Από την άλλη, οι Έλληνες με τα μικρά και ευκίνητα σκάφη τους θα αστυνόμευαν την Ανατολική Μεσόγειο και τα νησιά.

Πριν αναχωρήσει, ο Βενιζέλος συνόψισε τις θέσεις του. Αισθανόταν χαρούμενος με τη σκέψη ότι οι διαπραγματεύσεις θα οδηγούσαν σε μία συμμαχία με την Αγγλία και ότι το μέλλον της Ελλάδας θα ήταν πολύ διαφορετικό από το παρελθόν της, όταν δεν είχε την υποστήριξη κανενός.

Τώρα θα κατασκεύαζε ένα ισχυρό ναυτικό, θα ανέπτυσσε το σιδηροδρομικό της δίκτυο και το εμπόριο. Και τέλος, με τη φιλία της Αγγλίας και της Γαλλίας, θα γινόταν μία δύναμη στην Ανατολή την οποία κανείς δε θα μπορούσε να αγνοήσει.

Ουσιαστικά, ο Βενιζέλος απέβλεπε στο να εκμεταλλευτεί τους δεσμούς με τη Βρετανία προκειμένου να προωθήσει τον εκμοντερνισμό, την οικονομική ανάπτυξη και την εδαφική επέκταση. Ο Lloyd George απέβλεπε στην εκδίωξη των Οθωμανών από την Ευρώπη και την αναγέννηση της Ελλάδας ως μίας δύναμης στο Αιγαίο και την Εγγύς Ανατολή. Αυτό θα παρείχε στους Βρετανούς διευκολύνσεις στο ναυτικό και στην επικοινωνία με την Ινδία.

Σύμπνοια Lloyd – Βενιζέλου

Η αποφασιστικότητα του Βενιζέλου να πολεμήσει η Ελλάδα στο πλευρό της Αντάντ ήταν φυσικό επακόλουθο. Δικαιολόγησε την πολιτική του σε ένα ευρύτερο πολιτιστικό πλαίσιο, καθώς και από μία στρατηγική πλευρά. Στην τελευταία περιλαμβάνονταν ιδέες όπως η εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας και η εδαφική επέκταση της Ελλάδας, αλλά και ο εκμοντερνισμός της χώρας μέσω νέων ανθρώπινων και οικονομικών πόρων.

Η Βρετανία έδωσε στην Ελλάδα υποσχέσεις, όπως εδάφη στη Μικρά Ασία, με μία προϋπόθεση. Προκειμένου να πείσει και τους υπόλοιπους συμμάχους, έπρεπε να δείξει ότι η Ελλάδα δεν ήταν απλώς με το μέρος τους, αλλά ότι είχε και μία πραγματική στρατιωτική συμμετοχή στη νίκη. Αυτό επιτεύχθηκε στη Μακεδονία.

Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στο Συνέδριο του Παρισιού για την Ειρήνη, η Ελλάδα είχε να παίξει ισχυρά χαρτιά.

Ο Lloyd George είχε να αντιμετωπίσει θέματα όπως η Γερμανική Συμφωνία και η Ρωσία των Μπολσεβίκων, που είχαν προτεραιότητα έναντι των ζητημάτων της Τουρκίας και της Ελλάδας. Ωστόσο, με τον δικό του δυναμικό τρόπο συνέχισε να κινείται στο πνεύμα των συνομιλιών του 1912-13 με τον Βενιζέλο.

Αποβίβαση στη Μικρά Ασία

Ο Βενιζέλος και ο Lloyd George συνεργάστηκαν στενά για να επιφέρουν την Ελληνική κατοχή της Μικράς Ασίας. Η Βρετανία δεν επέβαλε στην Ελλάδα να το κάνει. Η Ελλάδα ήθελε να το κάνει. Ήταν ένας δύσκολος αγώνας για τους δύο ηγέτες διότι εναντιώνονταν πολλές διαφορετικές δυνάμεις σε διαφορετικά μέτωπα.

Αξίζει να επισημανθούν δύο σημεία. Πρώτον, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Lloyd George ενθάρρυνε προσωπικά τον Βενιζέλο να ελπίζει σε κάτι περισσότερο από τη Σμύρνη, συμπεριλαμβάνοντας την Κωνσταντινούπολη με το πλήρωμα του χρόνου.

Δεύτερον, ορισμένοι Βρετανοί αξιωματούχοι σε θέσεις κλειδιά πίστευαν, ακόμα και πριν την αποβίβαση, ότι αυτή η κίνηση ήταν λάθος. Άποψη που ενισχύθηκε και ανάμεσα στους στρατιωτικούς μετά την αποβίβαση.

Αυτά τα προειδοποιητικά σημάδια αποδείχθηκαν προφητικά. Η κατάσταση χειροτέρεψε στις αρχές του 1920. Οι διχασμοί στην Βρετανική Κυβέρνηση και ανάμεσα στους συμμάχους ήταν φανεροί. Ακόμα και ο Lloyd George προειδοποίησε τον Βενιζέλο ότι δεν μπορούσε να περιμένει καμιά βοήθεια από τους συμμάχους στην επιβολή των όρων της Συνθήκης των Σεβρών.

Άλλωστε, ακόμα και κατά την υπογραφή της φαινόταν, σύμφωνα με τον πρόεδρο Poincare, τόσο εύθραυστη όσο και ένα κομμάτι πορσελάνης των Σεβρών. Δεν μπορούσε να εφαρμοστεί και ποτέ δεν επικυρώθηκε.

Η πτώση του Βενιζέλου

Μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επέστρεψε. Οι βασιλόφρονες κυβερνήσεις του Γούναρη και των συνεργατών του δεν είχαν επιλογή. Εάν αποσύρονταν από την Μικρά Ασία, θα κατηγορούνταν ότι εκμηδένισαν τα επιτεύγματα του πολέμου. Όπως είπαν στον Μεταξά τον Απρίλιο του 1921 σε μια αποκαλυπτική συζήτηση:

Είμαστε υποχρεωμένοι να συνεχίσουμε τον πόλεμο μέχρι το τέλος. Ακόμα κι αν διακινδυνεύσουμε την καταστροφή. Διαφορετικά η Αγγλία θα πάψει να μας θεωρεί ένα σοβαρό έθνος. Πρέπει να αποδείξουμε ότι είμαστε ένα έθνος στο οποίο μια Μεγάλη Δύναμη μπορεί να βασιστεί.

Με άλλα λόγια, ο φόβος του λαού, της επιστροφής του Βενιζέλου και της Βρετανίας καθόρισαν την πολιτική των βασιλοφρόνων. Κι έτσι η πορεία προς την καταστροφή συνεχίστηκε.

Τα λάθη που οδήγησαν στην Καταστροφή

Πολλά λάθη έγιναν το 1921, από τους Έλληνες και από τους Βρετανούς, τόσο σε στρατιωτικό, όσο και σε διπλωματικό επίπεδο.

Από την πλευρά της Ελλάδας, επέδειξαν έλλειψη θάρρους και απλοϊκότητα στο διπλωματικό επίπεδο. Προσέδωσαν υπερβολική σημασία στην αόριστη ενθάρρυνση των Βρετανών να κρατήσουν τη Μικρά Ασία. Αντί να εκκενώσουν ή να συμπτύξουν το μέτωπο, συνέχισαν να πιστεύουν σε μία στρατιωτική λύση.

Και τελικά προχώρησαν σε μία μοιραία κίνηση, την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, κάτι που έπρεπε να γνωρίζουν ότι θα συναντούσε την αντίσταση της Βρετανίας. Υπέσκαπτε ολόκληρο το πλαίσιο της συμμαχίας. Επιπλέον, οι απαιτούμενες μετακινήσεις των στρατευμάτων στη Θράκη εξασθένησαν την Ελληνική παρουσία στη Μικρά Ασία.

Από τη Βρετανική πλευρά, η πολιτική τους στράφηκε προς δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Ο Curzon προσπάθησε έντιμα να διαπραγματευτεί μία διπλωματική λύση. Ο Lloyd George συνέχισε να ενθαρρύνει τους Έλληνες να πιστεύουν σε μία στρατιωτική λύση. Δεν τους εξασφάλιζε όμως τα εφόδια που θα τους βοηθούσαν σε αυτό.

Στην περίφημη ομιλία του στις 4 Αυγούστου, αποκήρυξε την αντίθεση των Συμμάχων στην κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης, αλλά χωρίς να είναι σε θέση να την αναιρέσει ή να προσφέρει πρακτική βοήθεια στους Έλληνες.

Συμπεράσματα

Πρώτον, η πολιτική του Lloyd George της υποστήριξης της Ελλάδας εξ αρχής είχε μικρές πιθανότητες επιτυχίας. Κι αυτό διότι ποτέ δεν υπήρξε μία πραγματικά βρετανική πολιτική. Η βρετανική Κυβέρνηση ήταν διχασμένη. Σημαντικοί υπουργοί πίστευαν ότι η πολιτική του Lloyd George ήταν παραπλανητική.

Δεύτερον, η Γαλλία ήταν πιο σημαντική για τη Βρετανία από την Ελλάδα. Η πολιτική της Βρετανίας να συμπλεύσει με την Ελλάδα ατόνησε υπέρ μιας βρετανικής πολιτικής με κατεύθυνση προς την Γαλλία.

Τρίτον, ο βρετανικός λαός δεν είχε διάθεση για ξένες περιπέτειες. Το γεγονός αυτό έγινε σαφές όταν ο Κεμάλ απειλούσε στο Chanak. Σε κάθε περίπτωση υπήρχε ένα ρεύμα φιλοτουρκισμού στη Βρετανία εξίσου ισχυρό με τον φιλελληνισμό.

Τέταρτον, η Ελλάδα και η Βρετανία ήταν συνένοχες. Κατηγορώντας τους συμμάχους δεν απαλλάσσονται ούτε οι βενιζελικές, ούτε οι βασιλόφρονες κυβερνήσεις από το δικό τους μερίδιο των ευθυνών.

Πέμπτον, οι σύμμαχοι, όπως και οι Έλληνες, ξεπέρασαν τα όριά τους. Η διάθεση στο τέλος του πολέμου ήταν ένα μίγμα ιδεαλισμού, επιθυμίας τιμωρίας των ηττημένων και πλεονεξίας των ιμπεριαλιστών. Το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ξετυλιγόταν μπροστά στα μάτια τους. Αλλά ήθελαν κι άλλα: μέσα στην καρδιά της Τουρκίας, έδαφος για τους Έλληνες.

Έκτον, η Ελλάδα δεν είχε την υλική και οργανωτική υποδομή να φέρει εις πέρας επιτυχώς μία δύσκολη κατάκτηση και έναν πόλεμο.

Τέλος, κανείς δεν εκτίμησε τη δύναμη του τουρκικού εθνικισμού. Υποτίμησαν το κίνημα και τον στρατό του Κεμάλ, καθώς και την ικανότητές του. Οι Έλληνες στρατιωτικοί ηγέτες έδωσαν εσφαλμένες συμβουλές στις βασιλόφρονες κυβερνήσεις, οι οποίες δεν είχαν τη δύναμη να τις παρακάμψουν.

Πηγή: Πρακτικά Διημερίδας Μικρασιατικός Πόλεμος. Η ανάμιξη των Ξένων Δυνάμεων. Εκδόσεις Πελασγός