Η εντυπωσιακή μονή – φρούριο της Μεσσηνίας που άντεξε τις επιδρομές, αλλά κινδύνευσε από την φθορά. Η σωτήρια αναστήλωση

Κοντά στον οικισμό Πετράλωνα, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από την Αρχαία Μεσσήνη και μέσα σε μια κατάφυτη ρεματιά ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, βρίσκεται το πιο εντυπωσιακό μοναστηριακό συγκρότημα της μεσσηνιακής υπαίθρου και ένα από τα ωραιότερα της Πελοποννήσου.

Πρόκειται για τη Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, περισσότερο γνωστή ως Ανδρομονάστηρο. Η οχύρωση που το περιβάλλει και η αρχιτεκτονική των κτηρίων παραπέμπουν σε φρούριο και εντυπωσιάζουν κάθε επισκέπτη.

Για πάρα πολλά χρόνια, το Ανδρομονάστηρο ήταν εγκαταλελειμμένο. Αν και παρέμεινε αναλλοίωτο από αυθαίρετες νεωτερικές επεμβάσεις, ήταν επιτακτική ανάγκη να αναστηλωθεί. Επρόκειτο για ένα έργο δύσκολο, που απαιτούσε τη συνεργασία περισσότερων από 40 ανθρώπων διαφόρων ειδικοτήτων.

Πήρε, όμως, σάρκα και οστά το Δεκέμβριο του 2015, μετά από τεσσεράμισι χρόνια εργασιών, χάρη στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Τη διεύθυνση, την εποπτεία και τον συντονισμό του έργου, συνολικού προϋπολογισμού 1.950.000 ευρώ μέσω ΕΣΠΑ, είχε η Διευθύντρια και Δρ. Αρχαιολογίας, Ευαγγελία Μηλίτση-Κεχαγιά.

Η ιστορία και τα κτήρια του συγκροτήματος

Το Ανδρομονάστηρο ονομάστηκε έτσι, για να ξεχωρίζει από το γειτονικό μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής Σαμαρίνας που ήταν γυναικείο.

Δεν σώζονται ιστορικές ή επιγραφικές μαρτυρίες που να τεκμηριώνουν τον ακριβή χρόνο ίδρυσής του. Σύμφωνα με την παράδοση, πρώτος κτήτορας της μονής ήταν ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β΄ o Παλαιολόγος (1282-1328).

Στα μέσα του 15ου αιώνα, όταν η Πελοπόννησος κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς, το Ανδρομονάστηρο διαλύθηκε και ερημώθηκε. Με βάση σιγίλιο του 1612, φαίνεται πως ανακαινίστηκε και επανδρώθηκε με πρωτοβουλία του ιερομόναχου Ανθίμου από τα Κύθηρα.

Την περίοδο των Ορλωφικών (1770), το μοναστήρι υπέστη μεγάλες καταστροφές που, σύμφωνα με τους εργατοτεχνίτες, είναι ορατές μέχρι σήμερα. Το 1785, έγινε μετόχι του φημισμένου μοναστηριού της Αγίας Αικατερίνης του όρους Σινά.

Διέθετε μεγάλη περιουσία και συνέβαλε σημαντικά στην Επανάσταση του 1821, αλλά υπέστη ζημιές από τις επιδρομές του Ιμπραήμ.

Το 1929, η μονή πούλησε το συγκρότημα σε ιδιώτη, ο οποίος, το 1962, παραχώρησε το Ανδρομονάστηρο στη Μονή Βουλκάνου Μεσσηνίας, όπου ανήκει μέχρι σήμερα.

Η μονή περιλαμβάνει κτήρια διαφορετικών περιόδων και ποικίλων χρήσεων:

• το καθολικό, που είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και διασώζει αποσπασματικά τοιχογραφίες του 13ου, 17ου και 18ου αιώνα,
• την τράπεζα, η οποία κατασκευάστηκε σε τρεις ιστορικές φάσεις,
• δύο επιβλητικούς πύργους, τριών και τεσσάρων ορόφων, ένας εκ των οποίων ταυτίζεται με το ηγουμενείο της μονής
• και δύο διώροφες πτέρυγες, όπου στεγάζονταν αποθήκες, στάβλοι, πατητήρι και κελιά όπου διέμεναν οι μοναχοί.

Γιατί επιλέχθηκε η συγκεκριμένη τοποθεσία

Σύμφωνα με τον Μιχάλη Κάππα, Δρ. Αρχαιολογίας και προϊστάμενο του Τμήματος Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων, η μονή δεν χτίστηκε στη συγκεκριμένη τοποθεσία μόνο λόγω της φυσικής της ομορφιάς.

Χτίστηκε εκεί, διότι, κάτω από το καθολικό, ρέει η βασική πηγή πόσιμου νερού της περιοχής, σε μορφή θολωτής δεξαμενής.

Επιπλέον, από το χώρο του Ανδρομονάστηρου σώζεται μνημειακό υδραγωγείο, το οποίο καλύπτει απόσταση 12 χιλιομέτρων και παρέχει νερό στη γειτονική κωμόπολη της Ανδρούσας, όπου δεσπόζει ένα από τα σημαντικότερα κάστρα της Φραγκοκρατίας.

Η οχύρωση απέναντι στους επιδρομείς

Όπως όλα τα μοναστηριακά συγκροτήματα, έτσι και το Ανδρομονάστηρο λειτούργησε ως οχυρωματικός χώρος. Σε μια εποχή που οι επιδρομές βαρβάρων και κατακτητών ήταν συχνό φαινόμενο, ήταν επιβεβλημένο ένα μοναστήρι να περιφρουρηθεί για να προστατευτούν τόσο τα κτίσματα, όσο και οι άνθρωποί του.

Εκτός από τον οχυρωματικό περίβολο στην πλευρά του καθολικού και τους πύργους, το Ανδρομονάστηρο περιλαμβάνει κι άλλες αμυντικές κατασκευές, όπως καταχύστρες, από τις οποίες οι μοναχοί έριχναν καυτά υγρά και πέτρες για να αποκρούσουν εχθρικές επιθέσεις.

Κατά τον 14ο-15ο αιώνα, καταργήθηκε η στέγη στην τράπεζα της μονής, οι τοίχοι υψώθηκαν και σχημάτισαν επάλξεις, με προφανή σκοπό την αμυντική θωράκιση απέναντι στις αλλεπάλληλες οθωμανικές επιδρομές.

Σύμφωνα με τον εργατοτεχνίτη, Γιάννη Κλεφτόγιαννη, στους στάβλους κατασκευάστηκαν ειδικά διαμορφωμένες φωτοθυρίδες. Επρόκειτο για κεκλιμένα μικρά ανοίγματα που χρησίμευαν για τον εξαερισμό και το φωτισμό των χώρων και, ταυτόχρονα, είχαν αμυντικό χαρακτήρα.

Επιπλέον, το ύψος των επιμέρους σκαλοπατιών ήταν διαφορετικό. Ήταν σκόπιμα διαμορφωμένο έτσι, προκειμένου τυχόν κλέφτες και ληστές το βράδυ να μπερδευτούν στην προσπάθειά τους να εισβάλουν στο εσωτερικό των κτηρίων.

Η εντυπωσιακή αναστήλωση

Η πολυετής εγκατάλειψη του Ανδρομονάστηρου προκάλεσε προβλήματα στη διατηρησιμότητά του. Η τράπεζα και ο εφαπτόμενος σε αυτήν πύργος κινδύνευαν άμεσα με κατάρρευση. Επίσης, οι τοιχογραφίες του καθολικού είχαν καλυφθεί σχεδόν στο σύνολό τους από ασβεστώματα.

Οι απαραίτητες εργασίες τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό των κτηρίων ήταν εκτενείς και βελτίωσαν σημαντικά την εικόνα του ιστορικού μοναστηριού.

Το Ανδρομονάστηρο έχει μετατραπεί, πλέον, σε έναν λειτουργικό επισκέψιμο χώρο. Στο συγκρότημα υπάρχουν πολλές ενημερωτικές πινακίδες ούτως ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να αντιληφθεί την κλίμακα της αποκατάστασης.

Πρόκειται, αναμφίβολα, για έναν “θησαυρό” για τον θρησκευτικό τουρισμό στη Μεσσηνία, για ένα σπουδαίο αξιοθέατο που αξίζει κανείς να επισκεφθεί. Σε συνδυασμό με το καταπράσινο τοπίο στους γύρω λόφους, ο επισκέπτης θα βιώσει μια ξεχωριστή εμπειρία.

Πληροφορίες αντλήθηκαν από την έκδοση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας “Ανδρομονάστηρο Μεσσηνίας – Αναστήλωση και ανάδειξη του μοναστηριακού συγκροτήματος” (διαθέσιμες πληροφορίες και εδώ)