Η Ελλάδα πτωχεύει και ο Παλαμάς γράφει πικραμένος στη θεά Αθηνά: “χαμένη κλαῖς τὴν ἱερή σου πόλη”

Το ανάγλυφο της Αθηνάς βρέθηκε το 1888 στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης νότια του Παρθενώνα και χρονολογικά κατατάσσεται στους τελευταίους χρόνους του πρώτου ήμισυ του 5ου π.Χ. αιώνα. 

Είναι ένα από τα διασημότερα έργα που εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης και αποτυπώνει την Αθηνά με μελαγχολία ή λύπη. 

Πιθανόν επειδή η στήλη είναι επιτύμβιο μνημείο πεσόντων στρατιωτών των Μηδικών πολέμων προς υπεράσπιση της πατρίδας.

Λίγα χρόνια μετά την σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη, η Αθηνά εμπνέει τον Κωστή Παλαμά, οποίος ζει σε μια Ελλάδα που ήδη έχει πτωχεύσει (1893) και λίγο αργότερα ηττάται στον ελληνοτουρκικό πόλεμο (1897) με αποτέλεσμα να βρεθεί υπό τον αφυκτικό κλοιό των μεγάλων δυνάμεων για το χρέος έναντι των ξένων.

Η θεά Αθηνά μέσα από τα μάτια του ποιητή, αντιλαμβάνεται την φρικτή δοκιμασία και μελαγχολεί. Σ’ αυτήν μιλάει ο Παλαμάς και της γράφει:

Πῶς ἀκούμπησες ἄπραγα τὸ δόρυ;

Τὴ φοβερή σου περικεφαλαία

βαριὰ πῶς γέρνεις πρὸς τὸ στῆθος, Κόρη;

Ποιὸς πόνος τόσο εἶναι τρανός, ὦ Ἰδέα,

γιὰ νὰ σὲ φτάση! Ὀχτροὶ κεραυνοφόροι

δὲν εἶναι γιὰ δικά σου τρόπαια νέα;

Δὲν ὁδηγεῖ στὸ Βράχο σου τὴν πλώρη

τοῦ καραβιοῦ σου πλέον πομπὴ ἀθηναῖα;

Σὲ ταφόπετρα βλέπω νὰ τὴν ἔχη

καρφωμένη μία πίκρα τὴν Παλλάδα.

Ὤ! κάτι μέγα, ἀπίστευτο θὰ τρέχη …

Χαμένη κλαῖς τὴν ἱερή σου πόλη

ἢ νεκρὴ μέσ᾿ στὸ μνῆμα καὶ τὴν ὅλη

τοῦ τότε καὶ τοῦ τώρα, ὠιμένα! Ἑλλάδα;

“Τῆς Ἀθηνᾶς ἀνάγλυφο” K.ΠΑΛΑΜΑΣ

Όπως παρατηρεί πολύ εύστοχα η Εύα Γαλατσάνου στο grammata24,” το μυθικό πρόσωπο της θεάς Αθηνάς στέκει άπραγο και αποκαρδιωμένο πάνω στο ανάγλυφο που έχει φτιαχτεί γι’ αυτήν.

Ο πόνος είναι τόσο μεγάλος που αποκαρδιώνει, εκφράζεται έτσι η παρακμή της Ιδέας.

Η Αθήνα ταυτίζεται με την Ελλάδα και βρίσκεται νεκρή στο μνήμα. Αποτελεί τον καθρέφτη της και αντικατοπτρίζει τον φόβο της για την ζωή των ανθρώπων της, την δυστυχία τους, τους πόνους τους, την οργή τους”.

Η θεά Αθηνά πικραμένη παρατηρεί τον απόηχο της κρίσης που τεμαχίζει την κοινωνία και βασανίζει τους ανθρώπους της.

Ο Παλαμάς με το ποίημά του στοχάζεται, προβληματίζεται, κρίνει και αναιρεί.

Μέσα από αυτό το έργο φιλοσοφεί, καυτηριάζει την πραγματικότητα και ακριβώς επειδή χρησιμοποιεί τις μεγαλειώδεις εικόνες της θεάς Αθηνάς στο ομώνυμο μνημείο να θρηνεί, η κατάρριψη της πραγματικότητας είναι ακόμα πιο έντονη και βίαιη. Τα αισθήματα του αναγνώστη είναι το δέος αλλά και η λύπη.

Ωστόσο ο ίδιος ο ποιητής παρά τις ιστορικές περιπέτειες της ιερής του πόλης, έζησε μια «ασάλευτη ζωή» σε αυτήν”.

Διαβάζοντας τα παραπάνω θα έλεγα ότι δεν υπάρχει καμία αμφιβολία.

Οι γνώστες της ιστορίας, οι πνευματικοί άνθρωποι και οι ποιητές “διαβάζουν” ταχύτερα το μέλλον και είναι ένα μάθημα για όλους μας. Γιατί όσα περιέγραψε ο Παλαμάς τα ζούμε σήμερα το ίδιο έντονα και ταυτιζόμαστε με την σκεπτόμενη Αθηνά. Τουλάχιστον τότε η πόλη είχε κάποιον να στεναχωριέται για αυτήν…

Χρίστος Βασιλόπουλος

Διαβάστε επίσης στη “ΜτΧ”: «Ραγιάδες έχεις, μάνα γη, σκυφτούς για το χαράτσι… των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι». Ο Κωστής Παλαμάς γράφει για τη ταπεινωμένη Ελλάδα όπου «ο ψεύτης είδωλο είναι εδώ, το προσκυνά η πλεμπάγια»…