Η ακριτική λίμνη Δοϊράνη που έγινε 4 φορές πεδίο μάχης με χιλιάδες νεκρούς. Η νίκη των Ελλήνων στους Βαλκανικούς και η θυσία Σερραίων και Κρητικών στον Α’ Παγκόσμιο

Στο βόρειο άκρο της χώρας, 26 χιλιόμετρα από το Κιλκίς ξεχωρίζει μια μικρή μπλε γαλάζια λίμνη. Ακουμπά πάνω στη γραμμή που οριοθετεί τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας και αποτελεί σίγουρα μία από τις πιο όμορφες λίμνες του ελληνικού βορρά.

Η λίμνη της Δοϊράνης περιβάλλεται από γοητευτικά παρόχθια τοπία, πανάρχαια δάση και ήσυχα παραλίμνια χωριά. Πίσω από το γαλήνιο τοπίο όμως, κρύβεται η αιματηρή ιστορία των πολέμων, καθώς η περιοχή υπήρξε θέατρο σκληρών συγκρούσεων μεταξύ του ελληνικού και του βουλγαρικού στρατού. Αναμετρήθηκαν τόσο κατά τον Β Βαλκανικό πόλεμο, όσο κατά την διάρκεια του Α’ παγκοσμίου με την συμμετοχή των αγγλογάλλων. Μάλιστα οι δυνάμεις της Αντάντ πολέμησαν εκεί άλλες δύο φορές ανεβάζοντας τον αριθμό των μαχών στη Δοϊράνη σε τέσσερις.

Η μάχη της Δοϊράνης το 1913

Η πρώτη μάχη έγινε λίγο μετά την καθοριστική νίκη του ελληνικού στρατού στη μάχη του Κιλκίς-Λαχανά (19 – 21 Ιουνίου 1913). Οι βουλγαρικές δυνάμεις συμπτύχθηκαν και οργάνωσαν την άμυνά τους στα υψώματα νότια της λίμνης Δοϊράνης πάνω στο χωριό Βλαντάγια (σήμερα Ακρίτας Κιλκίς).

Το ελληνικό Στρατηγείο έθεσε ως άμεση προτεραιότητα την όσο το δυνατόν ταχύτερη εκκαθάριση όλης της περιοχής δυτικά του Στρυμόνα και νότια του Μπέλες από τις εχθρικές δυνάμεις και την απώθησή τους προς τα βορειοανατολικά, ώστε να επιτευχθεί επαφή με τους Σέρβους.

23 Ιουνίου 1913. Οι δύο ελληνικές μεραρχίες, η 3η Μεραρχία υπό τον υποστράτηγο Κωνσταντίνο Δαμιανό και η 10η Μεραρχία υπό τον συνταγματάρχη Λεωνίδα Παρασκευόπουλο επιτίθενται στις οχυρωμένες βουλγαρικές θέσεις.

Όταν οι εύζωνοι του 5ου Συντάγματος κατέλαβαν με τη λόγχη τον σιδηροδρομικό σταθμό της Δοϊράνης, οι Βούλγαροι αντιλήφθηκαν ότι υπερφαλαγγίζονται και εγκατέλειψαν τις θέσεις πάνω στα υψώματα, υποχωρώντας προς τα βόρεια. Νωρίτερα είχε σιγήσει το πυροβολικό τους, κατόπιν των πυκνών και εύστοχων βολών του πυροβολικού της 3ης Μεραρχίας, το οποίο διοικούσε ο ταγματάρχης Κωνσταντίνος Γουβέλης. Πολλοί από τους Βούλγαρους στρατιώτες έπεσαν στη λίμνη για να σωθούν και πνίγηκαν.

Η μάχη της Δοϊράνης στο τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου 

Η λίμνη της Δοϊράνης υπήρξε πεδίο μάχης για τα ελληνικά στρατεύματα για ακόμη μία φορά. Στην περιοχή εκτυλίχθηκε μία από τις κυριότερες μάχες του Α’ Παγκοσμίου πολέμου μεταξύ των δυνάμεων της Αντάντ και της γερμανικής συμμαχίας των Κεντρικών Δυνάμεων.

Η Ελλάδα δεν μπήκε από την αρχή στον πόλεμο αυτό και αρχικά τήρησε ουδέτερη στάση. Τον Σεπτέμβριο του 1915 τα αγγλογαλλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη προς υποστήριξη των Σέρβων που είχαν δεχτεί επίθεση. Έτσι δημιουργήθηκε το Μακεδονικό Μέτωπο.   

Η Ελλάδα τότε χωρίστηκε στα δύο. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος που είχε παντρευτεί την βασίλισσα Σοφία, αδελφή του Γερμανού αυτοκράτορα Γουλιέλμου Β΄ αρνιόταν να συμπαραταχθεί με τους αγγλογάλλους κόντρα στη Γερμανία και ο Ελευθέριος Βενιζέλος που είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη επιθυμούσε άμεση ενίσχυση της Αντάντ που θεωρούσε ότι θα επικρατήσει και θα μπορούσε μετά το τέλος του πολέμου να συμμετάσχει στο συνέδριο ειρήνης, με την πλευρά των νικητών. Η πολιτική διαφωνία έφθασε στα άκρα και οδήγησε τη χώρα στο εθνικό διχασμό. Μετά την δημιουργία του κινήματος Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη ο ελληνικός στρατός βρέθηκε να πολεμά κόντρα στους Βούλγαρους στη Δοϊράνη, αλλά αυτή τη φορά υπό τις διαταγές του Βρετανού στρατηγού Τζώρτζ Μιλν.

Έλληνες και Βρετανοί είχαν σκοπό να καταλάβουν τις βουλγαρικές θέσεις στους λόφους κοντά στη λίμνη Δοϊράνη, ενώ Γάλλοι και Σέρβοι, υπό τις διαταγές του γάλλου στρατηγού Φρανσέ ντ’ Εσπεραί, θα χτυπούσαν τις βουλγαρικές θέσεις στην κοιλάδα του Βαρδάρη. Έτσι θα μπορούσαν να διασπάσουν το Μακεδονικό Μέτωπο.

Αυτή δεν ήταν η μοναδική πολεμική εμπλοκή των Συμμάχων στη Δοϊράνη. Νωρίτερα το 1916 μια αγγλογαλλική επίθεση αναχαιτίστηκε, ενώ το 1917 οι Βρετανοί απέτυχαν δύο φορές να καταλάβουν την περιοχή.

Η ανθρωποθυσία στη μάχη της Δοϊράνης (18 – 19 Σεπτεμβρίου 1918)

Διοικητής Στρατιάς ορίστηκε ο Άγγλος στρατηγός Μιλν. Οι ελληνικές δυνάμεις συμμετείχαν με την Μεραρχία Σερρών με διοικητή τον υποστράτηγο Εμμ. Ζυμβρακάκη και τη Μεραρχία Κρητών με διοικητή τον υποστράτηγο Παν. Σπηλιάδη. Είχαν αυξημένο ηθικό λόγω της μεγάλης νίκης που είχαν πετύχει στις 17/30 Μαΐου 1918 στην περιοχή του υψώματος Σκρα.

Στην Δοϊράνη είχαν να αντιμετωπίσουν την επίλεκτη 9η βουλγαρική μεραρχία της Πλεύνας υπό τον ικανότατο στρατηγό Νεζερώφ και την 11η ταξιαρχία της 1ης βουλγαρικής στρατιάς. Οι Βούλγαροι διέθεταν ισχυρή οχύρωση βάθους τριών χιλιομέτρων σε τρεις διαδοχικές γραμμές άμυνας και αναρίθμητα πυροβόλα.

Η επίθεση στην Δοϊράνη ξεκίνησε στις 18 Σεπτεμβρίου 1918 και είχε σοβαρές απώλειες και από τις δύο πλευρές.

Με την γνωστή πολεμική ιαχή των Ελλήνων “αέρα” το 1ο σύνταγμα της μεραρχίας Σερρών με διοικητή τον συνταγματάρχη Αθ. Μάρκου πέτυχε να καταλάβει ολόκληρη την πρώτη γραμμή χαρακωμάτων και τμήμα της δεύτερης. Ομοίως εξόρμησε και το 2ο Σύνταγμα με διοικητή τον συνταγματάρχη Θεόδωρο Μανωλάκη, η 22α αγγλική μεραρχία, το 3ο ελληνικό σύνταγμα υπό τον σ/ρχη Λιάσκο και η 26η αγγλική μεραρχία. Το 2ο σύνταγμα ειδικά υπέστη βαρύτατες απώλειες και μεταξύ των νεκρών ήταν και ο ηρωικός συνταγματάρχης Θεόδωρος Μανωλάκης και ο διοικητής του 1ου τάγματος ταγματάρχης Δημήτριος Παπαλουκάς. Οι απώλειες του ελληνικού στρατού ήταν αναλογικά τεράστιες. Αξιοσημείωτο το γεγονός, ότι ο Έλληνας αρχιστράτηγος Παναγιώτης Δαγκλής, σε επιστολή του στον Βενιζέλο διαμαρτυρήθηκε διότι, όπως έγραψε ”τα ελληνικά τμήματα εγκαταλείφθησαν υπό των Βρεττανών υποστάντα βαρυτάτας απωλείας”.

Η  μεραρχία Σερρών είχε 359 νεκρούς, 1713 τραυματίες και 615 αγνοουμένους. Η Μεραρχία Κρήτης είχε 144 νεκρούς και 573 τραυματίες.

Το σύνολο των ελληνικών απωλειών ανήλθε σε 3.404 άνδρες. Των βρετανικών σε 3.115 άνδρες. Η επίθεση της Βρετανοελληνικής Στρατιάς στην περιοχή της Δοϊράνης απέτυχε καθώς οι απώλειες ήταν μεγάλες και τα εδαφικά και τακτικά κέρδη ελάχιστα. Σύμφωνα με το Γενικό Επιτελείο η κύρια αιτία της αποτυχίας ήταν η ανεπαρκής και αναποτελεσματική υποστήριξη των ελληνικών δυνάμεων από το βρετανικό πυροβολικό.

Οι ιστορικοί εκτιμούν ότι η μάχη καθήλωσε όλες τις βουλγαρικές δυνάμεις της περιοχής Αξιού – Δοϊράνης, με αποτέλεσμα να μην μπορέσει η γερμανική διοίκηση να μετακινήσει ενισχύσεις στον τομέα Δοβρόπολεως, όπου γινόταν η κύρια συμμαχική επίθεση. Αυτό οδήγησε στην βουλγαρική ήττα και συνθηκολόγηση της 30ης Σεπτεμβρίου, γεγονός που επέδρασε αρνητικά στους Γερμανούς, οδηγώντας τους στην άνευ όρων συνθηκολόγηση της 11ης Νοεμβρίου του 1918, με την οποία λήγει ο πόλεμος.

Αναφορές για τη μάχη της Δοϊράνης υπάρχουν και στο προσωπικό ημερολόγιο της Πηνελόπη Δέλτα:

Κηφισιά, Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου 1918

Πολεμούν στη Δοϊράνη και σ’όλο το μέτωπο από Δοϊράνη ως το Περιστέρι. Πήραμε τη Χούμα και τη Ντουτίκα, μα η Δοϊράνη βαστά και οι θυσίες είναι μεγάλες. Έφθασαν 1200 πληγωμένοι χθες, ως προχθές έλεγαν πως έπεσαν 3 ως 4000. Ίσως να είναι και περισσότεροι. Σκοτώθηκε ο συνταγματάρχης Μανωλάκης. Ήταν άρρωστος και βλέποντας πως δεν τον βαστούν τα πόδια του, ζήτησε φορείο και διέταξε να τον παν στην πρώτη γραμμή. Οι άντρες του, φανατισμένοι, όρμησαν στην έφοδο και σε κάθε άλμα τους διέταζε και κείνος να τον μεταφέρουν στην πρώτη γραμμή για να διευθύνει τη μάχη. Ως που έπεσε μια οβίδα και σκότωσε τρεις από τους τέσσερις τραυματιοφορείς, πληγώνοντας τον τέταρτο. Τον Μανωλάκη τον πλήγωσε βαριά στο πρόσωπο και του έκοψε το δεξί χέρι και πόδι. Όταν τον μετέφεραν πίσω, ζήτησε λίγο τσάι και ξεψύχησε. Είναι από τα πρώτα θύματα.

Διαβάστε ακόμη στη “ΜτΧ”: Η συγκλονιστική ιστορία δύο αδερφών που ξαναέσμιξαν μετά τη μάχη της Δοϊράνης. Στρατολογήθηκαν με τη βία στον βουλγαρικό στρατό, αλλά κατάφεραν να δραπετεύσουν. Ο ένας θεωρούσε τον άλλο νεκρό .