Οι “δούλοι του χρυσού” που αλληλοσκοτώνονταν για λίγη χρυσόσκονη και ανέβαιναν σε σκάλες ύψους 400 μέτρων. Οι συγκλονιστικές φωτογραφίες του Sebastiao Salgado, που η ζωή του έγινε ταινία

Η εικόνα δεν προέρχεται από κάποιο αρχαίο εργοτάξιο, όπου εκατοντάδες δούλοι έδιναν ακόμα και τη ζωή τους, για να δημιουργήσουν κάποιο από τα αρχιτεκτονικά θαύματα της αρχαιότητας.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις αρχές τις δεκαετίας του ’80, στο ορυχείο χρυσού στη Serra Pelada στη Βραζιλία.

Ήταν το μεγαλύτερο ανοιχτό ορυχείο στον κόσμο, όπου περισσότεροι από 100 χιλιάδες άνθρωποι έσκαβαν καθημερινά μέσα στη λάσπη, ελπίζοντας ότι θα βρουν το πολύτιμο μέταλλο που θα τους άλλαζε τη ζωή.

Η ιστορία δεν θα λάμβανε διεθνείς διαστάσεις εάν δεν υπήρχε ο φωτογράφος Sebastiao Salgado, ο οποίος ταξίδεψε στη περιοχή και απαθανάτισε με μοναδικό τρόπο τις  στιγμές που έζησε.

Η μαρτυρία του για τις συνθήκες που συνάντησε είναι αποκαλυπτική:

“Παρασυρμένοι από τον αέρα που κουβαλά την ελπίδα για πλούτη, έρχονται στο χρυσορυχείο της Serra Pelada. Κανείς δεν εξαναγκάζεται, αλλά άπαξ και έρθουν, γίνονται όλοι δούλοι του χρυσού και της ανάγκης για επιβίωση. Όταν μπουν μέσα, είναι αδύνατο να βγουν έξω”. 

Ο πυρετός του χρυσού στη Serra Pelada της Βραζιλίας ξεκίνησε το 1979, όταν ένα αγόρι βρήκε χρυσό στις όχθες του τοπικού ποταμού.

Μέσα σε λίγες μέρες, τα νέα είχαν κάνει τον γύρο του κόσμου και οι χρυσοθήρες άρχισαν να καταφτάνουν από κάθε γωνιά της γης.

Όπως ήταν φυσικό, το στήσιμο του ανοιχτού ορυχείου δεν ακολούθησε λογικούς κανόνες, ούτε κάποιο σύστημα οργάνωσης.

Επικράτησε ο νόμος της ζούγκλας. Ο ισχυρότερος «έτρωγε» τον πιο αδύναμο.

Σε κάθε εργάτη, ανήκαν μικροσκοπικά «οικόπεδα» με εμβαδόν 2×2 τετραγωνικά μέτρα.

Δούλευαν ο ένας δίπλα στον άλλο και είχαν έντονο ανταγωνισμό καθώς ο καθένας έσκαβε κάθετα, σε πολύ μεγάλο βάθος.

Επειδή όμως δεν μοιράζονταν πληροφορίες σχετικά με την πρόοδό τους, φοβούμενοι ότι θα τους έκλεβαν, τα λαγούμια που έσκαβαν ήταν άνισα μεταξύ τους.

Αυτό ήταν πολύ επικίνδυνο, καθώς σε σημεία, δεν υπήρχε τίποτα να στηρίξει το χώμα και το λαγούμι μπορούσε να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή.

Βέβαια, ένας εργάτης ήταν πολύ πιο πιθανό να πεθάνει στα χέρια κάποιου συναδέλφου του, παρά να θαφτεί στα έγκατα της γης.

Επικρατούσε χάος, μία κατάσταση που ευνοούσε τη βία και την παρανομία.

Οι χρυσοθήρες αλληλοσκοτώνονταν για λίγη χρυσή σκόνη. Κάθε μήνα, αναφέρονταν στην αστυνομία 60 με 80 ανθρωποκτονίες, οι οποίες δεν ερευνήθηκαν ποτέ.

Κάποιοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση για δικό τους όφελος. Χρέωναν το νερό 3 δολάρια το λίτρο, ένα εξωφρενικό ποσό, που όμως όλοι κατέληγαν να πληρώνουν.

Εκατό χιλιάδες άνθρωποι ζούσαν μέσα στη λάσπη, χωρίς φαγητό, με ελάχιστο νερό.

Έσκαβαν και συγκέντρωναν τη λάσπη σε σακιά που έφταναν να ζυγίζουν μέχρι και 60 κιλά.

Μετά, έπρεπε να σκαρφαλώσουν 400 μέτρα, μέχρι την επιφάνεια του τεράστιου ορυχείου.

Η πορεία ήταν αργή και βασανιστική. Εκατοντάδες άτομα περπατούσαν αργά, πάνω σε λάσπη που γλιστρούσε και σε ετοιμόρροπες, αυτοσχέδιες σκάλες.

Όταν έφταναν στην επιφάνεια, ξέπλεναν τα χώματα, με την ελπίδα να δουν κάτι να λαμπυρίζει.

Είτε έβρισκαν κάτι είτε όχι, όμως, έπρεπε να επιστρέψουν στο «οικόπεδό» τους, για να ξεκινήσουν όλη τη διαδικασία από την αρχή.

Μες στη μέρα, διένυαν αυτή την απόσταση δεκάδες φορές.

Στο ορυχείο, απαγορεύονταν οι γυναίκες.

Γι’ αυτό, το κοντινότερο χωριό μετατράπηκε σε πόλη, όπου εγκαταστάθηκαν πόρνες, από ηλικιωμένες γυναίκες μέχρι ανήλικα κορίτσια, που πουλούσαν το κορμί τους για μερικά γραμμάρια χρυσού.

Όταν επισκέφτηκε την περιοχή η διάσημη Βραζιλιάνα χορεύτρια, Ρίτα Κάντιλακ, είχε τρομοκρατηθεί στη θέα χιλιάδων ανδρών. Δεν υπήρχε ασφάλεια και φοβόταν ότι θα της επιτίθονταν.

Κάποια στιγμή στην παράσταση, νόμισε ότι το κοινό δεν απολάμβανε την παράσταση, γιατί τις πέταγαν πέτρες. Αργότερα, κατάλαβε ότι ήταν σβώλοι χρυσού!

Η αναρχία κράτησε για τρεις μήνες, μέχρι που ο στρατός της Βραζιλίας ανέλαβε τη διεύθυνση του ορυχείου.

Συμφώνησε να αγοράσει όλο τον χρυσό που είχε εξορυχτεί, που υπολογίστηκε στους 45 τόνους.

Ερευνητές υποστηρίζουν ότι το ποσό αυτό δεν είναι αντιπροσωπευτικό.

Υπολογίζουν ότι το 90% του χρυσού που εξορύχτηκε δεν πέρασε ποτέ από τα χέρια του στρατού, αλλά πουλήθηκε κρυφά απ’ τους ίδιους τους εργάτες.

Η αξία του «κρυμμένου» χρυσού σήμερα θα ξεπερνούσε το 1,5 δισεκατομμύριο δολάρια.

Ο φωτογράφος Sebastiao Salgado με τις λήψεις του αποκάλυψε τον άγνωστο λασπωμένο κόσμο του ορυχείου και περιέγραψε με λεπτομέρεια τις απίστευτες εικόνες του:

“Κάθε φορά που κάπου βρεθεί χρυσό, οι άντρες που κουβαλούν τα σακιά με τη λάσπη και το χώμα έχουν, σύμφωνα με τον νόμο, το δικαίωμα να πάρουν ένα από τα σακιά που κουβάλησαν. Και εκεί μέσα μπορεί να βρίσκονται τα πλούτη και η ελευθερία τους. Έτσι ζωή τους γίνεται το τρελό, συνεχόμενο ανεβοκατέβασμα στις σκάλες, κάτω στην τεράστια τρύπα και έξω, στην άκρη του ορυχείου, κουβαλώντας ένα σακί με λάσπη και τις ελπίδες για χρυσό”.

“Όποιος φτάνει εκεί για πρώτη φορά έρχεται αντιμέτωπος με μια απίστευτη και βασανισμένη εικόνα του ανθρώπου: 50 χιλιάδες άντρες που έχουν σμιλευτεί από τη λάσπη και τα όνειρα. Ακούγονται μόνο ψίθυροι, κραυγές, ο ήχος των φτυαριών που τα χειρίζονται ανθρώπινα χέρια. Ούτε ίχνος μηχανής. Είναι ο ήχος του χρυσού που ακούγεται μέσα από τις ψυχές των κυνηγών του”, σχολιάζει ο βραζιλιάνος φωτογράφος.

Η ζωή του φωτογράφου στο ντοκιμαντέρ του Βιμ Βέντερς, «Το Αλάτι της Γης»

Εκτός από τα ορυχεία στη Βραζιλία, ο Sebastiao Salgado έχει φωτογραφήσει τον εμφύλιο πόλεμο στη Ρουάντα, τη σφαγή στη Βοσνία, τα ατέλειωτα ταξίδια προσφύγων και μεταναστών σε όλο τον κόσμο. Όμως η ενασχόλησή του με τη φωτογραφία ξεκίνησε σε μεγάλη ηλικία.

Γεννήθηκε τον Φεβρουάριο του 1944 σε μια φάρμα στην περιοχή Minas Gerais της νοτιοανατολικής Βραζιλίας.

Μεγάλωσε μέσα στη φύση, τα δάση και τα βουνά.

Εγκατέλειψε όμως την εξοχή για το Σάο Πάολο, όπου σπούδασε οικονομικά.

Το 1969 μετανάστευσε στο Παρίσι με τη σύζυγό του, για να γλιτώσουν απ’ την δικτατορία που επιβλήθηκε στη χώρα.

Εκεί σκόπευε να ολοκληρώσει το διδακτορικό του στα οικονομικά, αλλά τελικά άλλαξε γνώμη.

Ως οικονομολόγος εργαζόταν για τον Διεθνή Οργανισμό Καφέ και είχε ταξιδέψει πολλές φορές στην Αφρική.

Εκεί άρχισε να τραβάει φωτογραφίες, η ενασχόληση που σε λίγο χρόνια θα γινόταν «όλη του η ζωή», όπως έχει πει κι ο ίδιος.

Οι σπουδές του στα οικονομικά τον βοήθησαν να καταλάβει καλύτερα τον κόσμο. Όπως έχει περιγράψει σε συνέντευξή του, μελέτησε τη μακροοικονομία, τις θεωρίες του Κέινς και του Μαρξ. «Αυτού του είδους τα οικονομικά είναι σαν κοινωνιολογία, όποτε ήταν μια καλή προπόνηση».

Στην αρχή της καριέρας του ως φωτογράφος, ταξίδευε ως φωτορεπόρτερ και συνεργαζόταν με διεθνή πρακτορεία ειδήσεων.

Σταδιακά όμως ανεξαρτητοποιήθηκε και φωτογράφιζε αποκλειστικά για δικά του project.

Οι φωτογραφίες του ορυχείου Serra Pelada είναι οι πιο διάσημες της καριέρας του, αλλά δεν είναι οι μοναδικές που πραγματικά καθηλώνουν τον θεατή.

Όταν γύρισε από τον εμφύλιο πόλεμο στη Ρουάντα, αρρώστησε βαριά και σύμφωνα με τους γιατρούς που επισκέφτηκε, τα αίτια ήταν ψυχοσωματικά.

«Ήταν όλος αυτός ο θάνατος που είχα δει», είπε σε ομιλία του.

Για να «αναρρώσει», επέλεξε να ασχοληθεί με ένα καινούριο project, που ονόμασε «Genesis».

Φωτογράφισε τη φύση, τα ζώα, τις φυλές του κόσμο στην πιο εντυπωσιακές, αλλά και καθημερινές στιγμές.

Συγκέντρωνε φωτογραφίες για το «Genesis» από το 2004.

Το 2009, τον επισκέφτηκε στο σπίτι του στο Παρίσι ο Γερμανός σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς.

Ο Salgado του έδειξε ορισμένες απ’ τις φωτογραφίες, συνοδευόμενες από μουσική και τον ρώτησε αν υπήρχε κάποιος τρόπος να τις μετατρέψουν σε ταινίες.

Ο Βέντερς απάντησε καταφατικά και με τη βοήθεια του γιου του Salgado, Juliano, γύρισε το ντοκιμαντέρ «The Salt of the Earth».

Σε αυτό παρουσιάζεται η ζωή, οι επιρροές και το έργο του Sebastiao Salgado.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Τα «λασπωμένα γουρούνια». Το συγκλονιστικό φωτορεπορτάζ με τους εργάτες στα ορυχεία χρυσού της Βραζιλίας. Έσκαβαν όλη μέρα για 20 σεντς και πλήρωναν 3 δολάρια το ένα λίτρο νερού