Η διαθήκη μίας Αιγυπτίας του 1447 π.Χ. που αποκλήρωσε 3 από τα 8 παιδιά της γιατί δεν τη φρόντισαν όταν γέρασε

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Toν Νοέμβριο του 1147 π.Χ., η Αιγύπτια Ναουναχάτ (Naunakht) που είχε παντρευτεί ένα οικοδόμο αποφάσισε να κάνει τη διαθήκη της ώστε μετά το θάνατό της η περιουσία της να μοιραστεί στα παιδιά της.

Σε αυτή τη διαθήκη αποκλήρωσε κάποια από τα παιδιά της επειδή δεν τη φρόντιζαν όταν γέρασε. Το έγγραφο δίνει εντυπωσιακά στοιχεία για την αιγυπτιακή κοινωνία πριν από σχεδόν 3200 χρόνια. Φαίνεται ότι και τότε οι άνθρωποι δεν είχαν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις για τις οικογένειές τους σε σχέση με το σήμερα.

Η «Διαθήκη της Ναουναχάτ»  βρέθηκε το 1928 κατά την διάρκεια ανασκαφών Γάλλων αρχαιολόγων στο χωριό Ντέιρ ελ-Μεντίνα (Deir el-Medina).

Ο πάπυρος στον οποίο είναι γραμμένο το κείμενο της διαθήκης είχε κοπεί σε δύο τμήματα, που αρχικά φαίνονταν ως διαφορετικά έγγραφα. Αργότερα, οι ειδικοί που μελέτησαν τα δύο κείμενα κατάλαβαν ότι ανήκαν στο ίδιο έγγραφο και τα ένωσαν.

Ο πάπυρος της διαθήκης έχει ύψος 43 εκ. και μήκος 192 εκ.

Στην επικεφαλίδα του κειμένου υπάρχει η χρονολογία του που είναι το τρίτο έτος της βασιλείας του Φαραώ Ραμσή Ε΄ και τον αιγυπτιακό μήνα που αντιστοιχεί στο Νοέμβριο. Καθώς ο Ραμσής ανέβηκε στον αιγυπτιακό θρόνο το 1150/1149 π. Χ., η διαθήκη συντάχθηκε το 1147 π. Χ. Ο Ραμσής Ε΄ έζησε μόλις τέσσερα χρόνια ως Φαραώ και πέθανε το 1145 π. Χ. από ευλογιά.

Στην αρχή του εγγράφου είναι και τα ονόματα των μαρτύρων στη σύνταξη της διαθήκης. Το χειρόγραφο κείμενο έχει γραφεί από δύο διαφορετικούς γραφείς με ιερογλυφικά.

Οι άνδρες της Ναουναχάτ

Η σύνταξη ενός τέτοιου εγγράφου είχε σημαντικό κόστος στην αρχαία Αίγυπτο και αφορούσε μόνο αριστοκράτες και πλούσιους. Όμως, η διαθήκη της Ναουναχάτ βρέθηκε στο Ντέιρ ελ-Μεντίνα που στη διάρκεια της αρχαιότητας ήταν οικισμός των λαϊκών τάξεων. Εκεί ζούσαν άνθρωποι του μεροκάματου, όπως οικοδόμοι, εργάτες, τεχνίτες και άλλοι.

Επιπλέον, στη διαθήκη αναφέρει ότι ήταν παντρεμένη με τον Khaem-nun που ήταν οικοδόμος τάφων. Το ζευγάρι είχε οκτώ παιδιά, τέσσερα αγόρια και τέσσερα κορίτσια.

Όπως αναφέρεται στη διαθήκη, η Ναουναχάτ ήταν αρχικά παντρεμένη με έναν γραφέα και δεν είχαν αποκτήσει παιδιά. Είναι βέβαιο ότι τότε ήταν πολύ νέα, αφού στη συνέχεια παντρεύτηκε άλλον άνδρα με τον οποίο έκανε τουλάχιστον οκτώ παιδιά. Πιθανότατα ο πρώτος άνδρας της πέθανε νέος.

Από μία αναφορά που γίνεται στη διαθήκη, ο Khaem-nun ζούσε ακόμη όταν η Ναουναχάτ τη συνέταξε. Φαίνεται ότι δεν είχαν και τις καλύτερες σχέσεις και ίσως ζούσαν χωριστά ο ένας από τον άλλο ή είχαν πάρει διαζύγιο.

Μητέρα με περιουσία

Τα παιδιά που η Ναουναχάτ απέκτησε με τον Khaem-nun μεγάλωσαν αρκετά ώστε να αποκτήσουν δικές τους οικογένειες. Αυτό το γνωρίζουμε από αναφορά που γίνεται στη διαθήκη ότι είχαν τα «δικά τους νοικοκυριά».

Είναι πολύ πιθανό, η Ναουναχάτ να είχε αποκτήσει και άλλα παιδιά που πέθαναν μικρά, αφού η παιδική θνησιμότητα στην αρχαιότητα ήταν σε ψηλό επίπεδο.

Στο έγγραφο η Ναουναχάτ αυτοαποκαλείται «ελεύθερη γυναίκα», δηλαδή, ότι δεν ήταν υπηρέτρια ή δούλα. Επιπλέον, από αναφορές που γίνονται στη διαθήκη φαίνεται ότι είχε περιουσία.

Μάλιστα σημειώνει ότι στο παρελθόν είχε ενισχύσει οικονομικά όλα της τα παιδιά προκειμένου να φτιάξουν τα νοικοκυριά τους. Με άλλα λόγια, προίκισε τις κόρες και ενίσχυσε τα αγόρια της για να κάνουν δικές τους οικογένειες.

Μετά την αναφορά στους συζύγους και τα παιδιά της, θα αναμέναμε ότι η Ναουναχάτ θα έδινε μερίδιο από την περιουσία της και στα οκτώ παιδιά της. Όμως, η διαθήκη καταγράφει το εξής:

«Όσο για μένα, είμαι μια ελεύθερη γυναίκα της χώρας του Φαραώ. Μεγάλωσα αυτούς τους οκτώ υπηρέτες σου (σημείωση: η Ναουναχάτ απευθύνεται στον Φαραώ) και τους έδωσα ένα νοικοκυριό…. Αλλά, κοίτα, γέρασα και, κοίτα, δεν με νοιάζονται με τη σειρά τους. Όποιος από αυτούς μου έχει δώσει χέρι βοηθείας, θα του δώσω από την περιουσία μου. Όποιος δεν έχει, δεν θα του δώσω την περιουσία μου».

Ο αγαπημένος γιος της Ναουναχάτ

Στη συνέχεια, αναφέρει ονομαστικά τα «καλά» παιδιά της που τη φρόντιζαν όταν είχε γεράσει. Αυτά είναι κατά σειρά αρχαιότητας, ο Maaynakhtef, ο Kenhikhopshef, ο Amennakht, η Wosnakhte και η Manenakhte.

Στη διαθήκη ξεχωρίζει τον Kenhikhopshef τον δευτερότοκο γιο της από τα άλλα «καλά» της παιδιά, αφού σημειώνει ότι είναι το αγαπημένο της παιδί!

Για το λόγο αυτό πέρα από το μερίδιο στην περιουσία της, του δίνει ως επιπλέον «δώρα», ένα μεγάλο χάλκινο σκεύος και δέκα σακιά με μάρμαρο. Τα προϊόντα αυτά ήταν πολύ ακριβά στην Αίγυπτο εκείνη την εποχή.

Ο Kenhikhopshef έχει το ίδιο όνομα με τον πρώτο άνδρα της Ναουναχάτ.

Τα «κακά» παιδιά

Τα «κακά» παιδιά που αποκλήρωσε η  Ναουναχάτ είναι ο Neferhot[e]p, η Henshene και η Khanub. Η μητέρα σημειώνει την ιδιαίτερη απογοήτευσή της για τον Neferhot[e]p. Φαίνεται ότι τον θεωρούσε τεμπέλη και ανεπρόκοπο.

Η Ναουναχάτ τον είχε βοηθήσει στο παρελθόν δίνοντάς του σημαντική οικονομική ενίσχυση με τη μορφή χάλκινων αντικειμένων που την εποχή εκείνη είχαν ιδιαίτερα μεγάλη αξία και χρησιμοποιούνταν σε εμπορικές συναλλαγές.

Ο Neferhot[e]p δεν αξιοποίησε τις δωρεές αυτές που του είχε κάνει η μητέρα του όσο αυτή ζούσε:

«Και όσο για το χάλκινο καζάνι μου που του έδωσα για να αγοράσει ψωμί για τον εαυτό του και το χάλκινο εργαλείο […] και το χάλκινο αγγείο […] και το χάλκινο τζάμι […] (αυτά) θα είναι το μερίδιό του. Δεν θα πάρει άλλο χαλκό, (αυτό) θα πάει στους αδελφούς και τις αδερφές του».

Τελειώνοντας την αναφορά της στα παιδιά της που αποκλήρωσε, η Ναουναχάτ σημειώνει στη διαθήκη της ότι μπορούν να κληρονομήσουν την περιουσία του πατέρα τους, του Khaem-nun. Αυτή η αναφορά δείχνει ότι αυτός ζούσε ακόμη και ίσως να είχαν πάρει διαζύγιο.

Μάλλον πρόκειται για ειρωνικό σχόλιο αφού ο Khaem-nun, αντίθετα από τη γυναίκα του, δεν φαίνεται να είχε σημαντική περιουσία.

100 βουρδουλιές

Στο τέλος της διαθήκης της, η Ναουναχάτ δηλώνει ότι ένα χρόνο μετά το άνοιγμά της όλα τα παιδιά της θα έπρεπε να συναντηθούν παρουσία ενός αξιωματούχου που εκτελούσε χρέη δικαστού για να επιβεβαιώσουν ότι αποδέχονταν τις τελικές επιθυμίες της μητέρας τους.

Όσοι απ’ αυτούς θα αμφισβητούσαν τη διαθήκη τότε ή στο μέλλον, θα χαρακτηρίζονταν ως “ασεβείς” στη μητέρα τους, παράπτωμα που τιμωρούνταν στην αρχαία Αίγυπτο με εκατό χτυπήματα με βούρδουλα.

Η διαθήκη φωτίζει τη θέση της γυναίκας

Από τη διαθήκη της Ναουναχάτ  μπορούμε να ανασυνθέσουμε τη ζωή της, αλλά και τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία της Αιγύπτου στα μέσα του 12^ου αιώνα π. Χ.

Η Ναουναχάτ.είχε δική της περιουσία που είχε κληρονομήσει από τους γονείς της. Την εποχή εκείνη, οι γυναίκες στην Αίγυπτο είχαν τα ίδια νόμιμα δικαιώματα ιδιοκτησίας με τους άνδρες. Επιπλέον οι σύζυγοί τους δεν είχαν τον έλεγχο των περιουσιών τους.

Σε νεαρή ηλικία παντρεύτηκε ένα γραφέα, δηλαδή κάποιον που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μέλος της μεσαίας τάξης. Δεν είχε παιδιά μαζί του και πιθανόν πέθανε νέος. Αργότερα παντρεύτηκε ένα εργάτη με τον οποίο ζούσε σ’ ένα οικισμό της λαϊκής τάξης. Φαίνεται ότι η Ναουναχάτ παντρεύτηκε κάποιον από χαμηλότερη κοινωνική τάξη.

Με αυτόν απέκτησε οκτώ παιδιά, τα οποία αυτή ενίσχυσε οικονομικά για να κάνουν τις δικές τους οικογένειες. Δεν γίνεται καμία αναφορά σε βοήθεια από τον πατέρα τους. Είναι εμφανές ότι δεν είχε την οικονομική δυνατότητα της γυναίκας του.

Ο δευτερότοκος γιος που ήταν και ο αγαπημένος της Ναουναχάτ είχε το όνομα του πρώτου της συζύγου.

Αποκληρώνει τρία από τα παιδιά της γιατί δεν τη φρόντιζαν όταν γέρασε. Έτσι έχουμε μια εικόνα για τις πρακτικές φροντίδας των ηλικιωμένων γονέων και τους κοινωνικούς κανόνες που διέπουν την υποστήριξή τους. Ίσως τα τρία αυτά παιδιά να ζούσαν με τον πατέρα τους, αφού η Ναουναχάτ τους λέει ότι μπορούν να κληρονομήσουν αυτόν. Ίσως στο τέλος της ζωής της η  Ναουναχάτ να ζούσε χωριστά από εκείνο, ή και να είχε πάρει διαζύγιο.

Η διαθήκη της Ναουναχάτ σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Ashmolean του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και έχει αριθμό καταχώρησης P.Ashmolean 1945.97