“Σαπούνι Υψηλάντης”, “λικέρ Μεσολόγγι”, επιτραπέζια παιχνίδια με την επανάσταση του 1821 και τραπουλόχαρτα με ήρωες. Η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας μέσα από τη δημόσια ιστορία

Ελαιογραφίες, τοιχογραφίες, αδριάντες, προτομές ηρώων, μνημεία πεσόντων, εθνικές επέτειοι, παρελάσεις, αναβιώσεις, φωτογραφίες, ποιήματα, λογοτεχνικά έργα. Όλα τα παραπάνω είναι πηγές της δημόσιας ιστορίας. Διαμορφώνουν την πολιτισμική μας μνήμη και μας καθοδηγούν στην ερμηνεία του παρελθόντος μας και στον καθορισμό της εθνικής μας ταυτότητας.

Η πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη, με το βιβλίο της “Φουστανέλες και Χλαμύδες”, παρουσιάζει την ιστορική μνήμη και την εθνική ταυτότητα της περιόδου 1821-1930, όταν δηλαδή γιορτάστηκαν τα 100 χρόνια από την ελληνική επανάσταση.

Η αναλυτική μελέτη σε ελληνικές και ξένες πηγές, έχει ως αποτέλεσμα το περιεχόμενο του βιβλίου να έχει εντυπωσιακά στοιχεία

και προσφέρει μια διαφορετική ανάγνωση της ιστορίας. Το θέμα πια  δεν είναι τα γεγονότα αλλά ο απόηχος και η παράλληλη δράση που διαμόρφωσε την επόμενη μέρα των γεγονότων. Όπως γράφει η συγγραφέας: “Το αντικείμενο του βιβλίου είναι οι πολιτιστικές πρακτικές που συνδέονται με την ιστορική μνήμη, οι αναπαραστάσεις και οι επιτελέσεις του παρελθόντος στο δημόσιο χώρο μέσα από μια μεγάλη ποικιλία πράξεων κατά τον πρώτο αιώνα το ελληνικού κράτους”. Το παρακάτω κείμενο είναι αποσπάσματα από το βιβλίο της κας Κουλούρη.

Η επανάσταση του 1821 στις γαλλικές αγορές

Επιτραπέζια παιχνίδια, οικιακά σκεύη, τραπουλόχαρτα και διακοσμητικά αντικείμενα με αναπαραστάσεις από τις μάχες του 1821 κατέκλυσαν τη γαλλική αγορά την περίοδο της Επανάστασης. Το “σαπούνι Υψηλάντης”, το “λικέρ Μεσολόγγι”, τα ανδρικά παντελόνια σε ύφασμα “γκρίζο Μεσολόγγι” και τα φορέματα a la Robeline εμπνευσμένα από την ομώνυμη λιθογραφία που αναπαριστούσε τη Μπουμπουλίνα, έκαναν θραύση.

Ο Μέτερνιχ αποκάλεσε τη νέα τάση “Φιλελληνικό emporium”.

Ο Αγώνας για Ανεξαρτησία έφτασε μέχρι και στα τραπέζια των Γάλλων, ύστερα από την πρωτοβουλία τριών γνωστών εργοστασίων φαγεντιανής να διακοσμήσουν τα σερβίτσια πιάτων με εικόνες από τον “πόλεμο των Ελλήνων”. Για το πρώτο εργοστάσιο των αδελφών Paillart σχεδιάστηκαν δεκαέξι λιθογραφίες και τα σερβίτσια υπολογίζεται ότι κυκλοφόρησαν το 1826. “Νεαρή Ελληνίδα ελευθερώνεται από τη σκλαβιά”, “Κατάληψη τουρκικού πλοίου από Έλληνες”, “Ο λαβωμένος Έλληνας” ήταν μερικοί από τους τίτλους των λιθογραφιών.

Διαβάστε ακόμα: Οι πίνακες του Ντελακρουά για την επανάσταση που συγκλόνισαν τους Ευρωπαίους. Ζωγράφισε τη σφαγή στη Χίο και στο Μεσολόγγι και παρουσίαζε τους Έλληνες ως σύμβολο ελευθερίας και πολιτισμού, σε αντίθεση με τους Τούρκους

Το δεύτερο εργοστάσιο εμπλούτισε τη συλλογή του με τα ονόματα των πρωταγωνιστών της Επανάστασης. “Ο Κανάρης στο μπουρλότο του”, “Ο Μάρκος Μπότσαρης στο στρατόπεδο των Τούρκων”, “Κατάληψη τουρκικού πλοίου από τον Μιαούλη” ήταν μερικοί από τους τίτλους των αναπαραστάσεων. Το τρίτο εργοστάσιο δανείστηκε τη θεματική των δύο προηγούμενων, προσθέτοντας μόνο τη “Ναυμαχία του Ναβαρίνου”.

Η επιλογή των Γάλλων να κοσμήσουν είδη οικιακής χρήσης με πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης, ήταν άμεση αντανάκλαση του κλίματος που επικρατούσε την εποχή εκείνη. Οι ηρωικές μάχες των Ελλήνων για ανεξαρτησία έφτασαν να κοσμούν καθημερινά τις στήλες των γαλλικών εφημερίδων και να αποτελούν το μείζον θέμα συζήτησης μεταξύ των φιλελληνικών συλλόγων. Αλλά δεν περιορίστηκε εκεί. Το γαλλικό κοινό παρακολουθούσε επίσης με αγωνία και συμπάθεια τις εξελίξεις.

Έτσι, η γαλλική βιομηχανία προτίμησε να μην μείνει αμέτοχη των εξελίξεων. Αξιοποίησε την απήχηση του πολέμου και εγκαθίδρυσε μία νέα μόδα στα είδη οικιακής χρήσης, προβαίνοντας σε μία σημαντική μετάβαση. Οι παραδοσιακές αναπαράστασεις και οι ανώνυμοι πρωταγωνιστές, που κοσμούσαν μέχρι πρότινος τα γαλλικά σερβίτσια, έδωσαν τη θέση τους σε αναπαραστάσεις της Επανάστασης και στους επώνυμους ήρωές της.

Σφαγή της Χίου

Συμβάν αντίστοιχου βεληνεκούς ήταν και η Σφαγή της Χϊου από τους Οθωμανούς στρατιώτες τον Απρίλιο του 1822.

Τον επόμενο μήνα, οι παρισινές εφημερίδες δημοσίευσαν μια σειρά από ανταποκρίσεις που περιέγραφαν τη σφαγή δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων, την καταστροφή σπιτιών και δημοσίων κτηρίων του νησιού και την πώληση εκατοντάδων γυναικόπαιδων στα σκλαβοπάζαρα.

Η υπόθεση έφτασε να επηρεάσει μέχρι και το εσωτερικό πολιτικό γίγνεσθαι της Γαλλίας, καθώς “η Σφαγή της Χίου” χρησιμοποιήθηκε από την αντιπολίτευση ως επιχείρημα στην “απαθή πολιτική” της Δυναστείας των Βουρβόνων.

Η βαρβαρότητα του Οθωμανικού στρατού, αποτυπώθηκε σε γαλλικά ποιήματα και λογοτεχνικά έργα της εποχής, ενώ ο Γάλλος διπλωμάτης και ιστορικός Φρανσουά Πουκεβίλ κατέγραψε εικόνες αποκάλυψης στο βιβλίο του “Ιστορία της αναγέννησης της Ελλάδας”.

Το 1824, η Σφαγή της Χίου ενέπνευσε και τον μεγάλο Γάλλο ρομαντικό ζωγράφο Ευγένιο Ντελακρουά, ο οποίος παρουσίασε το έργο του “Σκηνές των σφαγών της Χίου. Ελληνικές οικογένειες περιμένουν τον θάνατο ή τη σκλαβιά”, στο οποίο εικονογράφησε τόσο τα γεγονότα της καταστροφής όσο και τον ψυχικό κατακερματισμό των κατοίκων του νησιού.

Οι παραπάνω περιγραφές αποκαλύπτουν το ρεύμα της ευρωπαϊκής υποστήριξης της επανάστασης αλλά αποτελούν και τεκμήρια της δημόσιας ιστορίας. Η “εισβολή” του ελληνικού Αγώνα σε κάθε γαλλικό σπίτι έπαιξε ρόλο στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης, συντροφοδοτούμενη αφενός από τις περιγραφές από το πεδίο της μάχης που έφταναν στα αυτιά των Γάλλων μέσω του Τύπου και αφετέρου από τη συνειδητή υποστήριξη των καλλιτεχνών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Ντελακρουά.

Την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, οι πίνακες ζωγραφικής εκτός από έργα τέχνης είχαν και δημοσιογραφικό ενδιαφέρον. Ήταν ένα είδος ρεπορτάζ, με τα σημερινά δεδομένα, καθώς αποτύπωναν πραγματικά γεγονότα. Ο λόγος ύπαρξης “ειδησεογραφικών πινάκων” προέκυπτε από την ανάγκη του κόσμου να συνειδητοποιήσει τις βαθύτατες ιστορικές αλλαγές. Και η οπτικοποίηση έπαιζε καθοριστικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση. Με το πέρασμα των χρόνων και το ρίζωμα της Βιομηχανικής Επανάστασης, οι δυνατότητες εικονογράφησης των ιστορικών γεγονότων πολλαπλασιάστηκαν. Τα απτά αποτελέσματα αυτής της νέας πρακτικής αποτυπώθηκαν με τον καλύτερο τρόπο στο θέμα “Ελληνική Επανάσταση 1821”.

Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από το βιβλίο της καθηγήτριας Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Χριστίνα Κουλούρη “Φουστανέλες και Χλαμύδες“.

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Διονύσιος Ρώμας. Ο Ζακυνθινός αριστοκράτης που ξόδεψε όλη την περιουσία του για την Επανάσταση του ’21. Κατηγορήθηκε ως συνωμότης, αθωώθηκε και πέθανε λησμονημένος