Η «διαμάχη της μπουχάρας». Γιατί τα παραδοσιακά χαλιά των Τουρκμένων πήραν την ονομασία τους από μία πόλη του γειτονικού Ουζμπεκιστάν. Ποια θεωρούνται αυθεντικά

Στο άκουσμα της λέξης «μπουχάρα» στο μυαλό των περισσότερων έρχονται τα περίτεχνα κόκκινα χαλιά με τα ανατολίτικα μοτίβα. Με μία δεύτερη σκέψη, αρκετοί ίσως τη συνδέσουν με την ομώνυμη πόλη του Ουζμπεκιστάν. Ωστόσο, τα διάσημα μάλλινα χαλιά δεν προέρχονται από εκεί. Οι πραγματικοί δημιουργοί τους είναι νομάδες προερχόμενοι από το γειτονικό Τουρκμενιστάν.

Η γνήσια ονομασία τους είναι «τουρκμένικα χαλιά» και κατασκευάζονται παραδοσιακά από διάφορες φυλές Τουρκμένων νομάδων. Μέλη των φυλών αυτών κατοικούσαν και στην περιοχή της Μπουχάρας. Ελάχιστα όμως. Οι περισσότεροι προέρχονται από το Αφγανιστάν, την Περσία, το Ιράν, το Τουρκμενιστάν, μέχρι και τον Καύκασο της Ρωσίας. Πρόκειται για φτωχές φυλές, με πλούσια κουλτούρα. Γιομούτ, Ερσάρι, Σαρίκ, Σαλόρ, Τέκκε είναι τα ονόματα μόνο μερικών από αυτές που έχουν κατακτήσει την παραδοσιακή κλωστοϋφαντουργία.

Η τέχνη της «μπουχάρας»

Τα γεωμετρικά σχέδια ποικίλουν από φυλή σε φυλή. Η ποιότητα των υλικών όμως όχι. Η γενική αρχή της ύφανσης των τουρκμένικων χαλιών είναι η χρήση φυσικών υλικών του τόπου τους. Το μαλλί, δηλαδή η πρώτη ύλη, προέρχεται αποκλειστικά από δικά τους ζώα. Οι χρωστικές ουσίες από φυτικές βαφές. Με τα χρόνια και με την εξέλιξη της τεχνολογίας, πολλοί τα αντικατέστησαν με το βαμβάκι ή με συνθετικές βαφές. Έτσι, όμως, η ποιότητα έπεσε αισθητά. Τα γνήσια τουρκμένικα χαλιά ή «μπουχάρες», όπως διαφημίζονται παγκοσμίως, είναι χειροποίητα και υφασμένα με υλικά της πατρίδας τους.

Η παραπλανητική ονομασία

Ο λόγος που η ουζμπέκικη πόλη ταυτίστηκε με τα χαλιά είναι το γεγονός ότι οι μαζικές εξαγωγές τους στη δυτική αγορά ξεκίνησε από τη Μπουχάρα. Χάρη στην ποιότητα, την υφή, αλλά και τα περίτεχνα σχέδιά τους, πολύ γρήγορα έγιναν ανάρπαστα σε πολλές χώρες της Δύσης και η ζήτησή τους αυξήθηκε κατακόρυφα. Έτσι, παρόμοιου τύπου χαλιά άρχισαν να κατασκευάζονται στο Πακιστάν και στην Ινδία. Οι γνώστες ξέρουν να τα ξεχωρίζουν. Το ευρύ κοινό, όμως, που εύκολα παραπλανάται από την ονομασία, εξαιτίας και της σύγχυσης που διαχρονικά επικρατεί με τον πραγματικό τόπο προέλευσης, συχνά δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τη διαφορά.

Οι Τουρκμένιοι θεωρούν τα χαλιά αυτά αναπόσπαστο μέρος της κουλτούρας τους και για το λόγο αυτό, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν λάβει δραστικά μέτρα για την προστασία της αυθεντικής τεχνοτροπίας στην παρασκευή τους. Το Υπουργείο Χαλιών του Τουρκμενιστάν έχει θέσει αυστηρότατους όρους για όσους θέλουν να ασχοληθούν με αυτόν τον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας. Άλλωστε πλέον, οι ιδιώτες είναι ελάχιστοι, αφού και οι νομάδες έχουν πια εκλείψει. Οι περισσότεροι Τουρκμένιοι υφαντουργοί δουλεύουν σε μεγάλα εργαστήρια που υπάγονται στη δικαιοδοσία του κράτους.

Αλλά και οι επίδοξοι αγοραστές αυθεντικών χαλιών από το Τουρκμενιστάν έχουν να αντιμετωπίσουν αρκετή γραφειοκρατία. Προκειμένου να βγει μία μπουχάρα από τα σύνορα της χώρας, ο ιδιοκτήτης οφείλει να έχει στην κατοχή του τα απαραίτητα έγγραφα που προσδιορίζουν τον τόπο παραγωγής, την ηλικία, τα υλικά, το όνομα του εμπόρου, την ακριβή ημερομηνία της αγοράς, καθώς και μία πιστοποίηση από το Υπουργείο Χαλιών που δίνει την άδεια εξόδου του χαλιού από τη χώρα.

Υπάρχει ένα ρητό που λέει «αν έχεις δει μια μπουχάρα, είναι σαν να τις έχεις δει όλες». Όμως αυτό δεν ισχύει. Τα σχέδια και τα μοτίβα είναι άπειρα, όπως και οι αποχρώσεις του κόκκινου και του καφέ που συνήθως αποτελούν τη χρωματική βάση του χαλιού. Η διάταξή τους διαφέρει από χαλί σε χαλί, υπάρχουν γεωμετρικές φιγούρες για όλα τα γούστα, ενώ με το πέρασμα των χρόνων στην αγορά κυκλοφορούν όλο και πιο μοντέρνα κομμάτια που όμως δεν παύουν να διατηρούν τις παραδοσιακές αρχές της τουρκμένικης κλωστοϋφαντουργίας και την πατροπαράδοτη τεχνοτροπία.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: YouTube

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο 12χρονος που εκτελέστηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι επειδή αποκάλυψε τη «μαφία των χαλιών». Είχε πουληθεί σαν σκλάβος από την οικογένειά του για 260 δολάρια