Γιατί οι οικισμοί του Αιγαίου είναι γαλανόλευκοι;

Η αρχιτεκτονική των ελληνικών νησιών του αιγαίου, είναι ταυτισμένη με τους ασβεστωμένους τοίχους και τα μπλε παράθυρα.

Η εικόνα των αιγαιοπελαγίτικων σπιτιών είναι τόσο χαρακτηριστική που έχει ταυτιστεί με την Ελλάδα και τα χρώματα της σημαίας, της θάλασσας και του ουρανού.  Πώς όμως διαμορφώθηκε αυτό το τοπίο που μαγεύει εκατομμύρια επισκέπτες από κάθε γωνιά του κόσμου;

Το γαλανόλευκο έγινε το χρώμα των ελληνικών νησιών μόλις τη δεκαετία του 1930.

Διάταγμα της κυβέρνησης Μεταξάς, το 1938, επέβαλε το ασβέστωμα των σπιτιών του Αιγαίου, ως τρόπο αντιμετώπισης της χολέρας, που είχε πλήξει τα νησιά εκείνη την περίοδο.

Ο ασβέστης διαθέτει απολυμαντικές ιδιότητες, όπως η χλωρίνη, που τότε δεν ήταν τόσο διαδεδομένη. 

Οι νησιώτες, για να προστατεύσουν τις οικογένειές τους, ασβέστωσαν τα σπίτια και έκαναν το ίδιο στους δρόμους και τα σοκάκια.

Το γαλάζιο στα παράθυρα, προήλθε από το λουλάκι, το οποίο χρησιμοποιούνταν ως καθαριστικό για τα λευκά ρούχα και ήταν μία ουσία που εύκολα έβρισκαν ακόμα και οι κάτοικοι των ακριτικών νησιών.

Έτσι, τα γαλανόλευκα σπίτια κάλυψαν τα βουνά του Αιγαίου, όπου βρίσκονταν οι οικισμοί. 

Η ιδιαίτερη εικόνα, αλλά και η καθαρή, “τακτοποιημένη” αίσθηση που έδινε η ομοιομορφία των χρωμάτων, δεν πέρασε απαρατήρητη.

Πολύ γρήγορα, οι κάτοικοι διατήρησαν τη συνήθεια του ασβεστώματος, όχι μόνο για λόγους υγιεινής, αλλά και αισθητικής.

Μάλιστα, το 1955, η βασίλισσα Φρειδερίκη πρότεινε να διαφημιστούν οι Κυκλάδες μέσω μιας φωτογραφίας που αναδείκνυε τα γαλανόλευκα σπίτια στην Μύκονο, ως ένας νέος τουριστικός προορισμός για Ευρωπαίους και Αμερικάνους. Οι ελάχιστοι τότε επισκέπτες, από την ευρωπαϊκή αριστοκρατία με τα ιδιωτικά κότερα, γοητεύθηκαν αμέσως από το γαλανόλευκο θέαμα και την απλότητα των οικισμών.

Το 1972, έγγραφο του «Τμήματος Διοικητικής Αποκεντρώσεως Νομαρχίας Κυκλάδων» που στάλθηκε στα «Αστυνομικά Τμήματα, Δημάρχους & Προέδρους Κοινοτήτων Νομού», επανέλαβε την διαταγή για το λευκό χρώμα των τοίχων, το οποίο είχε ήδη καθιερωθεί στις συνειδήσεις των Ελλήνων:

«Ωρίσθη ότι κυριαρχούν εξωτερικόν χρώμα των οικιών θα είναι το λευκόν… όπερ άλλωστε αποτελεί ιδιαίτερον χαρακτηριστικόν των νήσων των Κυκλάδων και εν πολλοίς ενσυνείδητον υποχρέωσιν πάντων των κατοίκων… εις τρόπον ώστε να επιτευχθή ομοιομορφία εναρμονιζομένη πλήρως προς το ιδιάζον χρώμα των νήσων του Κυκλαδικού Συμπλέγματος».

Ωστόσο, έναν αιώνα πριν, η εικόνα του Αιγαίου, ήταν διαφορετική. 

Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Αιγαίου

Μία παράδοση, η οποία από ανάγκη διατηρήθηκε από τη αρχαιότητα ήταν να χτίζουν τα χωριά στην κορυφή του ψηλότερου βουνού σε κάθε νησί.

Ο λόγος ήταν η επιβίωση των κατοίκων και η προστασία τους από επιδρομές πειρατών, που ήταν ανελέητοι. Οι δρόμοι και τα σοκάκια, ακολουθούσαν παρόμοιους κανόνες ασφαλείας. Στενά και δαιδαλώδη, πολλές φορές έκρυβαν μυστικά περάσματα, έτσι ώστε οι κάτοικοι να μπορούν να κρυφτούν αν επιτίθονταν πειρατές.

Τα σπίτια ήταν χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο ώστε να μπορούν να αμυνθούν. Τοποθετούσαν αμπάρες στα στενά σοκάκια ώστε να κλείνουν το δρόμο στους επιδρομείς. Όλα είχαν μια λογική επιβίωσης.

Οι κάτοικοι φρόντιζαν να απαλύνουν τις γωνίες των σπιτιών, έτσι ώστε να μην χτυπάνε τα κάρα και τα ζώα που τα έσερναν.

 Οι τοίχοι δεν είχαν τυχαία μεγάλο ύψος. Λειτουργούσαν ως σκίαστρα στον ήλιο και προστατευτικά στον αέρα. Τα σπίτια χτίζονταν αμφιθεατρικά, συνήθως προς τα νοτιοανατολικά και τα παράθυρα δεν ήταν μεγάλα, επίσης για προστασία από τον ήλιο και τον άνεμο. 

Σημαντικό χαρακτηριστικό των νησιώτικων κατοικιών όμως, είναι ένα χαρακτηριστικό των ίδιων των ανθρώπων. Η επικοινωνία και η αλληλεγγύη μεταξύ γειτόνων.

Οι υπαίθριοι χώροι, όπως οι αυλές, τα σοκάκια και οι πλατείες, ήταν αναπόσπαστα μέρης της καθημερινότητας.

Το εσωτερικό των σπιτιών χρησιμοποιούνταν μόνο τη νύχτα για τον ύπνο ή για προστασία από τα καιρικά φαινόμενα.

Η ζωή ήταν εκτός του σπιτιού και η καθημερινότητα αποτελούνταν από συνεχείς επαφές μεταξύ των κατοίκων.

Η γειτονιά, η κοινότητα, το χωριό, ήταν το σημαντικότερο στοιχείο της νησιώτικης ζωής στην Ελλάδα. Η εικόνα των νοικοκυρών που κάθονται με σκαμνάκια στα σοκάκια και συζητούν είναι τόσο παλιά όσο και οι οικισμοί.

Οι μεμονωμένες κατοικίες 

Σε πολλά νησιά, όπως  η Ικαρία, εκτός από το σύμπλεγμα της Χώρας, υπήρχαν και μεμονωμένες κατοικίες, οι οποίες χτίζονταν σε δύσβατες πλαγιές.

Τα σπίτια ήταν πέτρινα και ανεπίχριστα, ώστε να μην ξεχωρίζουν από το βραχώδες τοπίο. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν ό,τι υλικά είχαν στη διάθεσή τους και στα ελληνικά νησιά, αυτό που περίσσευε ήταν η πέτρα.

Ξυλεία δεν υπήρχε καθώς ειδικά στις Κυκλάδες εξαιτίας του κλίματος δεν είχαν δάση και η εισαγωγή ήταν πανάκριβη. Έτσι ακόμη και τα κουφώματα σε πολλές περιπτώσεις ήταν μαρμάρινα από αρχαίες οικίες ή τα λατομεία του νησιού.

Σε κάθε περίπτωση το ξύλο ήταν δυσεύρετο και όταν υπήρχε ήταν πιο χρήσιμο για να γίνουν βάρκες.

Τα σπίτια αποτελούνταν συνήθως από δύο δωμάτια. Στο βάθος, βρισκόταν η λεγόμενη “κάμαρα”, το υπνοδωμάτιο. Ο δεύτερος χώρος ήταν το δωμάτιο όπου η οικογένεια περνούσε την ημέρα της και δεχόταν επισκέπτες.

Χαρακτηριστικό όλων των ελληνικών νησιών, είναι η αυλή, η οποία δεν έλειπε από κανένα σπίτι. Ουσιαστικά, αποτελούσε ένα ακόμα “δωμάτιο”, το οποίο λειτουργούσε όπως το σημερινό “μπάνιο”, αλλά και ο χώρος για κάθε είδους καθημερινών ασχολιών, από το μαγείρεμα και το ψήσιμο ψωμιού, μέχρι το μπάλωμα διχτυών. 

Τα διώροφα σπίτια είναι πιο σπάνια, αλλά ακολουθούν παρόμοια διάταξη. Στον πάνω όροφο είναι το υπνοδωμάτιο και η κύρια κατοικία, ενώ στο ισόγειο η αποθήκη και οι βοηθητικοί χώροι.

Οι θόλοι στις οροφές των σπιτιών, που εμφανίζονται ιδιαίτερα συχνά σε νησιά όπως η Σαντορίνη, δημιουργούσαν ένα μεγάλο χώρο στο εσωτερικό του σπιτιού, που ήταν απαραίτητα για τον φωτισμό, αλλά κυρίως για τον αερισμό του.

Οι περισσότερες οροφές, όμως, δεν ήταν θολωτές, αλλά επίπεδες, μία παράδοση που ίσχυε από την αρχαιότητα, καθώς εκεί  μάζευαν το νερό της βροχής και το οδηγούσαν σε στέρνες.

Εκτός από τα σπίτια, υπάρχουν και οι λεγόμενες “κατοικιές”, που αποτελούσαν αγροτικά οικήματα ή αποθήκες δίπλα σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις, στις οποίες διανυκτέρευαν οι αγρότες, τις περιόδους θερισμού.

Οι κατοικιές είναι ιδιαίτερα μικρά και απλά οικήματα, συνήθως παραλληλόγραμμα σε σχήμα, χτισμένα από πέτρα και δίχως κανένα στολισμό. Οι χτίστες φρόντιζαν να μη ξεχωρίζουν καθόλου από το περιβάλλον, για περισσότερη ασφάλεια. 

Για πολλούς ειδικούς αυτή η λογική έπρεπε να ακολουθείται και σήμερα. Δηλαδή όσα σπίτια χτίζονται εκτός οικισμών, σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους, να είναι πέτρινα για να ενσωματώνονται στο ορεινό τοπίο, σε αντίθεση με τα σπίτια στους οικισμούς που πρέπει να ακολουθούν την αρχιτεκτονική γραμμή του λευκού και του μπλε.

Όπως και να ΄χει οι οικισμοί του Αιγαίου είναι μοναδικής ομορφιάς και διαμορφώθηκαν βάσει των αναγκών των κατοίκων στο πέρασμα χιλιάδων χρόνων.

Μια επίσκεψη σίγουρα θα σας ικανοποιήσει. Κλείστε τώρα εισιτήρια στο https://www.bluestarferries.com/ και βρεθείτε σε γαλανόλευκους φιλόξενους οικισμούς στο Αιγαίο.