Η αρχική σημασία της φράσης «Παίζει Καραϊσκάκη». Πώς η αθηναϊκή κοινωνία έφθασε να ειρωνεύεται βετεράνους αγωνιστές με κομμένα χέρια

του συνεργάτη μας και ιστορικού, Κωνσταντίνου Λαγού

Σήμερα η φράση «Παίζει Καραϊσκάκη» αναφέρεται στην ομάδα του Ολυμπιακού όταν παίζει στην έδρα της, δηλαδή στο γήπεδο «Γεώργιος Καραϊσκάκης» στο Φάληρο. Πριν από ενάμιση αιώνα η ίδια φράση, και η παραλλαγή της, «Η κοιλιά του παίζει Καραϊσκάκη», σήμαινε κάτι εντελώς διαφορετικό.

Με την ειρωνική αυτή φράση οι Αθηναίοι αναφέρονταν σ’ ένα τυφλό αγωνιστή του 1821 που έπαιζε μουσική και τραγουδούσε έξω από την Εκκλησία της Χρυσοσπηλιώτισσας στην οδό Αιόλου, μαζεύοντας δεκάρες από τους περαστικούς για να επιβιώσει. Αυτός καθόταν σταυροπόδι έξω από την εκκλησία ακουμπώντας σε μία λεύκα δίπλα σε μαρμάρινη βρύση τραγουδώντας δημοτικά τραγούδια με τη συνοδεία λύρας.

O ζητιάνος – στρατιώτης του Καραϊσκάκη

Ο ζητιάνος υπήρξε στρατιώτης του Καραϊσκάκη και τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη του Φαλήρου το 1827 με αποτέλεσμα να χάσει για πάντα το φως του. Λίγες ώρες πιο πριν, ο Καραϊσκάκης είχε τραυματιστεί θανάσιμα και είχε μεταφερθεί στη Σαλαμίνα όπου και ξεψύχησε. Μετά το τέλος της Επανάστασης, ο τυφλός αγωνιστής φυτοζωούσε αφού δεν είχε οικονομική συνδρομή από κανένα και δεν μπορούσε να εργαστεί. Έτσι πούλησε τα άρματά του για να βγάλει λίγα χρήματα και στη συνέχεια περιφερόταν στα χωριά της Στερεάς Ελλάδας τραγουδώντας για να βγάζει τον επιούσιον.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του γυρνούσε ρακένδυτος και ρυπαρός στην Αθήνα, την πόλη για την οποία είχε θυσιάσει το φως του, και ζητιάνευε τραγουδώντας διάφορα ηρωικά άσματα για την Επανάσταση του 1821. Το αγαπημένο του ξεκινούσε με το στίχο «Τρία πουλάκια κάθονταν στο κάστρο της Αθήνας» στο οποίο περιέγραφε τους αγώνες του Καραϊσκάκη για την απελευθέρωση της Αθήνας, την περίοδο του 1826-1827, όταν την είχε καταλάβει ο Κιουταχής.

Τότε όλη η προσπάθεια του Καραϊσκάκη και των ανδρών του -ανάμεσά τους και ο αοιδός- ήταν να αναγκάσουν τον Κιουτάχη να λύσει την πολιορκία της Ακρόπολης, το μόνο σημείο στην Αθήνα που ακόμη κρατούσαν οι Έλληνες. Το τραγούδι έκλεινε με την περιγραφή του θανάτου του Καραϊσκάκη και την επωδό «Καραϊσκάκη μ’ αρχηγέ». Στη στροφή αυτή του τραγουδιού δάκρυα έτρεχαν από τα κλειστά μάτια του αγωνιστή και σταματούσε το τραγούδι με λυγμούς. Οι περαστικοί έριχναν κέρματα σ’ ένα δισάκι που είχε μπροστά του.

Διαβάστε ακόμα: Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Ο ηγέτης της ελληνικής επανάστασης στη Μάνη που αμαύρωσε την ιστορία του με τη δολοφονία Καποδίστρια. Ο Όθωνας τον έκανε αντιστράτηγο

Δεν γνωρίζουμε τι απέγινε ο τυφλός αοιδός της Χρυσοσπηλιώτισσας. Είναι πιθανόν να πέθανε γύρω στο 1860 όταν εθεάθη εκεί για τελευταία φορά.

Γιατί ζητιάνευε μέχρι και ο Νικηταράς;

Χιλιάδες αγωνιστές του 1821 μετά το τέλος της Επανάστασης και την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους βρέθηκαν στο περιθώριο. Οι περισσότεροι στη διάρκεια του Αγώνα έχασαν και τα λίγα περιουσιακά στοιχεία που διέθεταν.

Μετά από δέκα χρόνια πολέμου δεν γνώριζαν άλλο επάγγελμα από εκείνο του στρατιωτικού. Όμως, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια πολλοί βρέθηκαν χωρίς εργασία αφού η Αντιβασιλεία του Όθωνα στελέχωσε τον ελληνικό στρατό με Βαυαρούς και λίγους Έλληνες που δεν ήταν άτακτοι όπως οι περισσότεροι βετεράνοι της Επανάστασης. Η δημόσια διοίκηση στελεχώθηκε και αυτή κυρίως με Βαυαρούς και με μορφωμένους Έλληνες του εξωτερικού. Ακόμη και όσοι βετεράνοι αγωνιστές ήταν αγρότες πριν από το 1821 βρέθηκαν να μην έχουν γαίες καθώς το ελληνικό κράτος δεν μοίραζε κλήρους γης από τα χωράφια που είχαν αφήσει πίσω τους οι Τούρκοι.

Το αποτέλεσμα ήταν πολλοί Έλληνες που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση της Ελλάδας να μεταναστεύσουν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για να επιβιώσουν ή να βγουν στα βουνά ως ληστές. Υπήρξαν και πολλοί που παρέμειναν στην ελεύθερη Ελλάδα και ζητιάνευαν έξω από τις εκκλησίες. Μία χαρακτηριστική περίπτωση ήταν ο στρατηγός Νικήτας Σταματελόπουλος («Νικηταράς ο Τουρκοφάγος») ο οποίος στη διάρκεια της Επανάστασης ήταν το δεξί χέρι του Κολοκοτρώνη και ο μεγαλύτερος ήρωας της μάχης των Δερβενακίων, εξαιτίας της οποίας πήρε το προσωνύμιο «Τουρκοφάγος».

Στα χρόνια της Βαυαροκρατίας βρέθηκε να είναι άνεργος και δεν μπορούσε να καλύψει ούτε τις βασικές του ανάγκες, με αποτέλεσμα να πεθάνει από ασιτία. Η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη για τους αγωνιστές που έμειναν ανάπηροι εξαιτίας τραυμάτων στις μάχες. Εκτός από ελάχιστους που διέθεταν τα μέσα με τους κυβερνώντες και εξασφάλισαν μία μικρή σύνταξη, ή κάποια δημόσια θέση, για τους υπόλοιπους η επαιτεία ήταν η μόνη διέξοδος.

Ένα συγκλονιστικό σχέδιο σε ακουαρέλα με τον τίτλο «Ανάπηρος αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 ζητιανεύει ελεημοσύνη από οικοκυρέο» και φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1833-1835 από τον Ανταλμπέρτ Μαρκ (Adalbert Marc) -Βαυαρό αξιωματικό που έφθασε στην Ελλάδα μαζί με τον Όθωνα το 1833- δείχνει έναν ήρωα που έχασε και τα δύο του χέρια στην Επανάσταση να επαιτεί λίγα λεπτά από ένα «νοικοκύρη». Δυστυχώς, η ειρωνική φράση των Αθηναίων του 1860, «Παίζει Καραϊσκάκη», για τον τυφλό αοιδό, δείχνει ότι χρόνια μετά το τέλος της Επανάστασης δεν ήταν μόνο οι κυβερνώντες που αδιαφορούσαν για τους ανάπηρους αγωνιστές του 1821 αλλά και πολλοί συμπολίτες τους.

Αυτό ήταν κυρίως αλήθεια για τις νεότερες γενιές των Ελλήνων που δεν έζησαν την Επανάσταση, αλλά ήταν ελεύθεροι χάρις στις θυσίες των ηρώων της, πολλοί από τους οποίους έγιναν επαίτες στα τελευταία χρόνια της ζωής τους. Όπως επισημαίνει και Ιάκωβος Καμπανέλης στο «Μεγάλο μας Τσίρκο»: «κάθε που τελειώνει ένας νικηφόρος πόλεμος υπάρχουν κάποιοι που περισσεύουνε! Κι όπως είναι φυσικό οι περισσευούμενοι αυτοί εν καιρώ ειρήνης είναι οι χρειαζούμενοι εν καιρώ πολέμου -κατά την ίδια λογική που οι επιπλέοντες εν και καιρώ ειρήνης είναι άφαντοι εν καιρώ πολέμου».

_{αρχική φωτογραφία: «Ανάπηρος αγωνιστής της Επανάστασης του 1821 ζητιανεύει ελεημοσύνη από οικοκυρέο» του Ανταλμπέρτ Μαρκ. 1833-1835. (Πηγή: Pinterest)}

_{Στοιχεία για τον επαίτη βετεράνο του Αγώνα αντλήθηκαν από την «Εφημερίδα των Συζητήσεων της Βουλής» της 7ης Μαΐου 1895}

Διαβάστε ακόμα στη “ΜτΧ”: Το ηρωικό «Ρεσάλτο» στο κάστρο της Κορώνης. Οι επίλεκτοι αγωνιστές, που προδόθηκαν από τον αρχηγό της καταδρομικής επιχείρησης. 17 κάηκαν ζωντανοί από τους Τούρκους