Η απόπειρα του Χίτλερ να καταστρέψει τη βρετανική οικονομία με πλαστές λίρες. Μια τρομερή ιστορία με ανατροπές

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γερμανοί τύπωσαν εκατομμύρια πλαστά χαρτονομίσματα λιρών Αγγλίας με στόχο τη διάλυση της οικονομίας της. Αργότερα, ο στόχος της επιχείρησης άλλαξε και τα πλαστά χαρτονομίσματα χρησιμοποιήθηκαν για πληρωμές των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών. Σε αυτή τη φάση της επιχείρησης, οι Γερμανοί χρησιμοποιήσαν Εβραίους κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης για να δημιουργήσουν τα πλαστά χαρτονομίσματα.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 1939 όταν ξεκίνησε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Χίτλερ ενέκρινε ένα αρχικό σχέδιο να παραχθούν εκατομμύρια πλαστά βρετανικά χαρτονομίσματα που θα ρίχνονταν με αεροπλάνα στη Βρετανία. Με τον τρόπο αυτό οι Γερμανοί πίστευαν ότι θα διέλυαν τη βρετανική οικονομία αφού θα αχρήστευαν το εθνικό της νόμισμα.

Επιχείρηση Ανδρέας

Στις αρχές του 1940, μονάδα των Sicherheitsdienst (SD), της Υπηρεσίας Πληροφορίων των SS, ανέλαβε να φέρει σε πέρας την αποστολή πλαστογράφησης των χαρτονομισμάτων. Πήρε την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ανδρέας» και επικεφαλής ανέλαβε ο ταγματάρχης των SD, Άλφρεντ Ναόγιουτς (Alfred Naujocks). Αυτός έδινε αναφορά στο διαβόητο Ράινχαρντ Χάινριχ που ήταν δεύτερος στην ιεραρχία των SS μετά τον Χάινριχ Χίμλερ.

Μέχρι και τις αρχές του 1942, οι άνδρες του Ναόγιουτς είχαν καταφέρει να δημιουργήσουν χαρτί πανομοιότυπο με αυτό των βρετανικών χαρτονομισμάτων καθώς και πλάκες με πιστές απεικονίσεις των τύπων τους. Μάλιστα, είχαν καταφέρει να βρουν ακόμη και τον αλγόριθμο που χρησιμοποιούσε η Τράπεζα της Αγγλίας για να βγάζει τους σειριακούς αριθμούς των νέων χαρτονομισμάτων.

Το σχέδιο προχωρούσε κανονικά μέχρι που το σταμάτησε ο ίδιος ο Χάινριχ στις αρχές του 1942. Πίστευε ότι ήταν ουτοπικό που απορροφούσε χωρίς λόγο οικονομικούς πόρους και δέσμευε άνδρες των SD που ο ίδιος θεωρούσε ότι θα ήταν πιο χρήσιμοι στην πολεμική προσπάθεια της Γερμανίας με τη συλλογή πληροφοριών. Στην πραγματικότητα, ο Χάινριχ αντιπαθούσε προσωπικά τον Ναόγιουτς και πίστευε ότι τυχόν επιτυχία του θα απειλούσε τη θέση του στην ιεραρχία των SS.

Επιχείρηση Μπέρνχαρντ

Στα τέλη του 1942, και μετά την εκτέλεση του Χάινριχ στην Πράγα από Τσέχους κομάντο, η επιχείρηση πλαστογράφησης βρετανικών χαρτονομισμάτων αναβίωσε και πάλι. Αυτή τη φορά, με διαταγή του Χίμλερ, τα πλαστά χαρτονομίσματα θα χρησιμοποιούνταν για τη χρηματοδότηση γερμανικών επιχειρήσεων πληροφοριών. Εκτός από λίρες, θα πλαστογραφούνταν και αμερικανικά δολάρια.

Αντί για την ειδική μονάδα εντός της SD, επιλέχθηκαν Εβραίοι κρατούμενοι από ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης για την εκτέλεση της αποστολής. Ήταν πάνω από 100 άτομα με διάφορες ειδικότητες, όπως χαράκτες, σχεδιαστές, τραπεζίτες κ.ά. Με την εξαίρεση ενός πλαστογράφου, του Σάλομον Σμολιάνοφ (Salomon Smolianoff), κανένας τους δεν ήταν ποινικός κατάδικος. Ο μόνος λόγος που είχαν συλληφθεί από τους Γερμανούς ήταν η καταγωγή τους.

Αυτοί στάλθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζάξενχαουζεν και εργάστηκαν υπό τον ταγματάρχη των SS, Μπέρνχαρτ Κρύγκερ (Bernhard Krüger). Η επιχείρηση ονομάστηκε «Μπέρνχαρτ» από το μικρό όνομα του ταγματάρχη.

Οι κρατούμενοι που εργάστηκαν για την Επιχείρηση Μπέρνχαρτ ζούσαν χωριστά από τους άλλους κρατούμενους στο Ζάξενχαουζεν. Οι συνθήκες διαβίωσής τους ήταν ανθρώπινες και εφάμιλλες αυτές των Γερμανών στρατιωτών.

Σκόπιμη καθυστέρηση

Η μονάδα παρήγαγε βρετανικά χαρτονομίσματα μέχρι τα μέσα του 1945. Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν ως προς τον αριθμό και την αξία των τυπωμένων χαρτονομισμάτων. Ίσως και να τυπώθηκαν 300 εκατομμύρια πλαστές λίρες.

Η μονάδα του Κρύγκερ καθυστέρησε την παραγωγή πλαστών δολαρίων καθώς οι τύποι τους ήταν πιο δύσκολοι να αντιγραφούν. Επιπλέον, τα δολάρια έφεραν χαρακτηριστικά ασφαλείας, όπως υδατογραφήματα και μεταλλικές ταινίες που ήταν πρωτοποριακά για την εποχή.

Έτσι, τύπωσαν λιγότερα πλαστά δολάρια σε σχέση με τις λίρες.

Μετά τον πόλεμο έγινε γνωστό ότι οι κρατούμενοι καθυστέρησαν επίτηδες την παραγωγή πλαστών δολαρίων φοβούμενοι ότι αν προχωρούσαν γρήγορα, οι Γερμανοί δεν θα τους είχαν πια ανάγκη και θα τους εκτελούσαν. Όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα στο τέλος του πολέμου, σχεδόν όλοι τους γλύτωσαν. Αν δεν είχαν συμμετάσχει στην Επιχείρηση Μπέρνχαρτ πιθανότατα θα είχαν πεθάνει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπως εκατομμύρια ομόθρησκοί τους.

Η εσκεμμένη καθυστέρηση των κρατουμένων στην παραγωγή πλαστών δολαρίων μάλλον ήταν σε γνώση του Κρύγκερ. Όμως, την ανεχόταν γιατί θεωρούσε ότι αν ολοκληρωνόταν η επιχείρηση πλαστογράφησης, θα έπαιρνε μετάθεση στην πρώτη γραμμή.

Χρήση των πλαστών χρημάτων

Τα πλαστά χρήματα χρησιμοποιήθηκαν από τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες για την πληρωμή ξένων πρακτόρων και την αγορά ακινήτων εκτός Γερμανίας. Επίσης, πολλά ανταλλάχθηκαν στην Ελβετία με ελβετικά φράγκα.

Μεγάλες ποσότητες των πλαστών χαρτονομισμάτων της Επιχείρησης Μπέρνχαρντ κατέληξαν ως αμοιβή στον Τούρκο πράκτορα των Γερμανών, Ελιέσα Μπάζνα, που είχε τον κωδικό όνομα «Κικέρων» και ενημέρωνε το Βερολίνο για τις μυστικές αναφορές του Βρετανού πρέσβη στην Άγκυρα για τον οποίο δούλευε. Μετά τον πόλεμο, ο Μπάζνα έκανε μήνυση στην κυβέρνηση της Δυτικής Γερμανίας απαιτώντας να πληρωθεί με γνήσια μάρκα τις υπηρεσίας που προσέφερε στους ναζί. Όπως ήταν αναμενόμενο, δεν πήρε ούτε ένα μάρκο!

Επίσης, λέγεται ότι 100.000 πλαστές λίρες Αγγλίας δόθηκαν στους Ιταλούς πληροφοριοδότες που ενημέρωσαν τους Γερμανούς ότι ο Μπενίτο Μουσολίνι είχε φυλακιστεί στο Γκραν Σάσο. Αυτό έκανε δυνατή την απελευθέρωσή του από Γερμανούς κομάντο το Σεπτέμβριο του 1943.

Το τέλος της Επιχείρησης Μπέρνχαρντ

Στις αρχές του 1945, καθώς οι Σύμμαχοι προήλαυναν προς τη Γερμανία, οι παραχαράκτες του Κρύγκερ μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μάουντχαουζεν στην Αυστρία και στη συνέχεια στις σήραγγες Redl-Zipf. Υποτίθεται ότι εκεί θα συνέχιζαν το έργο τους, αλλά το Μάρτιο του 1945 σταμάτησαν όλες οι εργασίες πλαστογράφησης της Επιχείρησης Μπέρνχάρντ. Τότε οι κρατούμενοι κατόπιν διαταγής κατέστρεψαν τα περισσότερα πλαστά χαρτονομίσματα που είχαν τυπώσει ή τα πέταξαν μέσα στα κασόνια μαζί με τις πλαστές μήτρες, σε διάφορες αυστριακές λίμνες.

Στις αρχές Μαΐου 1945, λίγο μετά την αυτοκτονία του Χίτλερ και την κατάληψη του Βερολίνου από τους Ρώσους, ακόμη και οι πλέον φανατικοί ναζί γνώριζαν ότι ο πόλεμος θα τελείωνε σύντομα με την ήττα της Γερμανίας. Τότε τερματίστηκε και επίσημα η Επιχείρηση Μπέρνχαρτ.

Οι τυχεροί πλαστογράφοι

Στο τέλος του πολέμου, τα SS είχαν αποφασίσει να εκτελέσουν τους Εβραίους κρατουμένους που είχαν πλαστογραφήσει τα αγγλικά και αμερικανικά χαρτονομίσματα για να μην δώσουν πληροφορίες στους Συμμάχους. Η εκτέλεσή τους θα γινόταν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Έμπενζεε, όπου θα μεταφέρονταν σε τρεις ομάδες από τις σήραγγες Redl-Zipf. Τα SS είχαν στείλει διαταγή στο διοικητή του στρατοπέδου να τους εκτελέσει όλους μαζί.

Ένα φορτηγό διατέθηκε γι’ αυτό το σκοπό. Μετέφερε κανονικά στο στρατόπεδο τις δύο πρώτες ομάδες και ο διοικητής του στρατοπέδου ανέμενε και την τρίτη ομάδα προκειμένου να τους εκτελέσει ταυτόχρονα, όπως είχε διαταχθεί. Όμως το φορτηγό χάλασε στο δρόμο καθώς μετέφερε στο Έμπενζεε την τρίτη ομάδα.

Τότε οι Γερμανοί σκοποί υποχρέωσαν τους τελευταίους, να περπατήσουν μέχρι το στρατόπεδο. Τους πήρε δύο μέρες για να φθάσουν, το απόγευμα της 5^ης Μαΐου 1945. Μερικές ώρες πριν, τα SS και ο διοικητής του στρατοπέδου έμαθαν ότι οι Αμερικανοί ήταν λίγα χιλιόμετρα από το Έμπενζεε και εγκατέλειψαν έντρομοι το στρατόπεδο.

Οι Γερμανοί στρατιώτες που συνόδευαν την τρίτη ομάδα των παραχαρακτών τους παράτησαν μαζί με τους υπόλοιπους κρατούμενους και έφυγαν. Την επόμενη μέρα, οι Αμερικανοί απελευθέρωσαν τους κρατουμένους.

Και ταινία

 Αν και μεγάλο μέρος των πλαστών χαρτονομισμάτων καταστράφηκε από τους Γερμανούς, στο τέλος του πολέμου, αρκετά πρόλαβαν να μπουν στη γενική κυκλοφορία. Αυτό ανάγκασε την Τράπεζα της Αγγλίας να εκδώσει λίγο μετά τον πόλεμο χαρτονομίσματα με νέους τύπους και χαρακτηριστικά ασφαλείας.

Το 2007 η Επιχείρηση Μπέρνχαρντ υπήρξε το θέμα της ταινίας «Οι Παραχαράκτες» (Die Fälscher) του Αυστριακού Στέφαν Ρουτσοβίτσκι (Stefan Ruzowitsky). Η ταινία κέρδισε Όσκαρ ξενόγλωσσης ταινίας.

Βασίζεται στο βιβλίο με τίτλο το «Εργαστήριο του Διαβόλου» του Άντολφ Μπούργκερ (Adolf Burger) που ήταν Τσέχος εβραϊκής καταγωγής και ένας από τους παραχαράκτες της Επιχείρησης Μπέρνχαρντ. Πολλές λεπτομέρειες της σκοτεινής αυτής επιχείρησης έγιναν γνωστές μεταπολεμικά από τον Μπούργκερ.