Η απεργία των οικοδόμων το 1960 που για πρώτη φορά συγκρούστηκαν με την αστυνομία και “ξήλωσαν” τα πεζοδρόμια στην Ομόνοια

Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 οι οικοδόμοι έχτισαν τη σύγχρονη Αθήνα και σταδιακά διεκδίκησαν τα δικαιώματά τους καθώς εργάζονταν σε συνθήκες γαλέρας. Δεν ύψωσαν μόνο αμέτρητες πολυκατοικίες αλλά και το ανάστημά τους, δίνοντας αγώνες στα πεζοδρόμια για να μην εργάζονται σε συνθήκες του προηγούμενου αιώνα. 

Την 1η Δεκεμβρίου του 1960 κατέβηκαν σε απεργία, ενάντια σε ένα νομοσχέδιο που τους έθιγε. Η απάντηση της αστυνομίας ήταν η βίαιη καταστολή με πυροβολισμούς και χημικά.

Για πρώτη φορά εργαζόμενοι αντέδρασαν στον ξυλοδαρμό τους. Συγκρούστηκαν δυναμικά και οι δρόμοι της  Ομόνοιας, μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης. Ξήλωσαν ακόμη και τα πεζοδρόμια ώστε με τις πέτρες να απαντήσουν στην αστυνομική βία.

Στο χώρο της οικοδομής έρχονταν για να βρουν δουλειά άνθρωποι από όλη την Ελληνική επικράτεια, που ήθελαν να γλιτώσουν από τη φτώχεια που επικρατούσε στα χωριά. Οι πληγές της  γερμανικής κατοχής και του Εμφυλίου πολέμου ήταν νωπές και οι νέοι αλλά και μεγαλύτερης ηλικίας, αγρότες κυρίως, κουβαλούσαν μαζί τους τα βιώματα από τις διώξεις της υπαίθρου, για τα αριστερά τους φρονήματα.

Η δουλειά που δεν ζητούσε πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων

Η μόνη διέξοδος όλων αυτών ήταν να ψάξουν να βρουν την τύχη τους στην Αθήνα, όπου το χτίσιμο των νέων πολυκατοικιών είχε ανάγκη από εργατικά χέρια. Βρήκαν αποκούμπι στην οικοδομή που τους εξασφάλιζε μεροκάματο και κανείς  δεν τους ζητούσε πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων, το οποίο σε άλλες δουλειές ήταν υποχρεωτικό. Οι οικοδόμοι αυξήθηκαν ραγδαία και αποτέλεσαν μια από τις πιο δυναμικές εργατικές ομάδες της εποχής.

Η οικοδομή ήταν ένας χώρος κατακερματισμένος. Την περίοδο εκείνη το Συνδικάτο των Οικοδόμων, δεν είχε τη σημερινή μορφή. Η κάθε ειδικότητα στο επάγγελμα είχε το δικό της σωματείο, τα περισσότερα από τα οποία λειτουργούσαν ως συντεχνίες. Οι εργοδότες ήταν πολυάριθμοι, διάσπαρτοι και περιστασιακοί. Η έλλειψη ενός κεντρικού ελέγχου είχε σαν αποτέλεσμα την ασυδοσία των εργοδοτών ειδικά στο θέμα της ασφάλισης, που ήταν και το κυριότερο από μια σειρά διεκδικήσεων του κλάδου.

Τότε, ένας στους χίλιους  έπαιρνε σύνταξη. Η σποραδικότητα της απασχόλησης σε διαφορετικούς κάθε φορά περιστασιακούς εργοδότες, περιόριζε τον αριθμό των ενσήμων που συνολικά μπορούσε να εξασφαλίσει ένας οικοδόμος. Πρακτικά ήταν ανασφάλιστοι σε μια περίοδο με συνεχή εργατικά ατυχήματα αφού τα μέτρα προφύλαξης ήταν ανύπαρκτα.

Το νομοσχέδιο

Οι οικοδόμοι πάλευαν για την επίλυση μιας σειράς αιτημάτων τους.  Καλύτερα μεροκάματα, μείωση των συνταξιοδοτικών προϋποθέσεων, βαρέα και ανθυγιεινά ένσημα, λιγότερα ένσημα ως προϋπόθεση του επιδόματος ανεργίας, ήταν μερικές από τις διεκδικήσεις τους. Εκείνη την εποχή οι οικοδόμοι ήταν εκτεθειμένοι σε όλα τα επικίνδυνα χημικά υλικά, ασβέστη, χρώματα κλπ, δεν είχαν κατάλληλα παπούτσια για να προστατεύονται από τις πρόκες, δεν φορούσαν κράνη, και για παράδειγμα τα μπετά έπεφταν με καρότσι και κουβά από το πρωί ως το βράδυ.

Το καλοκαίρι του 1960, ο νέος ασφαλιστικός νόμος 4104/60, όξυνε την κατάσταση, καθώς ανέβασε τα απαιτούμενα ένσημα για την κατώτερη σύνταξη από 2.050, σε 4.050. Αυτό πρακτικά σήμαινε ακόμα μεγαλύτερο περιορισμό των οικοδόμων που θα έπαιρναν σύνταξη, και ταυτόχρονα αύξηση του ορίου ηλικίας στα 65 χρόνια αντί για 60.

Οι οικοδόμοι της Αθήνας είχαν πραγματοποιήσει άλλες τέσσερις κινητοποιήσεις το δεύτερο εξάμηνο του 1960. Τα αίτια όμως του εκρηκτικού κλίματος που επικρατούσε, δεν ήταν μόνο τα συνδικαλιστικά αιτήματα. Είχαν να κάνουν, μεταξύ άλλων,  με τις πολύ σκληρές συνθήκες δουλειάς, χαμηλά μεροκάματα, εργατικά ατυχήματα, πολλά απ’ αυτά θανητηφόρα. Ήταν όμως και η γενικότερη κοινωνικοπολιτική κατάσταση της εποχής, οι διώξεις και ο “φόβος του χωροφύλακα”, που προετοίμασαν το έδαφος για τα γεγονότα που ακολούθησαν.

Τα αιτήματα

Στα τέλη Νοεμβρίου του 1960, η Ομοσπονδία Οικοδόμων προκήρυξε 24ωρη πανοικοδομική πανελλαδική απεργία, για την 1^η του Δεκέμβρη, με τα εξής αιτήματα:

Η βίαιη σύγκρουση

Οι αστυνομικοί όρμησαν προς τους συγκεντρωμένους που έπεφταν αναίσθητοι και αιμόφυρτοι από τα κτυπήματα των κλόμπς.

Ο αστυνομικός διευθυντής των Αθηνών Αθανάσιος Ρακιτζής με κράνος και χωρίς μάσκα. ΤΑ ΝΕΑ 2/12/1960

Εφημερίδα TΑ ΝΕΑ 2/12/1960

Η απεργία των οικοδόμων αποτέλεσε πεδίο αντιπαράθεσης και στη Βουλή. Ο τότε υπουργός Εργασίας της κυβέρνησης Καραμανλή, Αριστείδης Δημητράτος, απέδωσε την αποκλειστική ευθύνη των γεγονότων  στους απεργούς “οι οποίοι κατευθύνονται από γνωστά κομμουνιστικά στοιχεία”. Ωστόσο ήταν αδύνατον ο όγκος των διαδηλωτών να είχε κομμουνιστική ιδεολογία.

Οι οικοδόμοι δεν πτοήθηκαν. Αργά το βράδυ τα σωματεία της Αθήνας και του Πειραιά αποφάσισαν νέα 24ωρη απεργία για την επόμενη μέρα. Στο πλευρό τους τάχθηκαν δεκάδες οργανώσεις: οι Τυπογράφοι, Μηχανουργοί, Υποδερματεργάτες και Λογιστές της Αθήνας, οι εργαζόμενοι στο Φωταέριο και την Ηλεκτρική Εταιρία Αθηνών-Πειραιώς, οι Οδηγοί και Εισπράκτορες Λεωφορείων, οι Λογιστές, Μηχανουργοί, Νοσηλευτές, Αρτεργάτες και Υαλουργοί του Πειραιά, κ.α.

Την επόμενη μέρα, 45.000 χιλιάδες κόσμος βγήκε στους δρόμους σε διαδήλωση διαμαρτυρίας.

“‘Ερχονται οι οικοδόμοι”

Η αγανάκτηση των απεργών οικοδόμων δεν προέρχονταν μόνο από τα χρόνια προβλήματά του κλάδου τους που ζητούσαν λύση. Η βίαιη αντίδρασή τους ήταν το ξέσπασμα μιας συσσωρευμένης οργής τη δεκαετία που μεσολάβησε, για τις διώξεις του κράτους και τη βία της αστυνομίας.

Ο Στέργιος Κατσαρός στο βιβλίο του “Εγώ ο προβοκάτορας, ο τρομοκράτης – Η γοητεία της Βίας”, γράφει:

“Ωστόσο, η αγριότητα της αστυνομίας και η αγανάκτηση των οικοδόμων ήταν τέτοιες που μετέτρεψαν τις διαδηλώσεις σε άγριες συγκρούσεις. Ήταν η πρώτη φορά μετά το 1949 που οι καταπιεσμένες και εκμεταλλευόμενες μάζες αντιμετώπιζαν με βία τη βία των οργάνων κρατικής καταστολής. Δεν ήταν μόνο οι εβδομήντα χωροφύλακες που τραυματίστηκαν σοβαρά στα επεισόδια αυτά, αλλά και πολλοί άλλοι, που μετά τα γεγονότα υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους.

Η ταπείνωση του χωροφύλακα, που για χρόνια ήταν απόλυτος κύριος της ζωής και της αξιοπρέπειας εκατομμυρίων ανθρώπων, είχε ένα απελευθερωτικό αποτέλεσμα για το σύνολο των καταπιεσμένων μαζών. [… ] Όσο για τον οικοδόμο, ξέφυγε από τα τάρταρα της κοινωνικής περιφρόνησης και έγινε ο πρωταγωνιστής της πολιτικής σκηνής, όπου κυριάρχησε για εφτά ολόκληρα χρόνια.

Από τότε οι φοιτητές και άλλοι εργαζόμενοι, όταν στις συγκρούσεις τους με την αστυνομία βρίσκονταν σε δυσκολίες, φώναζαν το σύνθημα “έρχονται οι οικοδόμοι.”

Τί άλλαξε μετά την απεργία

Όσον αφορά στα αιτήματα, η απεργία ήταν επιτυχής. Οι συνεχείς και εντατικοί αγώνες των οικοδόμων είχαν αποτέλεσμα μια σειρά από σημαντικές κατακτήσεις εκείνη την περίοδο, όπως η ένταξη στα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα, το δώρο των γιορτών, η δεκαπενθήμερη άδεια, η μείωση του ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση στα 60 χρόνια.

Η  απεργία των οικοδόμων έφερε στο προσκήνιο μια νέα δυναμική εργατική τάξη που έγινε το αγωνιστικό παράδειγμα για τους άλλους κλάδους. Το “σπάσιμο” της τρομοκρατίας και της φοβίας θα άλλαζε τις συνθήκες στο συνδικαλιστικό κίνημα. Το 1962 συγκροτήθηκε η Κίνηση των 115 σωματείων, που μέσα σε τρία χρόνια έφτασαν τα 600. Τη χρονιά εκείνη, οι απεργίες ήταν 50% περισσότερες από το μέσο όρο ολόκληρης της προηγούμενης εξαετίας.