Η απελευθέρωση του Άγιου Όρους, πριν το καταλάβουν οι Βούλγαροι. Η πρόταση των Ρώσων, να είναι ουδέτερο και αυτόνομο

2 Νοεμβρίου 1912. Μετά από 488 χρόνια σκλαβιάς, το Άγιον Όρος απελευθερώνεται.

Λίγες μέρες νωρίτερα, ο Ελληνικός Στόλος είχε απελευθερώσει τη Θεσσαλονίκη. Σε μεγάλο βαθμό, η κατάπλευση στο Άγιον Όρος επισπεύθηκε λόγω της πληροφορίας ότι οι Βούλγαροι είχαν βλέψεις να το καταλάβουν. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι είχαν ξεσπάσει ένα μήνα πριν και ολόκληρη η Μακεδονία βρισκόταν σε πολεμικό αναβρασμό.

Στο Άγιο Όρος την περίοδο εκείνη υπολογίζεται ότι έμεναν τουλάχιστον 9 χιλιάδες ορθόδοξοι μοναχοί, χωρισμένοι σε Μονές ανάλογα με την χώρα καταγωγής τους. Όταν το πρωί της 2ας Νοεμβρίου του 1912 οι Αγιορείτες αντιλήφθηκαν πολεμικά πλοία με ελληνικές σημαίες ανοικτά της χερσονήσου, ξεκίνησαν να κρούουν χαρμόσυνα τις καμπάνες. Το Θωρηκτό Αβέρωφ ανταπέδωσε με 21 χαιρετιστήριες βολές.

Λίγη ώρα αργότερα, το Θωρηκτό, μαζί με το αντιτορπιλικό «Θύελλα» και τα ανιχνευτικά «Ιέραξ» και «Πάνθηρ» αγκυροβόλησαν στον όρμο της Δάφνης. Το άγημα των 40 ανδρών που αποβιβάστηκε απελευθέρωσε τις Καρυές. Έπειτα, 200 ακόμα στρατιώτες κατέλαβαν τη διώρυγα του Ξέρξη.

Το Άγιον Όρος απελευθερώνεται

Η αποβατική ενέργεια επικυρώθηκε «εν ονόματι του Βασιλέως των Ελλήνων» και ο Καϊμακάμης, οι υπάλληλοι και η ισχνή οθωμανική δύναμη που ήταν εγκατεστημένη στο Όρος Άθως χαρακτηρίστηκαν αιχμάλωτοι πολέμου «άνευ πολεμικής τινός ενέργειας».

Την επόμενη ημέρα, στις 3 Νοεμβρίου, συνήλθαν σε συνεδρίαση οι αντιπρόσωποι όλων των Μονών, πλην της Ρωσικής, και υπεγράφη στον κώδικα των πρακτικών της συνεδρίας πράξη, με την οποία διαπιστωνόταν η κατάλυση των οθωμανικών αρχών.

Στις 4 Νοεμβρίου 1912, η Ιερά Κοινότητα αποστέλλει ευχαριστήριο τηλεγράφημα για την απελευθέρωση του Αγίου Όρους στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο πρωθυπουργός, από τη μεριά του, απάντησε ως εξής:

«Ὁ Πρόεδρος τοῦ Ὑπουργικοῦ Συμβουλίου

Ἐν Ἀθήναις τῇ 25ῃ Νοεμβρίου 1912

Πανοσιολογιώτατοι,

Μετά βαθυτάτης συγκινήσεως, ἀποδεχόμενος τόν φιλόστοργον ὑμῶν ἀσπασμόν, εὐχαριστῶ ἀπό μέσης καρδίας ἐπί ταῖς τιμητικαῖς ἐκφράσεσι, δι’ ὧν μέ περιβάλλουσι αἱ ὑμέτεραι Ἁγιότητες.

Ἀντισυγχαίρων δέ ἐπί ταῖς νίκαις, αἵτινες θείᾳ συνάρσει στέψασαι τά ἑλληνικά ὅπλα, ἀπελύτρωσαν καί τούς τῆς Ἀθωνιάδος τόπους, ἐπικαλοῦμαι τάς πρός τόν Ὕψιστον ὑμετέρας δεήσεις ὑπέρ τῆς κατά τούς κοινούς πόθους περατώσεως τοῦ Ἱεροῦ ἀγῶνος.

Ἐλευθέριος Κ. Βενιζέλος»

Αμφιλεγόμενο καθεστώς

Στις 12 Μαΐου 1913, κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης του Λονδίνου, ο Ρώσος αντιπρόσωπος έφερε το ζήτημα του καθεστώτος του Αγίου Όρους. Σε υπόμνημα που παρουσίασε ζητούσε:

• να αναγνωριστεί το Άγιο Όρος έδαφος αυτόνομο και ουδέτερο υπό την προστασία της Ρωσίας και των πέντε βαλκανικών ορθόδοξων χωρών.
• οι αντιπρόσωποι των χωρών αυτών να καθορίσουν τις αρχές διοίκησης του Αγίου Όρους.
• η εκλογή των μελών της Κοινότητας να γίνεται από όλους τους μοναχούς με βάση έναν αντιπρόσωπο για κάθε 200 ή 250 μοναχούς, μοναστηριακούς ή κελιώτες, και
• κατάργηση της ιδιοκτησίας του Άθω από τις είκοσι μονές, πλέον κάθε ίδρυμα (μοναστήρι, σκηνή ή κελί) θα κατέχει το έδαφός του κυριαρχικά.

Ωστόσο, τα υπόλοιπα κράτη δε συμφώνησαν. Το ζήτημα τέθηκε ξανά στη διάσκεψη του Βουκουρεστίου τον Αύγουστο του 1913. Παρότι ούτε τότε αποφασίστηκε κάτι επίσημο και οριστικό, η λύση δόθηκε σιωπηρά. Στο άρθρο 5 της Συνθήκης του Βουκουρεστίου καθορίζονταν τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα με την οροθετική γραμμή να ξεκινά ”από των νέων βουλγαροσερβικών συνόρων επί της κορυφογραμμής του όρους Μπέλες και καταληγούσης εις τας εις το Αιγαίον Πέλαγον εκβολάς του ποταμού Νέστου”. Αυτό τοποθετούσε το Άγιο Όρος εντός των ορίων του νέου ελληνικού κράτους, με αποτέλεσμα να περιέλθει σε ελληνική κυριαρχία.

Τελικά, το ελληνικό κράτος κύρωσε τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους με το Ν.Δ. 10/16 Σεπτεμβρίου 1926. Η ισχύ του διατάγματος ξεκίνησε μόλις το 1927. Με την αναθεώρηση του Συντάγματος, για πρώτη φορά επισημοποιούταν η συνταγματική προστασία του καθεστώτος αυτοδιοίκησης του Αγίου Όρους.

Αρχική φωτογραφία: Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού