Η αμερικανίδα που εφηύρε το “κιτ βιασμού”. Πως συνέβαλε στη εξιχνίαση σοβαρών καταγγελιών. Η χορηγία του Playboy

Η Αμερικανίδα Μάρθα “Μάρτι” Γκόνταρντ έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του κιτ βιασμού.

Το κουτί συλλογής αποδεικτικών στοιχείων, που διασφαλίζει ότι ο βιασμός μπορεί να αποδειχτεί με αδιάσειστα επιστημονικά στοιχεία.

Η γυναίκα που ανάγκασε την αστυνομία να αντιμετωπίσει τη σεξουαλική επίθεση ως έγκλημα και αφιέρωσε όλη της τη ζωή για να κατοχυρώσει το “κιτ,” δεν έλαβε ποτέ την αναγνώριση που της άξιζε.

Αντιμετώπισε δυσκολίες, σεξισμό και είχε ένα θλιβερό τέλος. 

Το 2018 η δημοσιογράφος Πέγκαν Κένεντι, παρακολουθώντας μια δίκη, αναρωτήθηκε: «Εφευρέθηκε ποτέ κάτι για να αποθαρρύνει τη σεξουαλική επίθεση;».

Η έρευνα την οδήγησε στην άγνωστη ιστορία της Μάρτι Γκόνταρντ,”τη γυναίκα που είχε πιστέψει τα μικρά κορίτσια” και την έκανε βιβλίο με τίτλο: Τhe Secret History of the Rape Kit.

Η αντιμετώπιση των θυμάτων βιασμού

Το 1974, η 31χρονη Γκόνταρντ  παρείχε υποστήριξη σε θύματα σεξουαλικών εγκλημάτων σε ένα κέντρο εφήβων στο Σικάγο. Εκεί διαπίστωσε ότι πολύ λίγες γυναίκες ανέφεραν βιασμούς  και ότι οι δράστες σπάνια τιμωρούνταν.

Την ίδια εποχή ξέσπασε ένα κύμα γυναικείων καταγγελιών για βιασμούς. Ήταν ανεξέλεγκτοι και το αστυνομικό τμήμα του Σικάγο είχε τη φήμη του διεφθαρμένου.

Σύμφωνα με τις τότε στατιστικές, 16.000 γυναίκες βιάζονταν κάθε χρόνο και μόνο το ένα δέκατο καταγγέλλονταν

Ακόμη και όσες τολμούσαν να καταγγείλουν δεν είχαν πολλές ελπίδες να δουν τον δράση να συλλαμβάνεται και, ακόμα περισσότερο, να καταδικάζεται.

Οι αστυνομικοί αντιμετώπιζαν το θύμα από επιφυλακτικά, έως εχθρικά. Συνήθως ρωτούσαν τις γυναίκες τι φορούσαν, αν είχαν “προκαλέσει” τον δράστη με κάποιον τρόπο και μήπως είχαν απολαύσει το σεξ.

Ο αντίκτυπος των καταγγελιών στην κοινή γνώμη διευκόλυνε την Γκόνταρντ ώστε, μαζί με μια ακτιβίστρια και στενή συνεργάτιδά της, Cynthia Gehrie, να προσεγγίσει τον πολιτειακό γενικό εισαγγελέα του Σικάγο και να τον πείσει να της παραχωρήσει πρόσβαση στα αστυνομικά τμήματα.

Εκεί διαπίστωσε ότι τα στοιχεία που συλλέγονταν στα νοσοκομεία από θύματα βιασμού, ήταν συχνά ελλιπή ή ανεπαρκώς συγκεντρωμένα. Το προσωπικό του νοσοκομείου δεν ήταν εκπαιδευμένο στη διαδικασία.

Οι νοσηλεύτριες εν αγνοία τους, κατέστρεφαν τα στοιχεία του εγκλήματος, για παράδειγμα πετώντας στα σκουπίδια το ματωμένο φόρεμα τού θύματος

Οι αστυνομικοί δεν λάμβαναν αξιοποιήσιμα στοιχεία, όπως σωστά συλλεγμένα επιχρίσματα σπέρματος, σάλιου και αίματος. Επιπλέον, ακόμη κι όταν είχαν αποδεικτικά στοιχεία, δεν ήταν κατάλληλα εκπαιδευμένοι να τα διαφυλάξουν.

Ο εκβιασμός που την οδήγησε στην αφάνεια

Η Γκόνταρντ τότε σκέφτηκε τη δημιουργία ενός τυποποιημένου τρόπου συλλογής και διατήρησης ιατροδικαστικών στοιχείων από θύματα βιασμού, με μπατονέτες, σωληνάρια και οδηγίες χρήσης. Ενός κιτ βιασμού.

Την εφεύρεσή της μετέφερε εγγράφως στον Louis Vitullo, ο οποίος εργαζόταν στο εγκληματολογικό εργαστήριο του τμήματος του Σικάγο.

Στην αρχή, ήρθε αντιμέτωπη με ένα ξέσπασμα θυμού από τον αξιωματούχο ο οποίος απέρριψε την ιδέα της, σύμφωνα με τη συνεργάτιδά της. Μια βδομάδα μετά όμως ο Βιτούλο  κάλεσε την Γκόνταρντ στο εργαστήριο.

Της παρουσίασε ένα κουτί με όλα τα εργαλεία που η ίδια είχε προτείνει και απαίτησε το κιτ να πάρει το όνομά του, αλλιώς δεν θα το προχωρούσε. Η Γκόνταρντ προκειμένου να προχωρήσει η διαδικασία, υπέκυψε στον εκβιασμό.

Η χρηματοδότηση από το Playboy

Η αφάνεια ήταν μία από τις θυσίες που έκανε για να υπάρξει το κιτ βιασμού. Όχι μόνο εγκατέλειψε τα εύσημα για την εφεύρεσή της, αλλά ανέλαβε και να συγκεντρώσει κεφάλαια για τη δημιουργία του.

Οι συντηρητικοί φιλάνθρωποι δεν επιθυμούσαν να συνδέονται με τη ντροπή και το στίγμα που έφερε η λέξη βιασμός. Έτσι η Γκόνταρντ στράφηκε στην αντίθετη κατεύθυνση.

Μέσω του μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ίδρυσε, ζήτησε και έλαβε επιχορήγηση 10.000 δολαρίων από το περιοδικό Playboy

“Αποφάσισα ότι έπρεπε να αφήσουμε στην άκρη τα συναισθήματά μας για την αντικειμενοποίηση των γυναικών στο περιοδικό”, είχε πει αργότερα.

Η ειρωνία είναι ότι ο Χιου Χέφνερ, ο ιδρυτής και αρχισυντάκτης του Playboy, αντιμετώπισε πλήθος κατηγοριών από «λαγουδάκια», φίλους και συνεργάτες για βιασμούς, όργια και εκπόρνευση, τόσο πριν όσο και μετά τον θάνατό του το 2017.

Τα πιλοτικά προγράμματα

Το 1978 η Goddard διένειμε τα πρώτα κιτ βιασμού σε νοσοκομεία του Σικάγο, ξεκινώντας ένα πιλοτικό πρόγραμμα και το 1982 η Νέα Υόρκη υιοθέτησε το κιτ.

Η Γκόνταρντ ανέλαβε να εκπαιδεύσει γιατρούς, νοσηλευτές και αστυνομικούς εκεί, αλλά και σε άλλες πολιτείες, στο πως να συνεργάζονται στη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων. Χωρίς αυτή τη βασική εκπαίδευση, το κιτ θα ήταν άχρηστο.

“Η Γκόνταρντ δεν επινόησε μόνο το κουτί, αλλά ένα νέο τρόπο δίωξης του βιασμού. Πλέον, το θύμα δεν έδινε κατάθεση μόνο του. Γιατροί, νοσηλευτές και ιατροδικαστές υποστήριζαν τη δική του εκδοχή των γεγονότων.Το κιτ βιασμού είχε γίνει ένας ακόμα μάρτυρας”, σύμφωνα με τους  New York Times.

Το κιτ αποτελείται από μια μικρή χάρτινη θήκη, που περιέχει αποστειρωμένα αντικείμενα, όπως μπατονέτες, νυχοκόπτη, βαμβακερά γάντια, διαφάνειες για τη συγκράτηση των σωματικών υγρών, χάρτινες σακούλες, μια μικροσκοπική πλαστική χτένα και οδηγίες χρήσης.

Το κιτ είναι σχεδιασμένο για να συλλέγει και να διατηρεί βιολογικά στοιχεία που βρέθηκαν στο σώμα ενός ατόμου που κατήγγειλε σεξουαλική επίθεση.  Πηγή φωτογραφίας: National Museum of American History, Smithsonian

O αλκοολισμός και το τέλος

Ωστόσο η Μάρτι Γκόνταρντ όχι απλά δεν πήρε τα εύσημα της ιδέας, αλλά τα επόμενα χρόνια, τα οποία αφιέρωσε στη διάδοσή της, ήρθε αντιμέτωπη με μια άνευ προηγουμένου εχθρότητα.

Τη δεκαετία του ‘80 που ταξίδευε από πολιτεία σε πολιτεία των ΗΠΑ για τα πιλοτικά προγράμματα δοκιμάστηκαν οι ψυχικές και οι σωματικές αντοχές της:

«Πάρα πολλοί με προσέβαλαν ευθέως. Αμφισβητούσαν την κρίση μου, κάνοντάς ερωτήσεις όπως: “Είσαι μπάτσος ή εισαγγελέας;”, σύμφωνα με σπάνια μαρτυρία της.

Επιπλέον συνεργάτιδα και φίλη της, είχε δηλώσει σε αρθρογράφο των New York Times ότι στο τέλος της δεκαετίας του ‘70 είχε πέσει θύμα βιασμού και η ίδια η Γκόνταρντ, από έναν άγνωστο άντρα που την είχε απαγάγει στη Χαβάη.

Γεγονός είναι ότι στα τέλη της δεκαετίας του ‘80 άρχισε να βυθίζεται στον αλκοολισμό και σταδιακά αποσύρθηκε από τη δημοσιότητα, τους συγγενείς και φίλους της.

Όταν η Κένεντι προσπάθησε να την εντοπίσει για τις ανάγκες του ρεπορτάζ, με δυσκολία ανακάλυψε ότι μέχρι το 2000 είχε γίνει ερημίτισσα και μεταξύ 2006-7 η εφευρέτρια είχε περάσει κάποιο διάστημα σε τροχόσπιτο στην Αριζόνα.

Σύμφωνα με τον ανηψιό τής Γκόνταρντ, Σκοτ, γύρω στο 2010 ο αλκοολισμός την είχε οδηγήσει σε παρανοϊκές σκέψεις, πίστευε για παράδειγμα ότι οι φίλοι της σχεδίαζαν να τη δολοφονήσουν, ενώ διαπιστώθηκε με μανιοκατάθλιψη.

Τα στοιχεία οδήγησαν τη δημοσιογράφο σε έναν οίκο ευγηρίας όπου έμαθε ότι η Γκόνταρντ είχε πεθάνει το 2015, σε ηλικία 74 ετών

Ο θάνατός της δεν έφτασε ποτέ στις ειδήσεις. Σύμφωνα με τις επιθυμίες της, δεν έγινε κηδεία ή μνημόσυνο. Ωστόσο, το έργο της άφησε μια αξιοσημείωτη κληρονομιά.

Το κιτ αναπροσανατόλισε τη στάση του κοινού απέναντι στα θύματα βιασμού. Συνέβαλε να αντιμετωπιστούν όχι ως πιθανοί ψεύτες, αλλά ως “αυτόπτες μάρτυρες των οποίων το σώμα θα μπορούσε να αποκαλύψει πραγματικά στοιχεία για ένα βίαιο έγκλημα”.

Στοιβαγμένα σε αποθήκες στις ΗΠΑ, ανύπαρκτα στην Ελλάδα

Τα αποδεικτικά στοιχεία που ήταν αποθηκευμένα στα κιτ, σε συνδυασμό με την έλευση της εξέτασης του DNA, επέτρεψαν να λυθούν αρκετές υποθέσεις αρχείου και να συλληφθούν ένοχοι βιασμού.

Παρ’ όλα αυτά, λόγω του υψηλού κόστους ανάλυσης των στοιχείων, πολλά από εκείνα τα κουτιά κατέληξαν να στοιβάζονται σε αποθήκες, εν αγνοία των θυμάτων που είχαν συγκεντρώσει όλη την τόλμη και την ψυχική αντοχή τους για να καταγγείλουν τους βιαστές τους.

Το 2016 αποκαλύφθηκε ότι, περίπου 400.000 κιτ βιασμών –κάποια από τη δεκαετία του ‘80– δεν είχαν ελεγχθεί ποτέ. Το γεγονός πυροδότησε μια καμπάνια χρηματοδότησης που κατέληξε στην ανάλυση των δειγμάτων, τη σύλληψη και τη καταδίκη πολλών βιαστών, ακόμη και κατά συρροή βιαστών.

Στην Ελλάδα η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη.

Δεν υπάρχει  οργανωμένο και σαφές πρωτόκολλο διαχείρισης των υποθέσεων με θύματα σεξουαλικής βίας.

Οι καθυστερήσεις, η έλλειψη ενημέρωσης και διασύνδεσης, όπως και η έλλειψη εκπαίδευσης και ενσυναίσθησης των αρμοδίων αρχών αποθαρρύνουν τα θύματα, τα οποία αισθάνονται τουλάχιστον ματαίωση.

Νοσοκομεία και δομές πρωτοβάθμιας υγείας δεν έχουν εξοπλιστεί με κιτ βιασμού το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, αφού προηγηθεί και σχετική επιμόρφωση, όπως συμβαίνει στο εξωτερικό.