Η άγνωστη λεηλασία της Ρώμης από τους Άραβες. Τα κειμήλια που χάθηκαν, όπως ο “Χρυσός Σταυρός του Κωνσταντίνου”

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Το 846 μ.Χ. οι Άραβες λεηλάτησαν τη Ρώμη. Το γεγονός αυτό δεν είναι τόσο γνωστό, όπως οι νίκες των χριστιανικών δυνάμεων εναντίον τους στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 718 μ. Χ. και το Πουατιέ της Γαλλίας το 732 μ. Χ.

Όμως, εξαιτίας της αραβικής επιδρομής χάθηκαν κάποια από τα πολυτιμότερα κειμήλια της παλαιοχριστιανικής εποχής, με πιο γνωστό τον Χρυσό Σταυρό του Μεγάλου Κωνσταντίνου που ήταν πάνω στον τάφο του Αγίου Πέτρου.

Η εξάπλωση των Αράβων

Οι αραβικές κατακτήσεις ξεκίνησαν τον 7ο αιώνα μ. Χ. από τον Μωάμεθ, θρησκευτικό και πολιτικό ηγέτη ο οποίος ένωσε τους Άραβες σ’ ένα ενιαίο θρησκευτικό κράτος υπό το Ισλάμ.

Ο αραβικός κόσμος επεκτάθηκε γρήγορα υπό τους διαδόχους του Μωάμεθ που ίδρυσαν τα χαλιφάτα των Ρασιντούν και των Ομαγιάδων.

Η ισλαμική κυριαρχία στο αποκορύφωμά της εκτεινόταν από την ιβηρική χερσόνησο στα δυτικά μέχρι την Ινδία στα ανατολικά. Στις κατακτήσεις των Αράβων συμπεριλαμβανόταν η Σικελία, η Κρήτη, το μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, καθώς και o Καύκασος και η Κεντρική Ασία.

Κωνσταντινούπολη-Πουατιέ

Η βυζαντινή αυτοκρατορία υπέστη μεγάλες εδαφικές απώλειες στους Άραβες, αλλά κατάφερε να διατηρηθεί και να περάσει στην αντεπίθεση, χάρη στην αποτυχία της αραβικής πολιορκίας της Κωνσταντινούπολης το 717-718 μ.Χ. Τότε οι Βυζαντινοί κατέστρεψαν μεγάλο τμήμα του στόλου των Αράβων με το Υγρό Πυρ.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 732 μ.Χ. η σπουδαία νίκη των Φράγκων υπό τον Κάρολο Μαρτέλ στο Πουατιέ κατά των Αράβων στη Γαλλία σταμάτησε την επέκτασή τους στη δυτική Ευρώπη.

Η Ρώμη στο στόχαστρο

Αν και στις αρχές του 8^ου αιώνα, η Ευρώπη κατάφερε να αποφύγει την κατάκτηση από τους Άραβες, αυτοί συνέχισαν να την απειλούν. Το 842 μ. Χ., αραβικές δυνάμεις από τη βόρεια Αφρική υπό την ηγεσία του Μωάμεθ Αμπούλ Αμπάς, που οι χρονικογράφοι καταγράφουν ως «Σαρακηνοί», κατέλαβαν τη Μεσσήνη της Σικελίας.

Από εκεί προσπάθησαν να επεκταθούν στην ιταλική χερσόνησο και κατέλαβαν κάποια μικρά νησιά στις ακτές της, καθώς το λιμάνι του Μισένο κοντά στη Νάπολη. Στόχος τους ήταν η Ρώμη.

Γεμάτη πολύτιμα κειμήλια

Παρά την πτώση της δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το 476 μ. Χ., η πόλη παρέμεινε θρησκευτική πρωτεύουσα της δυτικής Ευρώπης επειδή ήταν η «πόλη των μαρτύρων», γιατί εκεί είχαν ταφεί οι Άγιοι Πέτρος και Παύλος. Οι πάπες ασκούσαν μεγάλη επιρροή τόσο στον βυζαντινό αυτοκράτορα όσο και στους διάφορους Φράγκους ηγεμόνες των κρατιδίων που εμφανίστηκαν στα κατάλοιπα της παλαί ποτέ δυτικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Στην «Αιώνια Πόλη» υπήρχαν κάποια από τα πολυτιμότερα κειμήλια των πρώτων αιώνων του χριστιανισμού, κυρίως στις δύο μεγάλες παλαιοχριστιανικές βασιλικές της, του Αγίου Πέτρου και του Αγίου Παύλου. Οι δύο εκκλησίες ήταν γεμάτες χρυσά και ασημένια λειτουργικά αγγεία, σταυρούς, λειψανοθήκες και άλλα κειμήλια καλυμμένα με πολύτιμους λίθους, και κοσμήματα.

Δύο ήταν τα πολυτιμότερα και σημαντικότερα κειμήλια.

Ο Χρυσός Σταυρός του Κωνσταντίνου

Το πρώτο, ένας χρυσός σταυρός που είχε δωρίσει ο Μέγας Κωνσταντίνος και είχε τοποθετηθεί πάνω στον τάφο του Αγίου Πέτρου στην ομώνυμη βασιλική. Το δεύτερο ήταν ένα μεγάλο ασημένιο τραπέζι το οποίο είχε πάνω ανάγλυφα χάρτη ή απεικόνιση της Κωνσταντινούπολης και ήταν δώρο του Καρλομάγνου.

Ο Χρυσός Σταυρός του Κωνσταντίνου είχε ήδη από τότε γίνει θρυλικός. Το δώρισε στη βασιλική όταν αυτή κατασκευάστηκε στα χρόνια της βασιλείας του. Ζύγιζε 68 κιλά και ήταν καλυμμένο με κοσμήματα και πολύτιμες πέτρες. Μόνο η αξία του χρυσού του σε σημερινές τιμές θα ήταν πάνω από 4 εκατομμύρια ευρώ!

Οι Άραβες “προ των πυλών”

Μια μεγάλη δύναμη Αράβων το 846 μ. Χ. αποβιβάστηκε στο Πόρτο, την Όστια και τη Σέντουμσέλαι (ή Σιβιταβέτσια), επίνεια της Ρώμης. Εξολόθρευσαν τις τοπικές φρουρές και μέσω του Τίβερη και χερσαίων οδών κατευθύνθηκαν προς τη Ρώμη. Οι ασθενείς ρωμαϊκές δυνάμεις υποχώρησαν βιαστικά πίσω από τα τείχη της πόλης.

Την εποχή εκείνη η Ρώμη διέθετε ισχυρά τείχη που είχε αναγείρει ο αυτοκράτορας Αυρηλιανός (270-275 μ. Χ.), σχεδόν έξι αιώνες νωρίτερα. Τα τείχη υπερασπιζόταν μία μικρή δύναμη που όμως αποδείχτηκε επαρκής για το ρόλο αυτό.

Η λεηλασία

Εκτός τειχών ήταν το Βατικανό με τη βασιλική του Αγίου Πέτρου, καθώς και η περιοχή όπου βρισκόταν αυτή του Αγίου Παύλου. Οι Άραβες δεν πολιόρκησαν τη Ρώμη αλλά λεηλάτησαν τα περίχωρα της Ρώμης καθώς και τους δύο πιο σημαντικούς ναούς της. Τότε ήταν που χάθηκαν πολλά παλαιοχριστιανικά πολύτιμα κειμήλια, όπως ο Χρυσός Σταυρός του Κωνσταντίνου και το ασημένιο τραπέζι του Καρλομάγνου.

Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι οι επιδρομείς ήξεραν ακριβώς πού θα εύρισκαν τους πιο πολύτιμους θησαυρούς και ότι ο πραγματικός στόχος τους ήταν αυτοί και όχι η πόλη της Ρώμης.

Οι Άραβες που επιτέθηκαν στον Άγιο Πέτρο αντιμετώπισαν μία δύναμη Σαξόνων, Λομβαρδών, Φριζών και Φράγκων, την οποία και νίκησαν.

Ήττα των Αράβων

Στο μεταξύ, ένας στρατός προερχόμενος από το Σπολέτο με επικεφαλής τον Λομβάρδο Δούκα Γκάι, επιτέθηκε στους Άραβες μπροστά από τα τείχη της Ρώμης. Αυτοί ήταν φορτωμένοι με λάφυρα και είχαν πολλούς αιχμαλώτους. Για το λόγο αυτό αποχώρησαν από τη Ρώμη καταδιωκόμενοι από τους Λομβαρδούς.

Πολλοί Άραβες πρόλαβαν να επιβιβαστούν στα πλοία τους και να αποπλεύσουν. Όμως, μία καταιγίδα κατέστρεψε πολλά πλοία, φέρνοντας στις παραλίες πολλές σορούς Αράβων φορτωμένες με κοσμήματα που είχαν λαφυραγωγήσει από τη Ρώμη. Στη συνέχεια, οι Λομβαρδοί κατευθύνθηκαν στη νότια Ιταλία και με τη συνδρομή και άλλων χριστιανικών δυνάμεων νίκησαν τους Άραβες στη Γκαέτα.

Οι συνέπειες της επιδρομής

Λίγο μετά την πολιορκία, ο Πάπας Λέων Δ’ ξεκίνησε την ανέγερση τειχών που πήραν το όνομά του («Λεόντεια Τείχη») για να προστατεύσει τη βασιλική του Αγίου Πέτρου και το λόφο του Βατικανού. Πολλοί που εργάστηκαν στην ανέγερση των τειχών ήταν Άραβες που αιχμαλωτίστηκαν μετά την αποχώρησή τους από τη Ρώμη το 846 αλλά και το 849, όταν αποκρούστηκε μια άλλη αραβική επιδρομή κατά της Όστιας. Ήταν η τελευταία φορά που οι Άραβες απείλησαν τη Ρώμη.

Όσο για τον Χρυσό Σταυρό του Κωνσταντίνου και το ασημένιο τραπέζι του Καρλομάγνου, καθώς δεν αναφέρονται ξανά σε ευρωπαϊκές ή αραβικές πηγές πιθανότατα βρίσκονται στο αμπάρι κάποιου αραβικού πλοίου στο βυθό του Τυρρηνικού Πελάγους.