Η Αγία Φωτεινή ήταν το σύμβολο της Σμύρνης που ανατίναξαν οι Τούρκοι το ’22. Το καμπαναριό είχε 30 μέτρα ύψος και εξακολουθεί να «επιβιώνει» σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας

Η εκκλησία της  Αγίας Φωτεινής καταστράφηκε ολοσχερώς στη Σμύρνη, το ’22. Ωστόσο, το εντυπωσιακό καμπαναριό της επιβιώνει μέχρι σήμερα σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, καθώς οι Σμυρνιοί πρόσφυγες θέλησαν να φέρουν μαζί τους το πιο ένδοξο κομμάτι της πατρίδας τους. 

Η Σμύρνη ήταν ένα από τα πιο κοσμοπολίτικα κέντρα της Μεσογείου. Στις γειτονιές της συμβίωναν αρμονικά φυλές και θρησκείες από όλον τον κόσμο. Η ελληνορθόδοξη κοινότητα ήταν από τις πιο πολυπληθείς και σημαντικές. Γι’ αυτό και σε ολόκληρη την πόλη των 350.000 κατοίκων υπήρχαν συνολικά 16 ορθόδοξες εκκλησίες. Η μεγαλύτερη ήταν φυσικά η Μητρόπολη με το διάσημο καμπαναριό.

Ο μητροπολιτικός ναός της Αγίας Φωτεινής ήταν το σήμα κατατεθέν της πόλης. Το πανύψηλο καμπαναριό ήταν ορατό από κάθε σημείο της και αποτελούσε έναν άτυπο φάρο για τα πλοία που προσέγγιζαν το λιμάνι.

Κτισμένη τον 17ο αιώνα και αναστυλωμένη ήδη δύο φορές μέχρι την οριστική της καταστροφή, η περίτεχνη εκκλησία ήταν ένα πραγματικό στολίδι της ορθόδοξης αρχιτεκτονικής. Ήτανε χαμηλή, όπως όλες οι χριστιανικές εκκλησίες της περιόδου για να μην προκαλούν τον φανατισμό των Τούρκων.

Οι μεγαλοπρεπείς τοιχογραφίες, φιλοτεχνημένες από γνωστούς αγιογράφους, το μεγάλο ρολόι με τη χαρακτηριστική επιγραφή «Ηλίου άτερ σιγώ» («Απουσία του ηλίου, σιωπώ»), ο ολόχρυσος σταυρός και φυσικά το μαρμάρινο κωδωνοστάσιο με τις φανταχτερές καμπάνες συνέθεταν την ιστορική εκκλησία.

Ήταν αφιερωμένη στην Αγία Φωτεινή τη Σαμαρείτιδα.

Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, η ισαπόστολος, που είχε κηρύξει το λόγο του Χριστού σε πολλές περιοχές της Μικράς Ασίας, τελικά κατέληξε στη Σμύρνη όπου και βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Για τους Σμυρνιούς, η Αγία Φωτεινή ήταν η δική τους Αγία Σοφία. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνομα Φωτεινή είναι από τα συνηθέστερα στις Σμυρνιές, αλλά και στις Μικρασιάτισσες εν γένει.

Μετά την επανάσταση, στη Μικρά Ασία αλλά και στον ελλαδικό χώρο άρχισαν να αναδύονται μεγάλες εκκλησίες.

Στη Σμύρνη όπου ήδη δέσποζε η Αγία Φωτεινή, δεν οικοδομήθηκε νέος μεγαλοπρεπής ναός, αλλά αποφασίστηκε η προσθήκη ενός πελώριου καμπαναριού ύψους 30 μέτρων. Το σχεδίασε ο Σμυρνιός αρχιτέκτονας Ξενοφώντας Λάτρης, που αργότερα έκτισε και την Παναγιά της Τήνου. Η ανοικοδόμηση ξεκίνησε το 1856 και ολοκληρώθηκε με την άφιξη της εντυπωσιακής καμπάνας, την οποία δώρισε η αυτοκράτειρα της Ρωσίας, Μεγάλη Αικατερίνη, στους Έλληνες.

Δυστυχώς έμελλε να συμπληρώσει μόλις 65 χρόνια ζωής. Τον Σεπτέμβριο του 1922, οι καμπάνες της Αγίας Φωτεινής ήχησαν για τελευταία φορά. Η επιδρομή των Τούρκων άφησε πίσω της συντρίμμια, στάχτες και πτώματα. Ανάμεσα στα ισοπεδωμένα κτίσματα ήταν κι ο ιστορικός ναός, ο οποίος ανατινάχθηκε.

Απομιμήσεις

Οι πρόσφυγες που γλίτωσαν από την καταστροφή, ποτέ δεν ξέχασαν την πατρίδα τους. Στους νέους τόπους που εγκαταστάθηκαν θέλησαν να δημιουργήσουν εικόνες που θα τους θύμιζαν τη Σμύρνη.

Σε μία από τις κατεξοχήν κοιτίδες των ξεριζωμένων Σμυρναίων, τη Νέα Σμύρνη, κτίσθηκε τη δεκαετία του ’30 μία νέα Αγία Φωτεινή. Μάλιστα, το ξυλόγλυπτο τέμπλο, μαζί με τον Δεσποτικό Θρόνο και τον Ιερό Άμβωνα, μεταφέρθηκαν στο νεόκτιστο ναό από τον Άγιο Ιωάννη της Σμύρνης, ο οποίος δεν κάηκε κατά την πυρπόληση διότι βρισκόταν σε λόφο.

Έχουν κατασκευαστεί κατά τον 19ο αιώνα από τα χέρια του ίδιου, σπουδαίου, πλην άγνωστου σήμερα τεχνίτη, ο οποίος συνδύασε την ελληνική παράδοση με το δυτικό μπαρόκ και είναι πανομοιότυπα των αντίστοιχων ξυλόγλυπτων κατασκευών του παλαιού και ιστορικού Μητροπολιτικού ναού της Αγίας Φωτεινής.

Πολλά χρόνια αργότερα, το 1996, ανεγέρθηκε και καμπαναριό, ίδιο επίσης με τον κατεστραμμένο πρόγονο του. Έχει ύψος 33 μέτρων και μέχρι σήμερα δεσπόζει στην καρδιά της αθηναϊκής προσφυγικής συνοικίας.

Παρόμοια καμπαναριά υπάρχουν και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ο γνωστός ροδίτης αρχιτέκτονας Μιχάλης Σάνδαλος έχει κατασκευάσει απομιμήσεις του καμπαναριού της Αγίας Φωτεινής σε αρκετά χωριά των Δωδεκανήσων. Το πιο περίτεχνο βρίσκεται στο χωριό του, τον Αρχάγγελο και έχει ύψος 18 μέτρα. Γιος Σμυρνιού πρόσφυγα, θυμάται πάντα με συγκίνηση τα λόγια του πατέρα του και τα μεταφέρει στη «Μηχανή του Χρόνου»:

«Κάθε φορά που χτυπούσαν οι καμπάνες, ήταν σαν να κλαίνε», έλεγε ο ξεριζωμένος άντρας νοσταλγώντας τη μελωδία της αγαπημένης του Αγίας Φωτεινής.

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Ο εμπρησμός της Σμύρνης και το δράμα χιλιάδων προσφύγων. Οι θηριωδίες των άτακτων Τούρκων του Κεμάλ. Μαρτυρίες για την καταστροφή (βίντεο)