Η αέναη προσπάθεια της Ρωσίας να κατέβει στα θερμά μεσογειακά νερά

Γράφουν οι: Αναστασία Νικολοπούλου, Δικηγόρος Αθηνών – Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο Α.Π.Θ και Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς, Επικοινωνιολόγος – Μεταπτυχιακός Φοιτητής Διεθνών, Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διπλωματίας στο Παν. Μακεδονίας

Τι κοινό, πέρα από την καταγωγή, έχουν οι Ιβάν ο Τρομερός, ο Μέγας Πέτρος, η Μεγάλη Αικατερίνη, ο Λένιν και ο Πούτιν;  Μα φυσικά τον διακαή πόθο τους, να κατεβεί ο ρωσικός στόλος (μόνιμα) στα αποκαλούμενα θερμά μεσογειακά νερά. Ιστορικά δεν το πέτυχαν, πέρα από κάποια μικρά χρονικά διαστήματα. Ας θυμηθούμε πότε έγινε αυτό.

Δεν υπάρχουν φιλίες, μόνο συμφέροντα

Οι χώρες των Βαλκανίων δεν αποτελούν εξαίρεση όταν η Ρωσία παρεμβαίνει στις εγχώριες υποθέσεις κυρίαρχων κρατών σε όλο τον κόσμο (ακόμη και Η.Π.Α) χρησιμοποιώντας ”κατασκόπους” κάθε λογής. Όπως μπορούμε να δούμε, δεν αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τέτοιες μεθόδους εναντίον και των συμμαχικών της εθνών. Τα Βαλκάνια ήταν πάντα θέμα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τη Ρωσία από τα μέσα του 18ου αιώνα, αν όχι νωρίτερα.

Η Ρωσία προσπάθησε κατά το παρελθόν να επηρεάσει τα βαλκανικά έθνη και να δημιουργήσει μια θετική εικόνα στην περιοχή αυτή σε διάφορες χρονικές στιγμές μέσω διαφορετικών μεθόδων. Σε ορισμένες περιοχές των Βαλκανίων, η Ρωσία εξακολουθεί να θεωρείται «παλαιότερος αδελφός», αλλά ο μύθος αυτός εξαφανίζεται σιγά σιγά καθώς έχει καταστεί σαφές σε όλους ότι η Ρωσία δεν αποφεύγει να παρεμβαίνει στις εσωτερικές υποθέσεις του «φιλικών» της, χωρών.

Στις σλαβικές χώρες της περιοχής (Βουλγαρία, Σερβία, π.Γ.Δ.τ.Μ, Μαυροβούνιο, Κροατία, Σλοβενία), η Ρωσία αναπτύσσει την ιδέα του Πανσλαβισμού – του μεγάλου σλαβικού κόσμου (ο οποίος χρησιμοποιείται επίσης ενεργά στις σλαβικές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης). Μπορούμε να πούμε ότι το Κρεμλίνο βλέπει αυτές τις χώρες ως τμήμα του ρωσικού κόσμου, ένας ”μικρός σλαβικός γαλαξίας”. Η δεύτερη σημαντική γραμμή εφαρμογής των συμφερόντων του Κρεμλίνου αφορά στη θρησκεία. Η ιδέα του Ορθοδόξου κόσμου είναι ένα σημαντικό εργαλείο που χρησιμοποιεί το Κρεμλίνο.

Ειδικά στις βαλκανικές χώρες, όπου στην πλειονότητά τους οι κάτοικοι δεν είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι (Κροατία, Αλβανία), η ρωσική επιρροή είναι αδύναμη, έως μηδαμινή. Για να υλοποιήσει αυτές τις δύο ιδέες, το Κρεμλίνο χρησιμοποιεί τη μηχανή της κρατικής προπαγάνδας. Ρωσικά τηλεοπτικά κανάλια, πρακτορεία ειδήσεων και ΜΜΕ λειτουργούν στις περισσότερες βαλκανικές χώρες. Η Ρωσία ξοδεύει τεράστιους οικονομικούς πόρους από αυτή την άποψη.

Τα “παιχνίδια κατασκοπείας” της Ρωσίας έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητά, αργά, μα έγιναν. Από την άποψη αυτή, η Βουλγαρία τέθηκε στο προσκήνιο όταν απέλασε δύο Ρώσους διπλωμάτες από τη χώρα στα τέλη Ιανουαρίου 2020 με κατηγορίες περί κατασκοπείας. Η Βουλγαρία κατηγόρησε τον Ντμίτρι Γιαροσένκο και τον Αλέξανδρο Χββάτοφ ότι ήταν πράκτορες της ρωσικής Υπηρεσίας Εξωτερικών Πληροφοριών. Παρόμοια απόφαση έλαβε η Σόφια τον Οκτώβριο του 2019, όταν ο Βλαντιμίρ Ρωσάγιεφ απελάθηκε από τη χώρα με την κατηγορία ότι ήταν αντιπρόσωπος της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας.

Λίγο πριν από αυτό, ένας πρώην Βούλγαρος νομοθέτης και επικεφαλής φιλορωσικής Μ.Κ.Ο, Νικολάι Μαλινόφ, συνελήφθη για κατασκοπεία υπέρ των ρωσικών συμφερόντων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Βουλγαρία απέσχε πολύ από ενέργειες εναντίον της Ρωσίας και των αντιπροσώπων της, αλλά η πρόσφατη παρέμβαση του Κρεμλίνου στις εσωτερικές υποθέσεις ανάγκασε τις αρχές της χώρας να λάβει τα αυστηρά μέτρα. ”Η μισή καρδιά κάθε Βούλγαρου ανήκει στην Ρωσία”, όπως λένε, μα ως πότε…

Οι χάρτες μιλάνε από μόνοι τους. Από το 1989 και μετά η Ρωσία συνεχώς μικραίνει σε έκταση και επιρροή… αντέχει; Ναι! Ως πότε; 

Η Βουλγαρία δεν είναι το μοναδικό βαλκανικό κράτος στο οποίο η Ρωσία διεξάγει πόλεμο κατασκόπων. Οι ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας εργάστηκαν σκληρά για να αποτρέψουν τη συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και π.Γ.Δ.τ.Μ με στόχο τον ορισμό της επίσημης ονομασίας της τελευταίας. Με τα χρόνια, το θέμα αυτό αποτέλεσε αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των δύο κρατών και το μόνο εμπόδιο για την ένταξη της π.Γ.Δ.τ.Μ στο Ν.Α.Τ.Ο. Τελικά, η Ρωσία απέτυχε να επιτύχει το στόχο της. Η συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Σκοπίων υπεγράφη στις 17 Ιουνίου 2018 και η ”Βόρεια Μακεδονία” θα γίνει το 30ο μέλος της Συμμαχίας άμεσα καλώς ή κακώς. Είναι ενδιαφέρον ότι, μέσα σε λίγες εβδομάδες από την επίτευξη της συμφωνίας, η Ελλάδα απέλασε δύο Ρώσους διπλωμάτες από τη χώρα επειδή προσπάθησαν να την αποτρέψουν. Λίγους μήνες πριν, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας απέφυγε να προβεί σε παρόμοια απόφαση κατά τη διάρκεια του σκανδάλου Skripal. Το 2016, η Ρωσία προσπάθησε να παρέμβει στις εκλογές του Μαυροβουνίου με τη βοήθεια των υπερεθνιστών της Σερβίας και με στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης της χώρας, συμπεριλαμβανομένης της εκκαθάρισης του πρωθυπουργού. Μετά την αποτυχία του σχεδίου, έγινε γνωστό ότι η επιχείρηση διεξήχθη από Ρώσους πολίτες – πράκτορες Eduard Shirokov και Vladimir Popov. Το δικαστήριο του Μαυροβουνίου καταδίκασε και τους δύο εν ερήμην.

Η Ρωσία διεξάγει επίσης έναν κατασκοπευτικό πόλεμο εναντίον του μεγαλύτερου και παραδοσιακού συμμάχου της στα Βαλκάνια της Σερβίας. Τον Νοέμβριο του 2019, ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς επιτέθηκε ανοιχτά σε έναν πρώην υπάλληλο της ρωσικής πρεσβείας που προσπάθησε να δωροδοκήσει έναν συνταξιούχο Σέρβο αξιωματικό προκειμένου να αποκτήσει διαβαθμισμένες πληροφορίες.

Η Σερβία, ως παραδοσιακός σύμμαχος της Ρωσίας, συνήθως αποφεύγει οποιοδήποτε διάβημα εναντίον της Μόσχας. Η στήριξη της Μόσχας για το Κοσσυφοπέδιο διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο σε αυτό, αλλά το Βελιγράδι έπεσε σε δυσπιστία γι ‘αυτό το θέμα καθώς το αρχείο της συνάντησης μεταξύ του Ρώσου διπλωμάτη και του σερβικού αξιωματικού αναρτήθηκε στο YouTube και προκάλεσε μεγάλη οργή μεταξύ της σερβικής κοινότητας. Όπως μπορούμε να δούμε, η Ρωσία δεν αποφεύγει να χρησιμοποιήσει τέτοιες μεθόδους εναντίον των συμμαχικών της εθνών. Φυσικά, το Κρεμλίνο θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί αυτή την τακτική στο μέλλον, αλλά αναμένεται επίσης ότι τα βαλκανικά κράτη θα εντείνουν τις προσπάθειές τους για να προστατευθούν από την κακοήθη επιρροή του Κρεμλίνου.

Από την Βρετανική Αυτοκρατορία στην υπερατλαντικη συμμαχία των ΗΠΑ και από τους ορθόδοξους τσάρους στα μετασοβιετικά Πουτινικά πλάνα 

Από τον Καποδίστρια στον Λαβρόφ, δεν άλλαξαν και πολλά. Ο σημερινός αρμενικής καταγωγής Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργέι Λαβρόφ είναι ικανός και έμπειρος συντονιστής της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής που εκφράζει τα διαχρονικά ρωσικά συμφέροντα από την εποχή του λαμπερού Ιωάννη Καποδίστρια στον περίγυρό της. Στην εποχή του 21ου αιώνα η μεγάλη αντιπαράθεση Μεγάλης Βρετανίας-Ρωσίας ανήκει πια στο παρελθόν, αφού η Pax Bretanica του 19ου αιώνα έχει εκλείψει προ πολλού καθώς αντικαταστάθηκε από την Pax Americana στον 20ό αιώνα και κάθε αναφορά στη βρετανική ισχύ στην Ευρώπη μετά το Brexit αποτελεί πλέον αναχρονισμό και δεν μπορεί να επηρεάσει το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης και τις σχέσεις της με τη Ρωσία.

Επίσης η αργή αλλά δραματική απόσυρση των Η.Π.Α (ελέω Ντ. Τραμπ) από τους πολέμους στη Μέση Ανατολή αφήνει τη Ρωσία ως ανερχόμενα δυνατό παίχτη στην περιοχή. Ευχόμαστε αυτό να αλλάξει μετά τις ερχόμενες αμερικάνικες προεδρικές εκλογές τον Νοέμβρη.

Η περικύκλωση και ανάσχεση της Ρωσίας σήμερα δεν μπορεί να είναι πλέον εφικτή εύκολα, αφού οι ενεργειακές και οικονομικές συμφωνίες της Ρωσίας με τη Γερμανία, την Τουρκία και την Κίνα, καθιστούν τη Ρωσία ως ”αναγκαστικό” ενεργειακό εταίρο, γεγονός που μπορεί να φρενάρει τις όποιες τουρκικές φιλοδοξίες να αναθεωρήσει τη Συνθήκη της Λωζάννης στην τουρκο-συριακή μεθόριο, με μακροπρόθεσμες συνέπειες του κουρδικού ζητήματος σε βάρος της εδαφικής ακεραιότητας της Τουρκίας. Σήμερα λοιπόν φαντάζει, ίσως, προφητικός ο λόγος του Γάλλου προέδρου Σαρλ Ντε Γκωλ, ότι η Ρωσία ως παραδοσιακή ευρωπαϊκή δύναμη είναι απαραίτητη σε μια μελλοντική ευρωπαϊκή ολοκλήρωση από τη Μάγχη έως τα Ουράλια. Όχι στα πλαίσια βέβαια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μα σε άλλες υπερεθνικές και διακρατικές δομές (Π.Ο.Υ, Συμβούλιο της Ευρώπης, άμυνα και αντιμετώπιση του ισλαμικού κίνδυνου κ.λπ)

Τα συμπεράσματα που πρέπει λοιπόν να εξαχθούν εδώ είναι ότι τα μεγάλα ελληνικά ζητήματα από την εθνεγερσία και την επανάσταση του 1821 συναντούν τον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή μας. Η ρωσική εξωτερική πολιτική από τον Καποδίστρια έως τον Λαβρόφ είναι διαχρονική και ο σημερινός ηγέτης της Ρωσίας είναι συνεχιστής της ίδιας πολιτικής υπεράσπισης των ρωσικών συμφερόντων από το Συνέδριο της Βιέννης το 1815 έως σήμερα. Η Ρωσία, είτε τσαρική, είτε κομμουνιστικη, είτε πουτινική πάντα θα προσπαθεί, ίσως ατελέσφορα, να πλησιάσει την Μεσόγειο και άλλα θερμά νερά. Ο χάρτης όμως αλλάζει και αλλάζει κατά των ρώσικων συμφερόντων. Δείτε που ευθανε η ρωσική επιρροή πριν 30 χρόνια και που φθάνει σήμερα. Αυτό το γεγονός δεν μπορεί να αγνοεί η ελληνική εξωτερική πολιτική και θα πρέπει να σχεδιάσει μια μακροχρόνια πολυδιάστατη πολιτική που θα εξισορροπεί τις ελληνο-αμερικανικές σχέσεις με τις ελληνο-ευρωπαϊκές και τις ελληνο-ρωσικές σχέσεις.

Η Ελλάδα ανήκει στην Δύση, αδιαπραγμάτευτο, χρήσιμο και ουσιώδες. Μα σε επίπεδο ενέργειας και εμπορίου οφείλει να κοιτάει και προς τον σλαβικό ορθόδοξο γίγαντα. Με πολύ προσοχή όμως… Αυτό επιβάλλει η υπεράσπιση των ελληνικών εθνικών συμφερόντων και έτσι η Ελλάδα μπορεί να καταστεί εκείνη η δύναμη που θα προσφέρει σταθερότητα στα Νότια Βαλκάνια, το Αιγαίο και Λιβυκό Πέλαγος, μα και την Ανατολική Μεσόγειο. Για μια ελληνική κοινωνία, γεμάτη εθνική υπερηφάνεια, αναπτυξιακή πρόοδο και ευημερία, φάρο δημοκρατίας και πολιτισμού.

Αρχική φωτογραφία: «Το Συνέδριο της Βιέννης» (Isabey, 1819). Διακρίνονται οι: Γουέλινγκτον, Μέττερνιχ, Τελεϋράνδος και Καποδίστριας