H “Κόκκινη Εκκλησιά” των Τζουμέρκων. Υπήρξε σύμβολο του Δεσποτάτου της Ηπείρου και την αποκαλούσαν “Βασιλομονάστηρο” (drone)

Σε απόσταση περίπου τριών χιλιομέτρων από το ιστορικό τζουμερκοχώρι Βουργαρέλι της Άρτας, βρίσκεται η Παναγία Βελλάς, γνωστή και ως “Κόκκινη Εκκλησιά“.

Με βάση την κτητορική επιγραφή, ο ναός χτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα, από τον πρωτοστράτορα Ιωάννη Τσιμισκή και τον αδελφό του Θεόδωρο.

Θεωρείται όχι μόνο σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής, αλλά και εξαίσιο δείγμα βυζαντινής ναοδομίας που κάποτε αποτελούσε μέρος ενός μοναστηριακού συγκροτήματος. Σύμφωνα με την αρχαιολόγο, Κωνσταντίνα Ζήδρου:

“Είναι το μοναδικό σωζόμενο βυζαντινό μνημείο της περιοχής και ένα από τα ελάχιστα στοιχεία που μαρτυρούν την κατοίκηση και τη σημασία της κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Πρόκειται για το καθολικό μονής, εκτός από το οποίο δεν έχει σωθεί το παραμικρό από τα κελιά ή τα προσκτίσματά της.

Βρίσκεται δίπλα στην οδική αρτηρία που ένωνε κατά την περίοδο του “Δεσποτάτου της Ηπείρου” την Άρτα με τα Τρίκαλα, την Ήπειρο με τη Θεσσαλία“.

Οι τρεις ονομασίες και η αρχιτεκτονική

Η πιο γνωστή ονομασία “Κόκκινη Εκκλησιά” οφείλεται στο ερυθρό χρώμα των πλίνθων, από τις οποίες αποτελείται η τοιχοποιία του. Η παλαιότερη προέκυψε, διότι για χρόνια ο ναός αποτελούσε μετόχι της Μονής Βελλάς στο Καλπάκι Ιωαννίνων.

Η παράδοση διασώζει και την ονομασία “Βασιλομονάστηρο“, η οποία αποτυπώνει την ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στο μνημείο και τον οίκο των Κομνηνοδουκάδων δεσποτών της Άρτας.

Από αρχιτεκτονικής άποψης, πρόκειται για δικιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό χωρίς τρούλο, αλλά με κεραμιδωτή σκεπή. Θεωρείται βέβαιο ότι αρχικά ο ναός είχε και τρούλο, όπως δείχνει η σωζόμενη τετράγωνη βάση του, αλλά κατέρρευσε για άγνωστο λόγο.

Εκτός από το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα, το ενδιαφέρον του επισκέπτη προσελκύουν και τα μεγάλα τοξωτά παράθυρα που δεσπόζουν σε όλες τις πλευρές του ναού. 13 μέτρα βορειοδυτικά της εκκλησίας εντοπίστηκαν ερείπια ναΐσκου που καλύπτονταν από φερτά υλικά και άγρια βλάστηση που ίσως χρονολογείται στην υστεροβυζαντινή περίοδο.

Όσον αφορά τις τοιχογραφίες του κυρίως ναού, που είναι αφιερωμένος στο Γενέσιον της Θεοτόκου, σώθηκαν μόνο τμήματα σε δύο στρώσεις, τις οποίες μπορεί κανείς να διακρίνει πάνω από τη θύρα που οδηγεί στο νάρθηκα.

Επιγραφή μας πληροφορεί ότι η αγιογράφηση του κυρίως ναού έγινε τα έτη 1295 και 1296. Οι ειδικοί εκτιμούν, επίσης, ότι η εκκλησία ανεγέρθηκε από την ίδια ομάδα κτιστών, η οποία ανέλαβε την ανέγερση της Εκκλησίας της Θεοτόκου Περιβλέπτου στην Οχρίδα, το 1295.

Στο πέρασμα των ετών, η Παναγία Βελλάς υπέστη σημαντικές αλλοιώσεις εξωτερικά και εσωτερικά και το ερυθρό χρώμα της τοιχοποιίας έχει ξεθωριάσει. Χαρακτηριστικό είναι ότι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, ήταν ερειπωμένη και την περίοδο 2004-2005 πραγματοποιήθηκαν ανασκαφικές και αναστηλωτικές εργασίες.

Η “Κόκκινη Εκκλησιά” εξακολουθεί να εντυπωσιάζει και να περιλαμβάνεται τα σημαντικότερα μνημεία της Ηπείρου. Είναι προσβάσιμη από την Εθνική Οδό Άρτας-Τρικάλων και αποτελεί συχνή στάση των ταξιδιωτών που επιθυμούν να ανακαλύψουν τις φυσικές ομορφιές των Τζουμέρκων.

Δείτε την επιβλητική εκκλησία του Βουργαρελίου μέσα από τα εναέρια και επίγεια πλάνα του συνεργάτη μας, Βασίλη Κωσταρέλλου (KDrone Hellas):

Κάντε επίσης κλικ στον ακόλουθο υπερσύνδεσμο, για να μάθετε την πλούσια ιστορία του χωριού Βουργαρέλι και να δείτε εντυπωσιακά εναέρια πλάνα του χωριού:

Το χωριό που έγινε προσωρινό καταφύγιο των Σουλιωτών και βομβαρδίστηκε στην Κατοχή. Εκεί βρίσκεται η “Αγία Λαύρα της Ηπείρου” (drone)

Με πληροφορίες από: Archaiologia.gr, Academia.edu και Ιερά Μητρόπολις Άρτης

Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Βασίλης Κωσταρέλλος (KDrone Hellas)