Γυναίκες σε Αθήνα και Σπάρτη. Ποιες παντρεύονταν με προξενιό και τι φορούσαν. Η προίκα, η μόρφωση, η πορνεία

Η κοινή γλώσσα και συνείδηση, ήταν ένα από τα λίγα στοιχεία που ένωναν Αθηναίες και Σπαρτιάτισσες στην αρχαιότητα. Κατά τ’ άλλα, οι γυναίκες στις δύο πόλεις είχαν πολύ διαφορετικές υποχρεώσεις και δικαιώματα.

Η καθημερινότητα σε Αθήνα και Σπάρτη ήταν εκ διαμέτρου αντίθετες. Στην Σπάρτη το πολίτευμα ήταν ολιγαρχικό και υπερίσχυε η πολεμική οργάνωση. Στην Αθήνα, η άμεση δημοκρατία, η Εκκλησία του Δήμου και η Αγορά βρίσκονταν στο επίκεντρο της καθημερινής ζωής.

Γάμος με προξενιό

Στην Αθήνα η μοίρα ενός κοριτσιού εξαρτιόταν από την οικογένειά του. Κατά κανόνα, παντρευόταν με προξενιό πριν από τα 15. Δεν είχε δικαίωμα, ούτε λόγο στην επιλογή του συζύγου. Ο γάμος ήταν ένα είδος οικονομικής συναλλαγής που κανόνιζε ο πατέρας, ή ο άντρας προστάτης του σπιτιού.

Υπήρχε ακόμα η έννοια της προίκας, κάπως διαφορετική από το πως την γνωρίζουμε σήμερα. Η “εγγύη”, όπως αναφέρεται, καθοριζόταν υποχρεωτικά με συμβόλαιο πριν από τον γάμο και δινόταν από την οικογένεια της κοπέλας στον γαμπρό.

Όπως μαρτυρά και η ονομασία, ήταν ένα είδος εγγύησης, δηλαδή δεν προοριζόταν για άμεση κατανάλωση. Επρόκειτο για ένα ποσό ή περιουσιακά στοιχεία που έμεναν στην άκρη, για μία περίπτωση ανάγκης. Αν για οποιοδήποτε λόγο ο γάμος λυνόταν, η εγγύη επέστρεφε στην οικογένεια της νύφης.

Από την άλλη, στην αρχαία Σπάρτη, τα έθιμα ήταν διαφορετικά. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν ότι η γυναίκα έπρεπε να είναι τελείως αναπτυγμένη σωματικά για να μπορεί να παντρευτεί. Έτσι, ο γάμος ενήλικων ανδρών με κορίτσια πριν την εφηβεία δεν ήταν συχνό φαινόμενο, όπως σε άλλες πόλεις κράτη.

Επιπλέον, δεν υπήρχε αρραβώνας, ενώ τα συμβόλαια πριν από τον γάμο απαγορεύονταν δια νόμου. Σε αυτά συμπεριλαμβανόταν και η ανάληψη της υποχρέωσης για δόσιμο προίκας από την οικογένεια της νύφης. Παρόλα αυτά, πολλές φορές ανεπίσημα, ο πατέρας έκανε μία μεγάλη δωρεά στην κόρη του, μόλις παντρευόταν.

Άλλωστε, και σε αυτήν την περίπτωση, ο γάμος κανονιζόταν μεταξύ του πατέρα της κοπέλας και του υποψήφιου γαμπρού.

Τα Δικαιώματα

Στην Αθήνα, οι γυναίκες ήταν ως επί το πλείστον αποκλεισμένες στο σπίτι. Ο Αριστοτέλης τις αποκαλεί χαρακτηριστικά “οικουρήματα”, δηλαδή αντικείμενα του οίκου. Ειδικά, όσες προέρχονταν από ανώτερες κοινωνικές τάξεις, έβγαιναν σπάνια σε δημόσιους χώρους. Ακόμα και στην Αγορά κατέβαιναν με τη συνοδεία μίας δούλας.

Στο σπίτι ασχολούνταν με τον καλλωπισμό τους, περνούσαν χρόνο στα λουτρά, έγνεθαν και όσες δεν είχαν στη δούλεψή τους τροφούς, μεγάλωναν τα παιδιά. Πολιτικά και κληρονομικά δικαιώματα δεν είχαν. Σε κάθε δικαιοπραξία εκπροσωπούνταν από τον κηδεμόνα τους, δηλαδή τον σύζυγο ή τον πατέρα.

Αντίστοιχα, τα επαγγέλματα που δικαιούνταν να ασκήσουν ήταν ελάχιστα. Ιέρειες, μαίες και τροφοί ήταν τα πιο συνηθισμένα.

Από την άλλη, οι Σπαρτιάτισσες ήταν δυναμικό κομμάτι της κοινωνίας. Είχαν πολιτικά δικαιώματα και μπορούσαν να κληρονομήσουν γη. Καθώς τα αγόρια από μικρά έπρεπε να επικεντρωθούν στην στρατιωτική τους εκπαίδευση, η πολιτεία φρόντιζε για την πνευματική εκπαίδευση των κοριτσιών. Οι νεαρές Σπαρτιάτισσες δεν ήταν κλεισμένες στο σπίτι, ούτε προορίζονταν να έχουν έναν παθητικό ρόλο εντός του νοικοκυριού.

Από μικρές, γυμνάζονταν όπως τα αγόρια και σκληραγωγούνταν. Η διαπαιδαγώγησή τους θεωρούνταν καίριας σημασίας, αφού ήταν οι μελλοντικές “ανδροπλάστρες”. Ήταν εκείνες δηλαδή που θα ανέθρεφαν εύρωστους και θαρραλέους άντρες.

Δεν έδιναν ιδιαίτερη σημασία στον καλλωπισμό τους. Ντύνονταν απλά, χωρίς πολυτέλειες. Οι ανύπαντρες φορούσαν συνήθως έναν σχιστό χιτώνα για να αναδεικνύεται το γυμνασμένο τους κορμί. Όταν παντρεύονταν, τον αντικαθιστούσαν με έναν χιτώνα χωρίς σκίσιμο.

Οι Εταίρες και οι Πόρνες

Στην Αθήνα, σε αντίθεση με την Σπάρτη, η πορνεία άκμαζε. Μάλιστα, οι εκδιδόμενες γυναίκες ταξινομούνταν σε διάφορες κατηγορίες. Τελευταίες στην κλίμακα κατατάσσονταν οι πόρνες. Ο όρος προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «πέρνημι» που σημαίνει «πουλώ». Οι πόρνες, που στην πλειονότητά τους ήταν βάρβαρες δούλες, ανήκαν σε προαγωγούς που κρατούσαν τμήμα των εσόδων τους. Ήταν μία νόμιμη και φανερή επαγγελματική δραστηριότητα.

Μια βαθμίδα παραπάνω, βρίσκονταν οι πόρνες που είχαν κερδίσει την ελευθερία τους και δούλευαν ανεξάρτητα. Και στην κορυφή της λίστας ήταν οι εταίρες. Επρόκειτο για γυναίκες δυσεύρετες, που είχαν ένα ανώτερο επίπεδο μόρφωσης. Σε αντίθεση με τις απλές πόρνες, οι εταίρες δεν προσέφεραν μόνο σεξουαλικές υπηρεσίες. “Προσλαμβάνονταν” προκειμένου να σταθούν στο πλευρό πλούσιων Αθηναίων και να τους συνοδεύουν σε συμπόσια.

Πολλές προέρχονταν από ανώτερα κοινωνικά στρώματα και γι’ αυτό είχαν μία βαθύτερη πνευματική καλλιέργεια. Αμείβονταν αδρά και συνήθως η σχέση με τους πελάτες ήταν μακροχρόνια και προσωπική. Συνήθιζαν να προσλαμβάνουν τις ίδιες ξανά και ξανά.

Η Σπάρτη ήταν μία από τις ελάχιστες πόλεις κράτη που η πορνεία και ο θεσμός της εταίρας δεν άκμασαν.