Γιατί οι Ρωμαίοι θεωρούσαν την εξορία στη Γυάρο, ισοδύναμη με τη θανατική ποινή. “Οι αρουραίοι που έτρωγαν σίδηρο” έδιωξαν και τους μόνιμους κατοίκους

Στη σύγχρονη ελληνική ιστορία η Γυάρος είναι γνωστή ως τόπος εξορίας αριστερών στον εμφύλιο, τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, αλλά και στα χρόνια της Χούντας.

Η Γυάρος είναι σήμερα ακατοίκητη αφού στο νησί των 23 τετραγωνικών χιλιομέτρων οι συνθήκες διαβίωσης είναι εξαιρετικά δύσκολες καθώς δεν έχει καθόλου βλάστηση και νερό. Όμως, στη διάρκεια της κλασικής και ελληνιστικής εποχής οι συνθήκες στο νησί θα πρέπει να ήταν λίγο καλύτερες γιατί εκεί υπήρχε μία πόλη.

Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι μέχρι και την ελληνιστική εποχή η Γυάρος διέθετε μία ανεξάρτητη πόλη-κράτος που ήταν ομώνυμη της νήσου, επειδή έκοψε νομίσματα και σε μία επιγραφή γίνεται αναφορά σε «Δήμο Γυαρίων». Βέβαια η πόλη δεν θα ήταν μεγάλη, αλλά τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ότι δεν θα ήταν κάποιος ασήμαντος οικισμός. Στη Γυάρο δεν έχουν γίνει αρχαιολογικές ανασκαφές και έτσι δεν έχουμε άλλα στοιχεία για την αρχαία της πόλη.

Μερικούς αιώνες αργότερα, στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στη Γυάρο υπήρχε μόνο ένα μικρό ψαροχώρι με λίγους πτωχούς κατοίκους. Ο γεωγράφος Στράβων έχει μία σημαντική καταγραφή γύρω στο 31/30 π. Χ. για το χωριό αυτό (Στράβων, Χ, 5.3). Έτυχε να είναι πάνω σ’ ένα πλοίο που έπλεε προς τις ακτές της κυρίως Ελλάδας και περνούσε από τις Κυκλάδες όπου έπιανε σε διάφορα νησιά.

Ανάμεσα σε αυτά ήταν και η Γυάρος όπου στο πλοίο του Στράβωνα επιβιβάστηκε ένας ψαράς. Αυτός ανέφερε στον Στράβωνα ότι ήταν εκπρόσωπος των κατοίκων της Γυάρου και ότι του είχαν αναθέσει να πάει στην Κόρινθο όπου ο Οκταβιανός, ο μετέπειτα πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, γιόρταζε τη νίκη του στη ναυμαχία του Ακτίου εναντίον του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας.

Διαβάστε ακόμα: Τα άγνωστα σχέδια του Γιάννη Ρίτσου που δημιούργησε στην εξορία. Ζωγράφιζε πάνω σε πέτρες και κουτιά τσιγάρων με ρίζες φυτών ή ότι άλλο έβρισκε (φωτο)

Ο ψαράς θα παρακαλούσε τον Οκταβιανό να κατεβάσει το φόρο που οι κάτοικοι πλήρωναν στους Ρωμαίους από 150 σε 100 δραχμές. Επρόκειτο για ένα μικρό ποσό που όμως οι κάτοικοι ήταν πολύ φτωχοί να πληρώσουν. Την ίδια εποχή και άλλοι συγγραφείς αναφέρουν ότι οι κάτοικοι του νησιού ήταν πάμπτωχοι κάνοντας τη Γυάρο συνώνυμη με την ένδεια. Όμως εκτός από φτώχεια, το νησί αποκτά στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας τη φήμη ότι ήταν ένας απαίσιος τόπος εξαιτίας της απομόνωσής του και των φριχτών συνθηκών ζωής.

Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, που έζησε τον 1^ο αιώνα μ. Χ., και σχεδόν έναν αιώνα μετά τον Στράβωνα, εξαιτίας μιας μεγάλης επιδρομής αρουραίων, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν τελικά να εγκαταλείψουν τη Γυάρο. Τον 3^ο αιώνα μ. Χ. ο Ρωμαίος συγγραφέας Αιλιανός κάνει αναφορά στο ότι οι αρουραίοι στη Γυάρο έτρωγαν σίδηρο! Πρόκειται για αναφορά που αποδόθηκε αρχικά στον Αριστοτέλη, αλλά είναι βέβαιο ότι ανήκει σε πολύ μεταγενέστερο άγνωστο συγγραφέα, γνωστός ως «Ψευδο-Αριστοτέλης» από τον οποίο το πήρε ο Αιλιανός. Για το πόσο άσχημη εικόνα είχαν οι Ρωμαίοι για τη Γυάρο χαρακτηριστικό είναι το έργο του Ρωμαίου ιστορικού Τάκιτου.

Σε αυτό υπάρχουν πολλές αναφορές στην απανθρωπιά του αυτοκράτορα Τιβέριου (14-37 μ. Χ.) απέναντι στους εχθρούς του και σε όσους καταδικάζονταν για οικονομικά και ποινικά εγκλήματα. Όμως έδειξε έλεος σε δύο περιπτώσεις για κατάδικους που είχαν καταδικαστεί σε εξορία στη Γυάρο (Τάκιτος, Annales, III, 69 και IV, 29).

Ο πρώτος ήταν ο Σιλάνος, πρώην διοικητής της Επαρχίας της Ασίας που είχε καταδικασθεί για προδοσία και εκβιασμό των εκεί ελληνικών πόλεων. Η Σύγκλητος πρότεινε να εξοριστεί στη Γυάρο αλλά ο Τιβέριος που είχε τον τελικό λόγο στον ορισμό της ποινής, αποφάσισε να εξοριστεί στην Κύθνο, καθώς θεωρούσε ότι οι συνθήκες ήταν σκληρές στη Γυάρο για οποιονδήποτε άνθρωπο.

Σε μία άλλη περίπτωση, ένας Ρωμαίος αριστοκράτης καταδικάστηκε για απόπειρα δολοφονίας του πατέρα του, ένα από τα χειρότερα εγκλήματα στο ρωμαϊκό δίκαιο. Ο ένοχος συνήθως καταδικαζόταν σ’ ένα φριχτό θάνατο αφού τον έραβαν σ’ ένα σακί μαζί μ’ ένα φίδι, ένα σκύλο, ένα κόκορα και μία μαϊμού και τον πετούσαν στον Τίβερη. Οι συγκλητικοί αποφάσισαν αυτή η τιμωρία να επιβληθεί στο νεαρό, αλλά ο αυτοκράτορας δεν την αποδέχθηκε και ζήτησε μια άλλη βαριά ποινή που όμως δεν θα αφαιρούσε τη ζωή του κατάδικου και μάλιστα με τόσο φριχτό τρόπο.

Τότε οι συγκλητικοί πρότειναν να σταλεί εξορία στη Γυάρο. Με άλλα λόγια, μετά το ράψιμο σ’ ένα σακί με φίδι, σκύλο, κόκορα, μαϊμού και ρίψη στον Τίβερη, για τους Ρωμαίους αριστοκράτες η εξορία στη Γυάρo ήταν η δεύτερη χειρότερη τιμωρία που μπορούσαν να φανταστούν! Όμως, ακόμη και αυτή την ποινή τη μπλόκαρε ο Τιβέριος, δηλώνοντας ότι αφού είχε αποφασισθεί να μην εκτελεστεί ο νεαρός, θα έπρεπε να σταλεί σε κάποιο νησί όπου οι συνθήκες δεν θα ήταν εξοντωτικές.

Έτσι τελικά στάλθηκε εξορία στην Αμοργό αντί για τη Γυάρο. Ο Ρωμαίος ποιητής Γιουβενάλης -έζησε την εποχή του Τάκιτου- στο έργο του «Σάτιρες» αναφέρει τη Γυάρο σε δύο σημεία: στο πρώτο (1.73) ως τόπο εξορίας των χειροτέρων εγκληματιών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και στο δεύτερο (10.170) ότι η Γυάρος ήταν συνώνυμη με την πιο κλειστοφοβική κράτηση που θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί.

του ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: «Η Γυάρος το θανατονήσι». Οδοιπορικό στο νησί της εξορίας όπου τις φυλακές έχτισαν οι κρατούμενοι στον εμφύλιο. Οι χωροφύλακες είχαν πάρει δυσμενή μετάθεση από τη φρουρά της Βουλής που έκλεισε η χούντα (βίντεο & φωτο)