Γνωρίζατε ότι τα χρυσά μετάλλια των Ολυμπιακών Αγώνων είναι από ασήμι; Σε ποιους Αγώνες τα μετάλλια των νικητών ήταν από καθαρό χρυσό;

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες της αρχαιότητας το βραβείο του νικητή σε κάθε αγώνισμα ήταν ένα στεφάνι από κλαδιά αγριελιάς. Στη σύγχρονη εποχή, αυτό έχει αντικατασταθεί από μετάλλια διαφορετικών μετάλλων. Αντίθετα με τη γενική εντύπωση που υπάρχει, τα χρυσά ολυμπιακά μετάλλια είναι κατασκευασμένα από ασήμι και περιέχουν μόνο ένα μικρό ποσοστό χρυσού. Ωστόσο σε τρεις Ολυμπιακούς Αγώνες, του 1904, 1908 και 1912 τα μετάλλια των νικητών ήταν από καθαρό χρυσό.

Έπαθλο των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων

Στους Ολυμπιακούς Αγώνες στην αρχαία Ελλάδα μόνο ένας νικητής κάθε αγωνίσματος λάμβανε βραβείο. Αυτό ήταν ένας κότινος, στεφάνι ελιάς φτιαγμένο από φύλλα και κλαδιά αγριελιάς από το ιερό δέντρο κοντά στο ναό του Διός στην Ολυμπία. Σύμφωνα με τον Παυσανία (5.7.7) ο Ηρακλής ήταν αυτός καθιέρωσε ως βραβείο του νικητή των Ολυμπιακών Αγώνων τον κότινο ελιάς προς τιμή του Δία.

Ο Αριστοφάνης στον «Πλούτο» (στίχος 585) βάζει την Πενία να κάνει τη χιουμοριστική επισήμανση ότι οι νικητές αθλητές στεφανώνονται με στεφάνια από αγριελιά αντί για χρυσό «γιατί ο Δίας ήταν φτωχός»!

Ο κότινος και οι Πέρσες

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (8.26), μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών, οι Πέρσες διοικητές ανέκριναν παρουσία του Ξέρξη κάποιους Αρκάδες που είχαν λιποτακτήσει από το ελληνικό στράτευμα και είχαν πάει στο περσικό στρατόπεδο. Οι Πέρσες είχαν απορία γιατί ήταν τόσο λίγοι Έλληνες στη μάχη και έτσι έβαλαν κάποιο να ρωτήσει τους Αρκάδες που ήταν όλοι οι άλλοι Έλληνες. Εκείνοι απάντησαν ότι είχαν πάει να δουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες που έτυχε να συμπίπτουν χρονικά με τη μάχη.

Στην ερώτηση του Πέρση για το έπαθλο του νικητή, οι Αρκάδες αιχμάλωτοι απάντησαν «ένα στεφάνι ελιάς».

Ο Τιγράνης ένας από τους στρατηγούς των Περσών που ήταν παρόν στην ανάκριση δεν μπόρεσε να συγκρατήσει την έκπληξή του. Μπροστά στον Ξέρξη φώναξε στον Μαρδόνιο, τον Πέρση ανώτατο διοικητή μετά τον βασιλιά που λέγεται ότι είχε πείσει τον Ξέρξη να την εξαπολύσει:

«Αλίμονο! Τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί εναντίον των οποίων μας έφερες να πολεμήσουμε, Μαρδόνιε; Άνδρες που δεν ανταγωνίζονται για χρήματα, αλλά για την τιμή!».

Τα μετάλλια των Πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων

Όταν ξεκίνησαν οι Σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα το 1896, οι πρώτοι νικητές έπαιρναν ένα ασημένιο μετάλλιο και ένα κλαδί ελιάς και αυτοί στη δεύτερη θέση ένα χάλκινο μετάλλιο και κλαδί ελιάς.

Αυτά τα μετάλλια είχαν την ίδια παράσταση. Στην μπροστινή όψη τον Δία να κρατά στο χέρι του ένα αγαλματίδιο της θεάς Νίκη και στην πίσω την Ακρόπολη. Ο Δίας έχει ως πηγή έμπνευσης το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός που ήταν στο ναό του στην Ολυμπία. Ήταν έργο του Φειδία και ένα από τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας.

Πραγματικά χρυσά μετάλλια

Στους δεύτερους Ολυμπιακούς του 1900 στο Παρίσι στους νικητές δεν δίνονταν μετάλλια αλλά πλακέτες, κύπελλα ή τρόπαια.

Στους επόμενους τρεις Ολυμπιακούς Αγώνες, το Σέιντ Λιούις το 1904, το Λονδίνο το 1908 και το Στοκχόλμη το 1912 στους πρώτους νικητές απονέμονταν μετάλλια που ήταν από καθαρό χρυσό. Αυτά ήταν μικρότερα σε μέγεθος απ’ αυτά των Ολυμπιακών του 1896 αλλά και αυτών από το 1920 και μετά. Οι δεύτεροι έπαιρναν ασημένια μετάλλια και οι τρίτοι χάλκινα.

Οι τύποι των μεταλλίων αυτών ήταν διαφορετικοί και συνδύαζαν αναφορές στην αρχαία Ελλάδα με τοπικές παραδόσεις.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες διακόπηκαν εξαιτίας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν ξεκίνησαν και πάλι το 1920 στην Αμβέρσα, η αξία του χρυσού είχε εκτιναχθεί στα ύψη. Έτσι, στους πρώτους νικητές δόθηκαν ασημένια μετάλλια που ήταν επιχρυσωμένα. Αυτό είναι κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Το Κολοσσαίο στα ολυμπιακά μετάλλια!

Από το 1928 με τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Άμστερνταμ ξεκίνησε η τυποποίηση των παραστάσεων στα ολυμπιακά μετάλλια. Στην εμπρόσθια όψη υπήρχε σχέδιο του Φλωρεντίνου καλλιτέχνη Τζιουσέπε Κασιόλι (Giuseppe Cassioli) με τη θεά Νίκη με το Κολοσσαίο της Ρώμης στο φόντο και μία επιγραφή με την πόλη που διοργάνωνε τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Η πίσω όψη έδειχνε τη Νίκη να χαιρετά έναν Ολυμπιονίκη. Από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μονάχο το 1972 και μετά, αν και διατηρήθηκε το σχέδιο του Κασιόλι στην μπροστινή όψη,  στην πίσω εμφανιζόταν παράσταση που σχετιζόταν με την διοργανώτρια πόλη.

Ήδη από το 1928 διατυπώθηκαν σοβαρές αντιρρήσεις για το σχέδιο του Κασιόλι στα ολυμπιακά μετάλλια. Το Κολοσσαίο ήταν ρωμαϊκό αμφιθέατρο και φυσικά δεν είχε καμία σχέση με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Όμως η  Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) δεν δεχόταν να αλλάξει την παράσταση.

Νέα παράσταση

Αυτό συνέβη μόλις το 2004 με τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας. Ο νέος εμπροσθότυπος των μεταλλίων δείχνει τη Νίκη του Παιωνίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας έχοντας πίσω της το Παναθηναϊκό Στάδιο και στο φόντο την Ακρόπολη.

Σε όλους τους Ολυμπιακούς Αγώνες μέχρι σήμερα αυτή είναι η βασική παράσταση των μεταλλίων.

Αντίθετα με τους θερινούς Αγώνες οι Χειμερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες δεν έχουν τυποποιημένες παραστάσεις για τα μετάλλια τους. Οι παραστάσεις είναι πιο απλές και συνήθως έχουν σχέση με βουνά και χιόνια. Απ’ αυτά λείπει κάθε αναφορά στην αρχαία Ελλάδα.

Τεχνικά στοιχεία των μεταλλίων

Η κοπή των μεταλλίων είναι ευθύνη της εκάστοτε πόλης που διοργανώνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) έχει θέσει κανόνες για την παραγωγή των Ολυμπιακών μεταλλίων. Όλα τα ολυμπιακά μετάλλια πρέπει να έχουν διάμετρο τουλάχιστον 6 εκατοστά και πάχος 0.3 εκατοστά. Το χρυσό μετάλλιο που απονέμεται για τον νικητή στην πρώτη θέση αποτελείται κυρίως από ασήμι με καθαρότητα τουλάχιστον 92,5% και επιμεταλλωμένο με τουλάχιστον 6 γραμμάρια καθαρού χρυσού.

Το ασημένιο μετάλλιο για τη δεύτερη θέση αποτελείται από ασήμι με καθαρότητα τουλάχιστον 92,5%

Το χάλκινο μετάλλιο της τρίτης θέσης αποτελείται από μπρούντζο, ένα κράμα κατασκευασμένο κυρίως από χαλκό και ένα άλλο μέταλλο (όπως κασσίτερο ή ψευδάργυρο)

Έχει υπολογιστεί ότι το μέταλλο ενός σύγχρονου χρυσού μεταλλίου των Ολυμπιακών Αγώνων είναι περίπου 800 δολάρια. Βέβαια η πραγματική αξία είναι πολλαπλάσια λόγω της ιστορικότητας ενός τέτοιου αντικειμένου.