“Γκολ στα χαρακώματα”. Όταν οι Έλληνες στρατιώτες έπαιζαν ποδόσφαιρο στο Αφιόν Καραχισάρ της Μ. Ασίας

Η Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922) υπήρξε η δυσκολότερη εκστρατεία που ανέλαβε ποτέ ο ελληνικός στρατός. Μία από τις άγνωστες πλευρές της ήταν η καθημερινότητα των ίδιων των πρωταγωνιστών της: των στρατιωτών.

Οι τελευταίοι βρίσκονταν χιλιόμετρα μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ήταν μόνοι, εξαντλημένοι και στο μυαλό τους κυριαρχούσε η αβεβαιότητα για τη διάρκεια και την έκβαση της εκστρατείας.

Σε πείσμα των αντιξοοτήτων και των κακουχιών, αναζήτησαν και τελικά βρήκαν διεξόδους. Όχι μόνο μέσα από τον Τύπο και τις επιστολές που έγραφαν κι έστελναν στους δικούς τους, αλλά και μέσα από τον αθλητισμό.

Χάρη κυρίως στον αθλητισμό θα λέγαμε ότι κατάφεραν να αποφορτιστούν, να περάσουν στιγμές ξεγνοιασιάς και διασκέδασης και να λησμονήσουν, έστω και προσωρινά, τη ζοφερότητα του πολέμου.

“Στην ανάπαυλα του πολέμου μεσολαβούσαν μέρες και ώρες, κατά τις οποίες οι στρατιώτες αναπαύονταν και αναζητούσαν τρόπους ψυχαγωγίας και διασκέδασης“, είχε αναφέρει στη “Μηχανή του Χρόνου” ο διδάκτωρ ιστορίας, Ανδρέας Μπαλτάς.

“Ο πόλεμος είχε σαφέστατη επίδραση στο έμψυχο δυναμικό των αθλητικών σωματείων, γιατί πολλοί Έλληνες αθλητές επιστρατεύτηκαν και πήγαν στο μέτωπο. Στην Ελλάδα, η αθλητική δραστηριότητα συνεχίστηκε αλλά με πολλές απουσίες.

Μάλιστα, πολλοί αθλητές στο μέτωπο εκφράζουν, μέσα από επιστολές σε συναθλητές τους, τη νοσταλγία τους και λένε πως θα ήθελαν και εκείνοι να βρίσκονται στην πατρίδα και να παίζουν μαζί τους“, συμπληρώνει ο κ. Μπαλτάς.

Πώς διαδόθηκε το ποδόσφαιρο στους Έλληνες στρατιώτες

Από παλιά, η εκγύμναση θεωρήθηκε ύψιστης σημασίας ζήτημα για την ψυχολογία των στρατιωτών. Η καθιέρωση πρακτικών αθλητισμού συστηματοποιήθηκε κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, με πρωτοπόρους τους Βρετανούς, σύμφωνα με τον Ανδρέα Μπαλτά:

“Η ηγεσία των στρατευμάτων της Αντάτ θεσμοθέτησε τέτοιου είδους δραστηριότητες ψυχαγωγίας και διασκέδασης προκειμένου να ενδυναμώσει τους δεσμούς ανάμεσα στους στρατιώτες, να τονώσει το ηθικό τους και να αντιμετωπίσει φαινόμενα κρίσης του ηθικού τους.

Οι Βρετανοί είναι αυτοί οι οποίοι πρωτοπόρησαν σε αυτόν τον τομέα. Στην καθημερινότητα του Βρετανού στρατιώτη εισήχθησαν η σωματική αγωγή και τα οργανωμένα σπορ κι αυτό είχε ως συνέπεια ο στρατός τους να αποτελέσει έναν από τους πιο εκπαιδευμένους και αποτελεσματικούς στην Ευρώπη.

Σύντομα, οι Άγγλοι μετέφεραν τις αθλητικές τους πρακτικές στους Γάλλους και ειδικά το ποδόσφαιρο έγινε βασικό μέσο ψυχαγωγίας. Οι Έλληνες στρατιώτες ήρθαν σε επαφή με τα συμμαχικά στρατεύματα και, κατ’ επέκταση, με τα αθλητικά πρότυπά τους στο Μακεδονικό Μέτωπο, την περίοδο 1915-1918.

Ακόμη και στη Μικρασιατική Εκστρατεία, πολλοί στρατιώτες ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με το άθλημα του ποδοσφαίρου, σύμφωνα με τον κ. Μπαλτά:

“Πριν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το football όπως το έλεγαν τότε ήταν ένα αντικείμενο ψυχαγωγίας κυρίως των νέων των αστικών ελίτ της χώρας. Το άθλημα δεν είχε ακόμη διαδοθεί στις ευρείες λαϊκές μάζες.

Οι βετεράνοι του Μικρασιατικού Μετώπου υπήρξαν, μαζί με τους αστούς πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, οι βασικοί φορείς διάδοσης του ποδοσφαίρου στη μεσοπολεμική Ελλάδα“.

Φωνάζοντας “Γκολ!” στα χαρακώματα

Τη μέχρι τώρα ανεξερεύνητη πτυχή του αθλητισμού στο Μικρασιατικό Μέτωπο εξετάζει και “φωτίζει” με ενάργεια ένα νέο βιβλίο του ερευνητή αθλητικής ιστορίας, Ανδρέα Οικονόμου, με τίτλο “Γκολ στα χαρακώματα“, που κυκλοφορεί από την Εκδοτική Belle Epoque.

Βασιζόμενο σε πρωτογενείς πηγές, ανέκδοτα ντοκουμέντα και αδημοσίευτες φωτογραφίες, σκιαγραφεί πώς οι στρατιώτες, όταν δεν πολεμούσαν, κλωτσούσαν την μπάλα και φώναζαν “Γκολ!“.

Η “στρογγυλή θεά” δεν ήταν το μοναδικό άθλημα στο οποίο κατέφυγαν οι φαντάροι για παρηγοριά. Το μπάσκετ, το βόλεϊ, η πάλη, η δισκοβολία, η σφαιροβολία και άλλα αθλήματα του στίβου προσέφεραν επίσης εκτόνωση και ικανοποίηση.

Όπως έγραφε η σμυρνέικη εφημερίδα “Πατρίς”, σε άρθρο της το Φεβρουάριο του 1922, “η μόνη διασκέδαση εν μετώπω είνε αι αθλητικαί παιδιαί του ποδοσφαίρου, μπάσκετ-μπολ και βόλλεϋ-μπολ“.

“Σαν σμήνη από καμικάζι”

Τον Οκτώβριο του 1920, το 5/42 Σύνταγμα Στρατού στρατοπέδευσε για πέντε μήνες στο Αϊνέ Χαν, στην περιοχή Σελάογλου-Μαντά. Ο εκ των πρωταγωνιστών της εκστρατείας, συνταγματάρχης Νικόλαος Πλαστήρας ονόμασε το στρατόπεδο “ευζωνοχώρι”.

Δημιούργησε στίβο και γήπεδα και οι αγώνες ποδοσφαίρου έγιναν όλο και πιο συχνοί όσο περνούσαν οι μήνες. Η ορμητικότητα των ευζώνων ήταν τόσο μεγάλη ώστε, ακόμη και σε ματς ποδοσφαίρου, φάνταζαν σαν “σμήνη από καμικάζι”, σύμφωνα με τη μαρτυρία του τότε στρατιώτη, Κώστα Ντούλα:

“Καιρός είναι τώρα να παρακολουθήσουμε κι έναν ενδιαφέροντα ποδοσφαιρικό αγώνα μεταξύ του 5/42 Συντάγματος ευζώνων και της I Μεραρχίας. Παρωδία ποδοσφαίρου, που προκαλούσε δέος στην αντίπαλο ομάδα των ευζώνων και γέλια στους θεατές.

Οι εύζωνοι κυνηγούσαν την μπάλα ορμητικά, σα σμήνη από καμικάζι! Έντρομος ο διαιτητής έπιασε τη μια πλευρά του γηπέδου και σφύριζε χωρίς κανείς να τον ακούει.

Οι αντίπαλοι των ευζώνων ποδοσφαιριστές της Μεραρχίας έτρεχαν κι αυτοί ν’ αποφύγουν τη μάχη σώμα με σώμα. Κι έτσι “αντιστάσεως μη ούσης” νίκησαν οι εύζωνες χειροκροτηθέντες θερμά από τους θεατές“.

Οι “βουτιές” των αεροπλάνων που …σήμαναν οπισθοχώρηση

Στις αρχές του 1922, πραγματοποιήθηκε ματς ανάμεσα στη XII Μεραρχία του ανθυπίατρου, πρωτοπόρου του αθλητισμού και ιδρυτή του Παναθηναϊκού, Γιώργου Καλαφάτη και του Ναυτικού Αεροπορικού Σώματος.

Το παιχνίδι διεξήχθη στο υπό κατάληψη αεροδρόμιο του Αφιόν Καραχισάρ, υπό το βλέμμα διαφόρων επισήμων και ήδη από το πρώτο ημίχρονο η ομάδα του Καλαφάτη προηγείτο με σκορ 3-0. Μάλιστα, ο αγώνας συνοδεύτηκε από ένα αστείο περιστατικό.

Μετά την επίτευξη του τρίτου γκολ, ο αξιωματικός Ευθύμιος Ζούμας έδωσε εντολή και ορισμένοι αεροπόροι επιβιβάστηκαν στα αεροπλάνα τους, για να κάνουν “επικίνδυνες βουτιές” πάνω από το γήπεδο. Οι θεατές ενθουσιάστηκαν και χειροκρότησαν έντονα. Ο Καλαφάτης …σήμανε οπισθοχώρηση και ο αγώνας έληξε με το υπάρχον σκορ.

Χριστούγεννα με ποδόσφαιρο

Η ποδοσφαιρική δράση δεν σταματούσε ούτε κατά την περίοδο των γιορτών. Παραμονές Χριστουγέννων του 1921, διεξήχθη ποδοσφαιρικός αγώνας ανάμεσα σε οπλίτες του 3ου Συντάγματος Πεζικού και οπλιτών του Λόχου Στρατηγείου της XIII Μεραρχίας.

Οι στρατιώτες μπορεί να ήταν καταπονημένοι από τις πολεμικές επιχειρήσεις, αλλά αυτό δεν τους εμπόδισε να παίξουν έναν θεαματικό αγώνα που έληξε ισόπαλος με σκορ 3-3, σύμφωνα με ρεπορτάζ-επιστολή της εποχής. Σημειωτέον ότι χρέη ρεπόρτερ των αγώνων στο μέτωπο εκτελούσαν κατά βάση οι ίδιοι οι συμμετέχοντες.

Οι παραπάνω ιστορίες, όπως επίσης και άλλες πολύ ενδιαφέρουσες αφηγήσεις για τον αθλητισμό στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, περιλαμβάνονται στο βιβλίο “Γκολ στα χαρακώματα” του Ανδρέα Οικονόμου, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Belle Epoque.

Από το ίδιο βιβλίο προέρχεται και η κεντρική φωτογραφία του παρόντος κειμένου, η οποία δείχνει στρατιώτες της IX Μεραρχίας να παίζουν ποδόσφαιρο.