Ο φωτογράφος που απαθανάτισε την καταστολή της “Άνοιξης της Πράγας” δημοσίευσε ανώνυμα τις φωτογραφίες και βραβεύτηκε χωρίς να γίνει γνωστό το όνομά του. Η σχέση του με την Ελλάδα

22 Αυγούστου 1968. Με φόντο την ερημωμένη πλατεία Βέντσεσλας στην πρώην Τσεχοσλοβακία το ρολόι στο χέρι ενός άντρα είναι σταματημένο στις 12 ακριβώς το μεσημέρι. 

Η φωτογραφία που τραβήχτηκε, απαθανάτισε λιτά τους άδειους δρόμους της Πράγας και αποτελεί ένα ντοκουμέντο από τον Γιόζεφ Κουντέλκα κατά την «Άνοιξη της Πράγας».

«Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» και Σύμφωνο της Βαρσοβίας

Το βράδυ της 20ης Αυγούστου 1968 εισέβαλαν στην Τσεχοσλοβακία στρατεύματα του συμφώνου της Βαρσοβίας. Ήταν  η “επιχείρηση Δούναβη” και με 250 χιλιάδες στρατιώτες, συμμετείχαν η Σοβιετική Ένωση, η Πολωνία, η Βουλγαρία και η Ουγγαρία.

Η απόφαση του Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, ηγέτη της χώρας, να μεταρρυθμίσει το κομμουνιστικό καθεστώς προκάλεσε την αντίδραση της Μόσχας, που αποφάσισε να παγώσει οποιαδήποτε προσπάθεια.

Ο «σοσιαλισμός με το ανθρώπινο πρόσωπο» ήταν ένα πείραμα φιλελευθεροποίησης και εκδημοκρατισμού της Τσεχοσλοβακίας το 1968 που έμεινε στην ιστορία ως “Άνοιξη της Πράγας”.

Η κοινή γνώμη ήταν θετική με αυτή τη μεταστροφή, ωστόσο οι μεταρρυθμίσεις ήταν αντίθετες με την πολιτική του σοβιετικού μοντέλου.

Στις 21 Αυγούστου 1968 σοβιετικά τανκς μπήκαν στην πρωτεύουσα της Τσεχοσλοβακίας.

Την επόμενη ημέρα είχε προγραμματιστεί συγκέντρωση διαμαρτυρίας για την εισβολή των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Το κάλεσμα του λαού όμως ήταν παγίδα από την πλευρά της Μόσχας με σκοπό να πραγματοποιηθούν επεισόδια και να μπορέσουν οι Σοβιετικοί να δικαιολογήσουν την παρουσία τους.

Το προπαγανδιστικό τέχνασμα μαθεύτηκε νωρίς. Οι κάτοικοι της Πράγας αποφάσισαν να μην εμφανιστούν στη διαδήλωση.

Στις 12 το μεσημέρι της 22ης Αυγούστου, ο Γιόζεφ Κουντέλκα βρέθηκε στην ταράτσα κτιρίου στην κάτω πλευρά της πλατείας και απαθανάτισε το συγκλονιστικό γεγονός.

Όλοι οι δρόμοι ήταν άδειοι και κανείς δεν εμφανίστηκε.

Μέχρι τις 26 Αυγούστου, όμως, που υπογράφηκε το Πρωτόκολλο της Μόσχας, σημειώθηκαν σοβαρά επεισόδια σε όλη τη χώρα.

Ο 30χρονος, τότε, Τσέχος, που βρισκόταν στην Πράγα, έβγαλε μια σειρά φωτογραφιών που κατέγραψαν τη βίαιη καταστολή μια σύντομης πολιτικής φιλελευθεροποίησης.

Η Άνοιξη της Πράγας άφησε πίσω της 96 νεκρούς Τσεχοσλοβάκους και 50 σοβιετικούς στρατιώτες.

Ανώνυμος φωτογράφος

Ο Κουντέλκα διέρρευσε παράνομα τις φωτογραφίες.

Ένα χρόνο αργότερα δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «London Sunday Times» κάτω από το ψευδώνυμο P.P., δηλαδή Φωτογράφος της Πράγας (Prague Photographer).

Ο Γιόζεφ για 16 χρόνια δεν αποκάλυψε την πραγματική του ταυτότητα επειδή φοβόταν αντίποινα από τη Σοβιετική Ένωση για τον ίδιο και την οικογένειά του.

Οι φωτογραφίες του απεικόνιζαν τις μαζικές διαμαρτυρίες και την άνιση μάχη μεταξύ των άοπλων διαδηλωτών και του στρατού.

Ο κόσμος έμαθε ότι η «αδελφική βοήθεια» που διακήρυσσε η Ρωσία ήταν στην πραγματικότητα μια αιματηρή εισβολή.

Το 1970 έφυγε από τη χώρα και ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Βρετανία. «Φοβόμουν να γυρίσω στην Τσεχοσλοβακία γιατί γνώριζα ότι αν ήθελαν να βρουν ποιος ήταν ο ανώνυμος φωτογράφος, θα το έκαναν», είχε δηλώσει σε συνέντευξή του.

«Από την εξορία δεν επιστέφει κανείς»

Ο Γιόζεφ Κουντέλκα γεννήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1938 στη Μοραβία της πρώην Τσεχοσλοβακίας.

Αποφοίτησε από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο της Πράγας με το πτυχίο του αεροναυπηγού μηχανικού. Παράλληλα, προσπάθησε να εδραιωθεί ως φωτογράφος.

Η τέχνη της φωτογραφίας τον είχε γοητεύσει από μικρή ηλικία.

Η ευκαιρία ήρθε όταν βρέθηκε τυχαία στην πρωτεύουσα της χώρας και κατέγραψε το τέλος της Άνοιξης της Πράγας.

Για τα συγκλονιστικά του ντοκουμέντα κέρδισε το 1969 το βραβείο φωτογραφίας «Ρόμπερτ Κάπα», το οποίο αφιερώθηκε στον “άγνωστο Τσέχο φωτογράφο”.

Το 1970 εγκαταστάθηκε στην Αγγλία ως πολιτικός πρόσφυγας και από το 1971 συνεργάστηκε με το πρακτορείο «Magnum».

Το 1975 δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο με το τίτλο «Τσιγγάνοι». Η ζωή των Ρομά της Τσεχοσλοβακίας συνεπήρε τον φωτογράφο που άρχισε να τους φωτογραφίζει από το 1962.

Αποκάλυψε το πραγματικό του όνομα μετά τον θάνατο του πατέρα του το 1984.

Χωρίς ιθαγένεια έως το 1987 που πολιτογραφήθηκε γάλλος πολίτης, ο Κουντέλκα ζούσε κι εκείνος σαν τσιγγάνος, αυτοεξόριστος και νομάς του κόσμου.

Για περισσότερα από 15 χρόνια ταξίδεψε σε Ευρώπη και Βαλκάνια με ελάχιστες αποσκευές.

Η περιπλάνησή του αποτυπώθηκε στο επόμενο βιβλίο που δημοσίευσε το 1988, τις «Εξορίες».

«Από την εξορία δεν επιστρέφει κανείς», είπε ο φωτογράφος, ο οποίος επισκέφτηκε για πρώτη φορά την πατρίδα του 20 χρόνια μετά, το 1991.

Το ταξίδι στην Ελλάδα και η λησμονιά

Από το 1991 έως το 2016 ο Κουντέλκα ταξίδεψε σε 20 μεσογειακές χώρες φωτογραφίζοντας αρχαιολογικούς χώρους. Στην Ελλάδα, την οποία είχε επισκεφθεί και κατά τη διάρκεια της «εξορίας» του το 1981, απαθανάτισε περισσότερα από 200 μνημεία.

Ξεχωρίζουν οι Δελφοί και οι Στύλοι του Ολυμπίου Διός.

Ο Γιόζεφ έγινε φωτογράφος εξαιτίας ενός γεγονότος που καθόρισε την ιστορία της Ευρώπης.

Ως φωτορεπόρτερ κάλυψε την πτώση του τείχους του Βερολίνου και τις συνέπειες του εμφύλιου στον Λίβανο το 1991.

Χρησιμοποίησε ασπρόμαυρο φιλμ και έντονες αντιθέσεις. Τα πλάνα του ήταν λιτά, απλά και αυστηρά.

Στη μακροχρόνια περιήγησή του, έγινε γνωστός για τις αινιγματικές και υποβλητικές εικόνες. Κυριαρχούσε το συναίσθημα και η συνεχής αίσθηση της αναχώρησης.

Παρουσίασε τη μοναξιά ενός απέραντου τοπίου και τη μοναχικότητα του ανθρώπου που βρίσκεται στο περιθώριο.

Όπως έχει πει ο ίδιος: «καταγράφω αυτά που χάνονται και αυτά που κάποτε τελειώνουν».

Έχει εκδώσει τέσσερα φωτογραφικά βιβλία και έχει κερδίσει αμέτρητα βραβεία.

Πηγή χαρακτηριστικής εικόνας: Flickr

Διαβάστε στη “ΜτΧ”:Ο τελευταίος νεκρός του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου έπεσε από σφαίρα γερμανού ελεύθερου σκοπευτή. Τον κατέγραψε ο πολεμικός φωτογράφος Κάπα και έκανε τον γύρο του κόσμου μέσω του περιοδικού «Life»