Γιορτή και κεράσματα πάνω από τα μνήματα. Το πανάρχαιο ταφικό έθιμο των Ποντίων που “επιβιώνει”στο Ελληνικό

Το ταφικό έθιμο των Ποντίων στα Σούρμενα Αττικής είναι ανάμεσα στα επτά νέα στοιχεία που εντάχθηκαν στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας.

Οι Πόντιοι της περιοχής των Σουρμένων Αττικής, οι συγγενείς και οι φίλοι τους, την Κυριακή του Θωμά, διατηρούν και αναβιώνουν, εδώ και πάνω από 100 χρόνια, το Ταφικό Έθιμο που έφεραν μαζί τους από τον Πόντο.

Πλήθος Ποντίων απ’ όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, συγκεντρώνεται στην περιοχή για να τιμήσουν και να βιώσουν από κοντά το έθιμο.

Κάποιοι μπορεί να βρουν το ποντιακό ταφικό έθιμο μακάβριο, όμως αντικατοπτρίζει τη βαθιά πίστη στην Ανάσταση

Στον Πόντο το έθιμο γιορταζόταν τη δεύτερη μέρα του Πάσχα και εξέφραζε την πίστη του ποντιακού λαού στην χριστιανική αντίληψη για την ανάσταση των νεκρών, το σεβασμό και την τιμή προς τους εκλιπόντες, αφού αφιέρωναν τη δεύτερη μέρα της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης.

Τιμούν τους νεκρούς τους σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους τη Λαμπροδευτέρα, την Κυριακή του Θωμά ή του Αγίου Πνεύματος, ανάλογα με την περιοχή καταγωγής των προγόνων τους και τις τότε συνήθειές τους.

Οι μοναδικές φορές που δεν έγινε το ταφικό έθιμο ήταν κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, καθώς οι εγκαταστάσεις των Γερμανών στο αεροδρόμιο του Ελληνικού έγιναν στόχος βομβαρδισμών, και τα τρία χρόνια της πανδημίας.

Λευκά τραπεζομάντηλα και κεράσματα

Το έθιμο ξεκινά με την τέλεση της Πανηγυρικής Κυριακάτικης Θείας Λειτουργίας στον Ιερό Ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στα Σούρμενα, υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των απανταχού κεκοιμημένων Ποντίων. Αμέσως μετά, τα μέλη της κάθε οικογένειας και οι ιερείς, κατευθύνονται στο κοιμητήριο της περιοχής. Εκεί ο καθένας πηγαίνει στον οικογενειακό τάφο.

Οι συγγενείς στρώνουν λευκά τραπεζομάντηλα στα οποία ακουμπούν τσουρέκια, κόκκινα αυγά, μεζέδες, ούζο και όλοι μαζί περιμένουν τον ιερέα να τελέσει τρισάγιο

Παράλληλα προσφέρονται στους παρευρισκόμενους συμβολικά κεράσματα, σημείο που αποτελεί και τον πυρήνα του εθίμου.

Οι συγγενείς συζητούν για τα κεκοιμημένα προσφιλή πρόσωπα, θυμούνται τα προτερήματά τους, στιγμές τους και ό,τι προκαλεί την αίσθηση της ζωντανής παρουσίας των νεκρών ανάμεσά τους.

Συνυπάρχουν μαζί τους και το αναστάσιμο κλίμα  κυριαρχεί στον χώρο του κοιμητηριού. Είναι μέρα χαράς και όχι πονεμένης ανάμνησης.

Στο τέλος προσφέρουν στον ιερέα και τους παρευρισκόμενους κόκκινα αυγά και τσουρέκια και όλοι μαζί ψάλλουν το Χριστός Ανέστη.

Ιστορικό

Εάν αναζητήσει κανείς τις “ρίζες” του εθίμου, θα τις βρει σε αττικές λευκές ληκύθους, τα αγγεία που εμφανίστηκαν γύρω στο 470 και χρησιμοποιούνταν μέχρι το 400 π.Χ. αποκλειστικά σε ταφικές τελετές.

Σε λήκυθο του 430 π.Χ. που βρίσκεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης απεικονίζεται πεπλοφόρος γυναίκα που φέρει προσφορές σε τάφο, ενώ στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο φυλάσσεται παρόμοιο αγγείο που βρέθηκε στην Ερέτρια και χρονολογείται γύρω στο 440 π.Χ.

Απεικονίζεται ο νεκρός έφηβος με χλαμύδα, πέτασο και δόρυ, όρθιος να αντικρίζει την επιτύμβια στήλη του προς την οποία έρχεται μια γυναικεία μορφή με κάνιστρο γεμάτο στεφάνια προσφορών, για να στολίσει το ταφικό μνημείο.

Σύμφωνα με μαρτυρίες ανθρώπων πρώτης γενιάς, μετά τον ξεριζωμό του 1922, οι Πόντιοι που ήρθαν στην περιοχή τήρησαν το ταφικό έθιμο, όπως ακριβώς και στον Πόντο, ακόμα και αν δεν υπήρχε νεκρός.

Έρχονταν από το Σάββατο και στήνανε μεγάλο γλέντι. Κάθε μεγάλη παρέα που έρχονταν είχε και τη λύρα της και γλένταγαν  όλο το βράδυ.  Το πρωί κάνανε το έθιμο και μετά επιστρέφανε ξανά στην πλατεία και συνέχιζαν το γλέντι μέχρι αργά την Κυριακή.

Με άξονα το ταφικό έθιμο τις τελευταίες δεκαετίες πραγματοποιούνται κάθε χρόνο πενθήμερες πολιτιστικές εκδηλώσεις, το “Παμποντιακόν Πανοΰρ” από την Ένωση των Ποντίων Σουρμένων.