Γιώργος Κωνσταντίνου: “Στην κατοχή είδα 3000 πτώματα στη σειρά”. Οι απειλές των Γερμανών και ο θείος στο αντάρτικο

Ο ηθοποιός, σεναριογράφος, σκηνοθέτης και συγγραφέας θεατρικών κειμένων, Γιώργος Κωνσταντίνου, έζησε ως παιδί τα σκληρά χρόνια της Κατοχής. Περιέγραψε στo Χρίστο Βασιλόπουλο μερικές από τις αναμνήσεις του.

“Ο θείος μου, αντάρτης του Ζέρβα στα βουνά, έστελνε στη γιαγιά μου γράμματα και εκείνη τα έκρυβε στο σπίτι. Μια μέρα, ήρθε μια κοπέλα και ρωτούσε που είναι ο Ερρίκος (ο θείος). Η γιαγιά έλεγε πως δεν ξέρει, μέχρι που η κοπέλα της είπε ότι είναι έγκυος και κυοφορεί το παιδί του.

“Τι λες παιδάκι μου;” απάντησε αμέσως η γιαγιά και της έδειξε τα γράμματα, τις κρυμμένες σφαίρες και τις δυο χειροβομβίδες που ήταν φυλαγμένες στο ταρατσάκι. 

Μόλις έφυγε η κοπέλα, ήρθαν οι Γερμανοί. Ήταν στημένο όλο. Μπήκαν σπίτι και βρήκαν τις σφαίρες. Εγώ καθόμουν δίπλα στη μητέρα μου, η οποία είχε βάλει τις δύο χειροβομβίδες στο στήθος της και καθόταν απέναντι απ’ τους Γερμανούς.

Ο διερμηνέας φώναζε στη γιαγιά μου, αλλά της έκλεινε το μάτι. Μας απειλούσε αλλά τελικά δεν έγινε τίποτα απολύτως. Μετά έμαθα ότι γλιτώσαμε χάριν στη θεία μου, που ήταν αστέρι του βαριετέ της εποχής και οι Γερμανοί τη θαύμαζαν πολύ.”

“Εκπαιδευτική” εκδρομή στους νεκρούς

Ένα βράδυ, μόλις είχαν φύγει από την Αθήνα οι αντάρτες, οι Γερμανοί χτύπησαν την πόρτα του σπιτιού μας και φώναξαν να κατέβουμε κάτω, στο δρόμο. Πράγματι, κατεβαίναμε όλοι τρέχοντας. Τότε, θυμάμαι κάτι που πρέπει να πλήγωσε πολύ τη μητέρα μου, με ένα ένστικτο που δε το κατάλαβα ούτε εγώ ο ίδιος, καθώς τρέχαμε, την ρώτησα:

“Θα μας σκοτώσουν;”

Φανταστείτε πως ένιωσε η μητέρα μου εκείνη την ώρα. Τελικά αφού έψαξαν τα σπίτια, μας έβαλαν στα στρατιωτικά αυτοκίνητα. Μπήκαμε χωρίς κουβέντα και μας πήγαν στο Περιστέρι, στα νεκροταφεία.  Εκεί, υπήρχαν περίπου 3.000 πτώματα στη σειρά. Μας έβαλαν να περπατήσουμε ανάμεσά τους. Κάναμε όλη τη βόλτα και θυμάμαι ότι ήταν σαν να έβλεπα ζόμπι. Πολλούς πιστεύω ότι τους ξεθάψανε, για να κάνουν εντύπωση. Να πουν “κοιτάξτε τι έκαναν οι κομμουνιστές”.

Η πείνα θέριζε

Από το καλοκαίρι του 1941, μια λέξη ακουγόταν καθημερινά, στους δρόμους της Αθήνας. “Πεινάω”.

“Κάτι που θυμάμαι έντονα ήταν που άκουγα κάτω από το σπίτι, κάποιον που φώναζε “πεινάω πεινάω”. Κάτω, στο δρόμο που μέναμε, άκουγες πεινάω πεινάω μέχρι πέρα”.

Oι τρομακτικές ελλείψεις σε τρόφιμα ανάγκασαν χιλιάδες πολίτες να αποθηκεύουν φαινομενικά άχρηστα βρώσιμα υλικά, προκειμένου να τα καταναλώσουν σταδιακά και να μην πεθάνουν από ασιτία.

Μάλιστα ο Τύπος της εποχής δημοσίευε δεκάδες “συνταγές της πείνας” ενώ συμβούλευε τους Αθηναίους να μασούν καλά την τροφή, “για να νιώθει το στομάχι γεμάτο”.

Ο Γιώργος Κωνσταντίνου περιέγραψε στον Χρίστο Βασιλόπουλο πως επιβίωσαν:

“Εμείς αν επιβιώσαμε στην κατοχή, ήταν διότι ο θείος μου κατάφερνε, με κάποιους γνωστούς που κατέβαιναν στην Αθήνα, να μας στέλνει λίγο σιτάρι και καμία ελιά. Με αυτά ζήσαμε ουσιαστικά. Δελτία δεν υπήρχαν.

Θυμάμαι είχαμε ένα μαγκάλι και ζεσταινόμασταν όλοι εκεί. Θυμάμαι ότι έβαζαν στο τηγάνι καλαμπόκι, το οποίο τότε γινόταν ποπ κόρν. Δεν το ξέραμε, όμως, το ποπ κόρν. Το αποκαλούσαν “νυφίτσες”, επειδή έσκαγαν οι σπόροι και γίνονταν άσπροι”.

Τον χειμώνα του 1941 η πείνα και το πρωτοφανές κρύο, θέρισαν τους πεινασμένους κατοίκους της Αθήνας. Τα κάρα του δήμου φόρτωναν συνέχεια νεκρούς από τα σπίτια και τους δρόμους. Όσοι γλίτωσαν τον θάνατο, “χτυπήθηκαν” από διάφορες ασθένειες της εποχής.

Ο 17χρονος Γ. Κωνσταντίνου δεν έμεινε αλώβητος:

“Ήμουν τόσο αδύνατος που δε περιγράφεται. Όταν κάπως προχώρησαν τα πράγματα έπαθα και διήθηση πνεύμονα. Ήταν μια προ-φυματίωση, αφού τα περισσότερα παιδιά ήταν προ-φυματικά. Όταν με είδε ο γιατρός, είπε ότι χρειάζομαι ξεκούραση, καθαρό αέρα κλπ.

Εμείς δεν είχαμε που την κεφαλήν κλίναι, όχι να πάμε σε εξοχές.

Τελικά, βρέθηκα σε μια κατασκήνωση και κατάφερα να αναρρώσω.”

Η αβιταμίνωση και ο διαρκής υποσιτισμός επηρέασαν την ψυχολογία και τον οργανισμό των επιζώντων, σε βαθμό που οι ψυχίατροι της εποχής έκαναν λόγο για “πανδημία της πείνας”. Στις μεταπολεμικές γενιές, οι συνέπειες της Κατοχής εμφανίστηκαν με τη μορφή του “κατοχικού συνδρόμου”. 

“Φαίνεται επειδή είχα στερηθεί πάρα πολύ το φαγητό, πεινούσα συνέχεια. Όλη την ώρα έλεγα στη μητέρα μου ότι πεινάω. Οπότε ο θείος μου έλεγε “ήρθε ο πεινάω” και γινόταν αυτή η πλάκα.

Θυμάμαι μάλιστα μια φορά που μου έβαλαν να φάω και αφού έφαγα το μισό φαγητό, πήρα το πιάτο και πήγα να κρύψω το υπόλοιπο. 

“Που το πας” με ρώτησε η μητέρα μου. “Να έχω για μετά” της είπα. Αυτό ήταν ένστικτο, ήταν το κατοχικό σύνδρομο”.