Γιατί το ψέμα έχει “κοντά ποδάρια” ενώ η αλήθεια είναι “γυμνή”; Μια διδακτική ιστορία για την πρωταπριλιά

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν θεοποιήσει την Αλήθεια και στην τέχνη την παρίσταναν ως μία νέα και όμορφη γυναίκα. Έτσι είχαν μία ιδεατή προσωποποίηση της αλήθειας. Ο Πίνδαρος την αποκαλούσε κόρη του Δία και σύμφωνα με τον Πλούταρχο ήταν μία από τις τροφούς του Απόλλωνα. Ο Φιλόστρατος καταγράφει ότι η θεά Αλήθεια περιφέρονταν «λευκοχειμωνούσα» κοντά στο Αμφιάρειο γιατί φορούσε λευκή εσθήτα.

Γιατί το ψέμα έχει κοντά ποδάρια;

Σ’ ένα από τους μύθους του Αισώπου, η Αλήθεια δεν ήταν κόρη του Δία αλλά δημιουργία του Προμηθέα, του ευεργέτη της ανθρωπότητας. Ο Τιτάνας της φωτιάς αποφάσισε να πλάσει την Αλήθεια από πηλό και στη συνέχεια να τη ζωντανέψει. Όταν τελείωσε τη δημιουργία του και πριν τη ζωντανέψει χρειάστηκε να φύγει για λίγο.

Ο Δόλος βρήκε την ευκαιρία να πλάσει και εκείνος ένα ομοίωμα πανομοιότυπο με αυτό του Προμηθέα. Όμως του τέλειωσε ο πηλός και άφησε το έργο του χωρίς πόδια. Επιστρέφοντας ο Προμηθέας και βλέποντας τα δύο πανομοιότυπα καλλιτεχνήματα αποφάσισε να τα ζωντανέψει και τα δυο.

Η Αλήθεια περπάτησε, το ομοίωμα του Δόλου όμως δεν μπόρεσε να κάνει ούτε ένα βήμα! Από το μύθο αυτό έχει τις ρίζες του η έκφραση «το ψέμα δεν έχει πόδια» ή «έχει κοντά ποδάρια» που απαντάται σε πολλούς ευρωπαϊκούς λαούς.

Η Γυμνή Αλήθεια

Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν την Αλήθεια Veritas, θεωρώντας την κόρη του Κρόνου ή του Χρόνου. Επειδή η Αλήθεια αντίθετα με τις  άλλες θεότητες εικονιζόταν χωρίς στολίδια και πλούσια ενδύματα, ο ποιητής Οράτιος την αποκαλούσε, «γυμνή αλήθεια» («nuda Veritas»).

Από τότε καθιερώθηκε η ρητορική έκφραση «γυμνή αλήθεια», ή «αλήθεια γυμνή». Αυτό σημαίνει ότι η αλήθεια δεν χρειάζεται πολλά και όμορφα λόγια για να φανεί. Στο ίδιο πλαίσιο είναι και οι εκφράσεις «απλή αλήθεια» ή «ωμή αλήθεια».

Ο Αιλιανός, ο Ρωμαίος συγγραφέας που έζησε τον 2^ο αιώνα μ.Χ. αναφέρει ότι όταν ένας Αιγύπτιος αρχιερέας δίκαζε, εμφανιζόταν στη δίκη μ’ ένα ιδιαίτερο περίαπτο γύρω από το λαιμό του που είχε ένα ζαφείρι που λεγόταν «Αλήθεια».

Για το λόγο αυτό, από την αρχαιότητα το ζαφείρι είναι το πετράδι που ανάμεσα σε άλλα συμβολίζει την αλήθεια και την ειλικρίνεια.

Το λουτρό της Αλήθειας

Τον 19^ο αιώνα εμφανίστηκε μία ιστορία για τη «γυμνή Αλήθεια» και πώς το Ψέμα την είχε κοροϊδέψει να κάνουν μπάνιο μαζί σ’ ένα πηγάδι. Δεν είναι γνωστό ποιος είναι ο συγγραφέας της ιστορίας, αλλά η βάση της είναι ένα ρητό του Δημόκριτου ότι “δεν γνωρίζουμε τίποτα για την αλήθεια αφού κρύβεται στο βυθό” («ἐτεῇ δέ οὐδέν ἴδμεν: ἐν βυθῷ γaρ ἡ ἀλήθεια»).

Σε κάποιες μεταφράσεις ευρωπαίων φιλολόγων το ἐν βυθῷ του Δημοκρίτου αποδιδόταν ως «στον πάτο του πηγαδιού».

«Μια μέρα το Ψέμα είπε στην Αλήθεια,

-Έλα να κάνουμε μπάνιο μαζί, το νερό του πηγαδιού είναι πολύ ωραίο.

Το Ψέμα μπήκε γυμνό στο πηγάδι και λουζόταν. Η Αλήθεια, όμως ήταν φιλύποπτη και πρώτα δοκίμασε το νερό. Έτσι διαπίστωσε ότι πραγματικά ήταν πολύ ωραίο.

Έβγαλε τα ρούχα της και μπήκε και εκείνη μέσα στο πηγάδι. Ξαφνικά, το Ψέμα πήδηξε έξω από το νερό φόρεσε τα ρούχα της Αλήθειας και εξαφανίστηκε.

Η Αλήθεια, έξαλλη, βγήκε από το πηγάδι για να πάρει τα ρούχα της. Αλλά οι άνθρωποι, όταν είδαν την Αλήθεια γυμνή, έστρεψαν αλλού το βλέμμα τους με θυμό και περιφρόνηση.

Η καημένη η Αλήθεια επέστρεψε στο πηγάδι και εξαφανίστηκε για πάντα στον πάτο του, κρύβοντας εκεί την ντροπή της. Από τότε, το Ψέμα διατρέχει όλο τον κόσμο, ντυμένο σαν την Αλήθεια, και η ανθρωπότητα είναι πολύ χαρούμενη γι’ αυτό επειδή δεν έχει καμία όρεξη να δει και πάλι τη γυμνή Αλήθεια».