Γιατί το πολυεργαλείο τσέπης λέγεται “ελβετικός σουγιάς”, αν και δεν πρόκειται για ελβετική πατέντα;

Στην Ελλάδα, το μικρό πολυεργαλείο είναι γνωστό ως «τσέπης» ή «ελβετικός σουγιάς». Τα επιμέρους εργαλεία του διπλώνουν και κλείνουν μέσα στη λαβή όταν δεν χρησιμοποιούνται. Είναι αρκετά ελαφρύ και μικρό για να χωρά στην τσέπη.

Με τα χρόνια έγινε ένα χρήσιμο αξεσουάρ για όσους ταξιδεύουν ή απασχολούνται στη φύση, όπως πρόσκοποι, ορειβάτες, κυνηγοί, ψαράδες κ.ά. Είναι επίσης ένα σχετικά φθηνό και ωραίο δώρο για ανθρώπους που τους αρέσει η περιπέτεια.

Τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν πολυεργαλεία που έμοιαζαν πολύ με τα σημερινά.

του συνεργάτη ιστορικού Κωνσταντίνου Λαγού

Γιατί «ελβετικός σουγιάς»;

Τις τελευταίες δεκαετίες τα πολυεργαλεία τσέπης αναφέρονται και ως «ελβετικοί σουγιάδες».

Αυτή η ονομασία έχει τις απαρχές της στις ΗΠΑ λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλοί Αμερικανοί στρατιώτες που βρέθηκαν στην Ευρώπη στη διάρκεια του πολέμου αγόραζαν τέτοια μικρά πολυεργαλεία. Όταν τα έφεραν μαζί τους στην Αμερική, τα αποκαλούσαν «σουγιάδες του ελβετικού στρατού», παρ’ όλο που τα περισσότερα δεν είχαν κατασκευαστεί στην Ελβετία. Μέσω των Αμερικανών ο όρος αυτός άρχισε να χρησιμοποιείται για το πολυεργαλείο τσέπης σε όλο τον κόσμο, και στην Ελλάδα.

Από το 1890, το πολυεργαλείο τσέπης που παράγεται στην Ελβετία για τις Ένοπλες Δυνάμεις της θεωρείται το καλύτερο στον κόσμο. Αντιγράφεται κατά κόρον από άλλους κατασκευαστές. Το «ελβετικό πολυεργαλείο ή σουγιάς» σχεδιάστηκε από την εταιρεία Elsener που στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Victorinox. Παραγόταν στην Ελβετία τόσο από τη Victorinox όσο και από την εταιρεία Wagner. Το 2005 η πρώτη εταιρεία εξαγόρασε τη δεύτερη. Έτσι, όλοι οι αυθεντικοί «ελβετικοί σουγιάδες» παράγονται σήμερα αποκλειστικά από τη Victorinox.

Αρχικά, το σετ, είχε ένα σουγιά, ένα ανοιχτήρι για κονσέρβες, ένα κουτάλι, και ένα κατσαβίδι με το οποίο οι Ελβετοί στρατιώτες έλυναν και συναρμολογούσαν την καραμπίνα τους. Με τα χρόνια προστέθηκαν και άλλα εργαλεία, όπως ψαλίδι, πριόνι, σουβλί, χάρακας, μεταλλική οδοντογλυφίδα κ.ά. Επίσης, η ξύλινη λαβή του αντικαταστάθηκε από μία πλαστική πάνω στην οποία υπάρχει η ελβετική σημαία.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η Victorinox έχει σήμερα την πατέντα να φτιάχνει αποκλειστικά τα χαρακτηριστικά πολυεργαλεία τσέπης με την ελβετική σημαία. Ωστόσο, η παραγωγή είναι ελεύθερη.

Ρωμαϊκό πολυεργαλείο «τσέπης»

Μέχρι και πριν από μερικές δεκαετίες το πολυεργαλείο τσέπης θεωρείτο μία καινοτομία της σύγχρονης εποχής. Όμως, αρχαιολογικές ανακαλύψεις κατέδειξαν ότι οι Ρωμαίοι είχαν και εκείνοι μικρά πολυεργαλεία που μοιάζουν με τα σημερινά. Το πιο γνωστό και καλοδιατηρημένο απ’ αυτά ανήκει στο Μουσείο Φιτζγουίλιαμ του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ.

Είναι ένα πολυεργαλείο «τσέπης» με πιρούνι που έχει τρεις αιχμές, κουτάλι, λαβή, ακίδα και μαχαίρι. Η ακίδα χρησιμοποιούνταν για την εξαγωγή κρέατος από θαλασσινά όστρακα και σαλιγκάρια. Επίσης, και τα άλλα εργαλεία ήταν για την κατανάλωση φαγητού. Οι ειδικοί θεωρούν ότι ο ιδιοκτήτης του πολυεργαλείου έκανε χρήση του για να τεμαχίζει αστακούς και καβούρια, αλλά και να σπάει τα κελέφη σαλιγκαριών και καρυδιών, εδέσματα ιδιαίτερα αγαπητά στους Ρωμαίους αριστοκράτες.

Τα επιμέρους εργαλεία του πολυεργαλείου είναι αρθρωτά και καρφωμένα πάνω στη λαβή του. Έχουν τη δυνατότητα να διπλώνουν πάνω σε αυτή και έτσι να περιορίζεται ο όγκος του. Αν και η λεπίδα του σιδερένιου μαχαιριού έχει διαβρωθεί, τα άλλα εργαλεία είναι σε άριστη κατάσταση.

Χρονολογείται γύρω στο 300 μ.Χ. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τον ιδιοκτήτη του. Ορισμένοι πιστεύουν ότι θα πρέπει να ήταν κάποιος στρατιωτικός που το χρησιμοποιούσε στις εκστρατείες. Ακόμη και αν ισχύει, θα πρέπει να ήταν υψηλόβαθμος αξιωματικός αριστοκρατικής καταγωγής και όχι ένας απλός λεγεωνάριος. Έχει κατασκευαστεί από ασήμι και είναι πολύτιμο και σπάνιο. Επίσης, τα όμορφα σχήματα των εργαλείων, καθώς και τα σχέδια πάνω τους, δείχνουν ότι εκτός από χρηστικό αντικείμενο ήταν και ένα έργο τέχνης.

Οι άνθρωποι πάντα είχαν πρακτικές ανάγκες και προσπαθούσαν να λύνουν με μόνιμο τρόπο τα προβλήματά της καθημερινότητας.

Ο πολυσουγιάς είναι μια ακόμη απόδειξη ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, όσες χιλιετίες και να περάσουν οι ανάγκες παραμένουν ίδιες. Ενίοτε και οι λύσεις.