Γιατί το Λονδίνο ήταν η πιο “εύφλεκτη” πόλη του Μεσαίωνα και οι πυρκαγιές εξαφάνιζαν τις περισσότερες συνοικίες. Οι πυροσβέστες για να δημιουργήσουν αντιπυρικές ζώνες αναγκάζονταν να κατεδαφίζουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα

Το 1666 το Λονδίνο ήταν μια μεσαιωνική πόλη με στενά, στριφογυριστά σοκάκια και ξύλινα σπίτια με στέγες από άχυρα. Το Σίτι του Λονδίνου που έγινε το χρηματοοικονομικό κέντρο της αγγλικής πρωτεύουσας, ήταν κλεισμένο μέσα στα ρωμαϊκά τείχη του, όπως και τα δυτικά και νότια προάστια που στέγαζαν πληθυσμό περίπου μισού εκατομμυρίου.

Η Βουλή, το βασιλικό παλάτι και τα σημαντικότερα κρατικά, διοικητικά κέντρα βρίσκονταν στο Ουάιτχολ, έξω από τα τείχη της πόλης, δυτικά του Σίτι.

Η Γέφυρα του Λονδίνου, πάνω στην οποία ήταν χτισμένα ξύλινα εύφλεκτα σπίτια, ήταν η μόνη γέφυρα που συνέδεε το Σίτι με το προάστιο του Σάδερκ στη νότια όχθη του Τάμεση.

Ο συνωστισμός του πληθυσμού στο Λονδίνο καθιστούσε την πόλη ιδιαίτερα ευάλωτη στους δυο μεγαλύτερους αστικούς κινδύνους της σύγχρονης εποχής. Τις επιδημίες και τις πυρκαγιές.

Λονδίνο, η “εύφλεκτη πόλη”

Οι πυρκαγιές ήταν ένας διαρκής κίνδυνος στις μεσαιωνικές και πρώτες σύγχρονες πόλεις. Το Λονδίνο είχε καταστραφεί παλαιότερα από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1123.

Με αφορμή αυτό το γεγονός, είχαν γίνει κάποιες προσπάθειες να απαγορευτεί η χρήση εύφλεκτων δομικών υλικών, όπως το ξύλο και το άχυρο.

Ένας δεύτερος στόχος ήταν να απομακρυνθούν από τις αστικές περιοχές οι επικίνδυνες βιοτεχνικές εγκαταστάσεις, όπως χυτήρια και σιδηρουργεία. Ποτέ όμως δεν έγινε πραγματικότητα.

Το 1661, ο βασιλιάς Κάρολος Β’ προειδοποίησε τον λόρδο δήμαρχο της πόλης, Τόμας Μπλάντουερθ, για τον κίνδυνο της πυρκαγιάς χωρίς όμως αποτέλεσμα. Η λειτουργία επισφαλών εγκαταστάσεων στο κέντρο του Λονδίνου δεν ήταν ο κυριότερος κίνδυνος αφού η φωτιά ήταν η κύρια πηγή ενέργειας για τη θέρμανση, τον φωτισμό και το μαγείρεμα, με αποτέλεσμα κάθε σπίτι να αποτελεί πιθανή εστία πυρκαγιάς.

Οι δρόμοι ήταν εξαιρετικά στενοί και γίνονταν ακόμα στενότεροι με την πρακτική χτισίματος των επάνω ορόφων των σπιτιών ώστε να προεξέχουν από το ισόγειο, με αποτέλεσμα στις πιο πυκνοκατοικημένες γειτονιές οι επάνω όροφοι των απέναντι ξύλινων κτηρίων να εφάπτονται. Πέρα από τη χρήση εύφλεκτων δομικών υλικών, η πόλη ήταν γεμάτη με επικίνδυνα προϊόντα όπως πίσσα, κάρβουνο, λίπος, πυρίτιδα, αλλά και αλκοολούχα ποτά.

Σε όλους αυτούς του κινδύνους πρέπει να προστεθεί και η έλλειψη κάποιου επίσημου σώματος πυρόσβεσης, αν και η κατάσβεση πυρκαγιών ήταν ένα από τα καθήκοντα της πολιτοφυλακής που αποτελούσε πρόδρομο της αστυνομίας.

Το Λονδίνο είχε την τύχη να είναι χτισμένο πάνω στον Τάμεση από τον οποίο θεωρητικά θα μπορούσε να αντληθεί νερό για την κατάσβεση σε περίπτωση μεγάλης πυρκαγιάς, αλλά οι όχθες του ήταν τόσο πυκνοκατοικημένες που σε περίπτωση φωτιάς η πρόσβαση θα ήταν σχεδόν αδύνατη.

Η βασική μέθοδος κατάσβεσης εκείνη την εποχή ήταν η κατεδάφιση των κτιρίων που βρίσκονταν στην πορεία της πυρκαγιάς ώστε να δημιουργηθεί αντιπυρική ζώνη. Τα αποτελέσματα αυτής της μεθόδου ήταν αμφίβολα και εξαρτιόταν κατά πολύ από τις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες. Με λίγα λόγια, το Λονδίνο του 1666 ήταν μια θανάσιμη παγίδα σε περίπτωση πυρκαγιάς.

Η αιτία της πυρκαγιάς και η “ταφή της παρμεζάνας”

Η φωτιά ξέσπασε σε ένα αρτοποιείο της οδού Πάτνινγκ Λέιν, ακριβώς βόρεια από τη Γέφυρα του Λονδίνου, τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής 2 Σεπτεμβρίου 1666.

Ο Σάμουελ Πιπς, ένας από τους απολαυστικότερους συγγραφείς εκείνης της εποχής, εργαζόταν τότε για την Επιτροπή Ναυτικού και είχε εμπλακεί άμεσα όχι μόνο ως αυτόπτης μάρτυρας, αλλά συμμετείχε ενεργά στην πυρόσβεση επικοινωνώντας με τον βασιλιά στο Ουάιτχολ και τον λόρδο δήμαρχο.

Ο Πίπς γράφει ότι τον ξύπνησε η υπηρέτρια του για να του πει για τη φωτιά, αλλά επειδή οι πυρκαγιές δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο, ίδιος την αγνόησε και έπεσε ξανά για ύπνο.

Εκείνη την ώρα, αν ο λόρδος δήμαρχος Τόμας Μπλάντουερθ (1620-1682) είχε δράσει άμεσα ώστε να δημιουργηθούν αντιπυρικές ζώνες γύρω από την πληγείσα περιοχή, η φωτιά θα μπορούσε να τεθεί υπό έλεγχο παρά τους δυνατούς ανέμους. Ο ίδιος αρνήθηκε να επιτρέψει την κατεδάφιση κατοικιών αν πρώτα δεν εντοπίζονταν οι ιδιοκτήτες τους. Η καθυστέρηση αποδείχτηκε μοιραία.

Ενισχυμένη από τον άνεμο, η φωτιά εξαπλώθηκε γρήγορα δυτικά προς το κέντρο της πόλης, κατά μήκος της βόρειας όχθης του Τάμεση. Η Γέφυρα του Λονδίνου, γεμάτη ξύλινα κτίσματα παραδόθηκε στις φλόγες. Η πυρκαγιά θα είχε φτάσει και στο Σάδερκ αν δεν ανέκοπτε την πορεία της μια αντιπυρική ζώνη στο μέσο την γέφυρας.

Ο Πιπς, που διέμενε ανατολικά την Πατνινγκ Λέιν, σηκώθηκε από το κρεβάτι του στις επτά το πρωί της Κυριακής και επιθεώρησε τη φωτιά από την περίοπτη θέση του Πύργου του Λονδίνου. Αντιλαμβανόμενος ότι η πυρκαγιά ήταν εκτός ελέγχου, πήγε με μια λέμβο στο Παλάτι του Ουάτχολ, καθώς το ποτάμι ήταν ο μόνος τρόπος να προσεγγίσει το δυτικό Λονδίνο.

Συζήτησε με τον αδερφό του βασιλιά, τον Δούκα Τζέιμς του Γιόρκ (1633 – 1701), σχετικά με τα μέτρα που έπρεπε να πάρουν για να περιορίσουν τη φωτιά.

Επέστρεψε με τις εντολές του βασιλιά που απαιτούσε από τον δήμαρχο να κατεδαφίσει όσα σπίτια χρειαζόταν για να δημιουργήσει μια αντιπυρική ζώνη και να προστατέψει ότι είχε απομείνει από την πόλη στα ανατολικά, καθώς και στις περιοχές έξω από τα τείχη, προς το βορρά και τη δύση.

Οι διαταγές του εισακούστηκαν, πολλά σπίτια κατεδαφίστηκαν, αλλά η φωτιά ήταν τόσο δυνατή που οι πυροσβέστες δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν την ταχύτητα εξάπλωσης της.

Έτσι, κατέκαψε την καρδιά της πόλης, μαζί με τον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου. Η φωτιά “σπρωχνόταν” από τον άνεμο προς τα δυτικά, αλλά μια άλλη δυνατή εστία έπληττε την ανατολική πλευρά που βρισκόταν το σπίτι του Πίπς.

Παρόλο που είχε φροντίσει να φυγαδεύσει τη σύζυγό του μαζί με πολλά πράγματα, τα χρήματα, τα χαρτιά και τα προσωπικά του ημερολόγια αποφάσισε να θάψει στον κήπο την παρμεζάνα και τα ακριβά κρασιά του. Η παρμεζάνα εκείνη την εποχή ήταν είδος πολυτελείας. Ο Πίπς δεν θα την άφηνε να χαθεί άδοξα μέσα στις φλόγες.

Καθώς η φωτιά πλησίαζε στον Πύργο του Λονδίνου, όπου υπήρχε μεγάλη πυριτιδαποθήκη, οι άντρες της φρουράς του, χωρίς εντολές από τον δούκα του Γιόρκ, ο οποίος πάσχιζε να σώσει το δυτικό τμήμα, πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και χρησιμοποίησαν πυρίτιδα για να κατεδαφίσουν τα σπίτια στην πορεία της φωτιάς και να δημιουργήσουν αντιπυρική ζώνη, που ανέκοψε τη διάδοση της προς τα ανατολικά.

Κάηκαν τα τρία τέταρτα της πόλης

Μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου, η ένταση του ανέμου, είχε μειωθεί. Μέχρι την Πέμπτη η πύρινη λαίλαπα, ήταν στο τέλος της.

Το μόνο που έμενε ήταν ο καταμερισμός των ευθυνών και ο υπολογισμός των ζημιών.

Ο καθεδρικός ναός, πολλές ιστορικές εκκλησίες, δημοτικά και εμπορικά κτήρια είχαν παραδοθεί στις φλόγες, καθώς και ένα κομμάτι των δυτικών προαστίων, δηλαδή η περιοχή γύρω από την σημερινή Φλιτ Στριτ.

Κατά περίεργο τρόπο, συγκριτικά με τις τεράστιες απώλειες σε κτήρια και περιουσίες, ο “φόρος αίματος” από την ίδια τη φωτιά -όπως καταγράφηκε τότε- ήταν μόνο τέσσερα έως οκτώ θύματα.

Ωστόσο, οι σύγχρονοι ιστορικοί απορρίπτουν αυτό τον αριθμό ως υπερβολικά χαμηλό και εξηγούν ότι στο αποκορύφωμα της η πυρκαγιά ήταν τόσο έντονη που τα σώματα των νεκρών θα είχαν αποτεφρωθεί εντελώς εκτός από τα οστά τους.

Υπήρχαν επίσης έμμεσες απώλειες μεταξύ εκείνων που έμειναν άστεγοι και άποροι, καθώς και μεταξύ των Γάλλων και Ολλανδών κατοίκων της πόλης που λιντσαρίστηκαν ως εμπρηστές, επειδή η Αγγλία ήταν σε πόλεμο εκείνη την εποχή με την Ολλανδία και σε σχεδόν διαρκή πόλεμο με την Γαλλία.

Πηγή: “Οι Μεγαλύτερες Καταστροφές της Ιστορίας” – Εκδόσεις: Κλειδάριθμος

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Κόκκινη ζώνη, καπνός και καταστροφή. Το βομβαρδισμένο Λονδίνο μετά από αεροπορική επιδρομή της Λουφτβάφε. Γιατί μετά το βομβαρδισμό απαγορευόταν να κυκλοφορούν πολίτες;